Ζακ Λακαριέρ: Δημιουργικό πάθος για την Ελλάδα

Στις 17 Σεπτεμβρίου 2005 απεβίωσε στο Παρίσι ο Ζακ Λακαριέρ (Jacques Lacarrière), αξιομνημόνευτος γάλλος διανοούμενος, συγγραφέας, ελληνιστής και μεταφραστής.

Ο Λακαριέρ, ο οποίος είχε γεννηθεί στη Λιμόζ το 1925, σπούδασε φιλοσοφία και λογοτεχνία, υπήρξε δε ένας ακούραστος ταξιδευτής, τόσο με την κυριολεκτική όσο και με τη μεταφορική έννοια της λέξης.

Παράλληλα, και προπάντων ίσως, υπήρξε ένας αγνός ελληνολάτρης, ο οποίος έζησε επί μακρόν στη χώρα μας (την πρωτοεπισκέφθηκε το 1947, μεσούντος του Εμφυλίου) και συνέβαλε ουσιωδώς στην ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού —αρχαίου και σύγχρονου— στο εξωτερικό.

Ο Λακαριέρ εξέδωσε μυθιστορήματα, ποιήματα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, βιβλία τέχνης κ.ά. (μεταξύ αυτών, το περίφημο «Ελληνικό καλοκαίρι», το 1976), ενώ μετέφρασε στα γαλλικά έλληνες συγγραφείς και ποιητές.

Στον Ζακ Λακαριέρ, που έθεσε την Ελλάδα στο επίκεντρο της ζωής του αλλά και του συγγραφικού έργου του, ήταν αφιερωμένο ένα κείμενο της Κατρίν Βελισσάρη, που έφερε τον τίτλο «Ο ανένταχτος οδοιπόρος» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 28 Σεπτεμβρίου 1997.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 28.9.1997, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η Βελισσάρη (άλλοτε διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου και του Κέντρου Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών) έγραφε, μεταξύ άλλων, τα εξής για τον Λακαριέρ:

[…] Και για να γιορτάσει αυτά τα 50 χρόνια αδιάκοπου και παθιασμένου έρωτα για όλα τα πρόσωπα και όλες τις εποχές της Ελλάδας, αυτός ο ανένταχτος οδοιπόρος των δρόμων του ήλιου και της σκιάς ξαναγυρίζει αυτές τις ημέρες στην Ελλάδα, ακολουθώντας τα ίχνη από τα ίδια του τα βήματα, τα βήματα της ελληνογαλλικής φιλίας.

Το γεγονός είναι σημαντικό, διότι μια τέτοια αναγνώριση συμβαίνει συνήθως είτε πολύ νωρίς είτε πολύ αργά, αλλά σπάνια στο απόγειο μιας καριέρας. Σήμερα η Ελλάδα και η Γαλλία τιμούν έναν άνθρωπο που συνέβαλε σημαντικά στην καλύτερη αμοιβαία γνωριμία και κατανόηση μεταξύ των δύο χωρών.

Η Κατρίν Βελισσάρη

Το ελληνικό οδοιπορικό του Ζακ Λακαριέρ αρχίζει το 1947, όταν έρχεται να παίξει τους «Πέρσες» του Αισχύλου στην Επίδαυρο. […]

Βαθιά επηρεασμένος από αυτή την εμπειρία, καθώς και από τη «φιλοξενία» που έζησε έντονα σε καθημερινή βάση, ο Ζακ Λακαριέρ, όταν επιστρέφει στη Γαλλία, βιάζεται να ξαναφύγει και έτσι το 1950 ανακαλύπτει την Κρήτη.

Πέρα όμως από την ανεκδοτολογική πλευρά της ιστορίας, το οδοιπορικό του είναι υποδειγματικό γιατί ποτέ η περιγραφή του δεν γίνεται φολκλορικά επιφανειακή. Ο Ζακ Λακαριέρ εισχωρεί βαθιά στην ελληνική πραγματικότητα της εποχής του, προσεγγίζοντας όλες τις πλευρές της, είτε αυτές είναι ιστορικές είτε θρησκευτικές ή πολιτισμικές.

Ανατρέχοντας στο παρελθόν για να κατανοήσει καλύτερα το παρόν, αυτός ο ακούραστος στρατοκόπος επιδιώκει τις συναντήσεις και με αυτόν τον τρόπο άλλωστε μαθαίνει εμπειρικά τη νεοελληνική γλώσσα. Γεμάτος περιέργεια για όλα και για όλους, για τα πολλαπλά πρόσωπα μιας χώρας μοιρασμένης ανάμεσα στο καθήκον να διατηρήσει τις μνήμες του παρελθόντος και την επιθυμία να ανοιχτεί στις υποσχέσεις του μέλλοντος, τον ακολουθούμε, καθώς, με τον ίδιο πάντα ενθουσιασμό, συναντάει τους μοναχούς του Αγίου Όρους, ανακαλύπτει το έργο του Πρεβελάκη ή μεταφράζει Ηρόδοτο.

Γιατί ο Ζακ Λακαριέρ ξέρει να αξιοποιεί δεδομένα εκ πρώτης όψεως αντιφατικά, για να επιτυγχάνει μια καλύτερη κατανόηση της ελληνικής πραγματικότητας και, πρώτα από όλα, να βρίσκει τον κοινό μυστικό κώδικα όλων αυτών που οποιοσδήποτε άλλος θα θεωρούσε αντιφατικά, δηλαδή τη μυθολογία, τον παγανισμό, την Ορθοδοξία. Με λίγες απλές φράσεις γεφυρώνει μιαν απόσταση αιώνων και ξαφνικά ολόκληρη η Ελλάδα, η διαμελισμένη σε ιστορικές ή πολιτισμικές ενότητες, γίνεται κατανοητή, γίνεται μια χώρα ζωντανή, συγκινητική, με το πραγματικό της πρόσωπο, με μια λέξη, κοντινή μας, αν ξεπεράσουμε τις προκαταλήψεις.

Δεν είναι τυχαίο που ο Ζακ Λακαριέρ, γεννημένος στη Λιμόζ αλλά μεσογειακός στην καρδιά, είναι στη Γαλλία καλεσμένος σε όλες τις εκπομπές, όλα τα περιοδικά, όλα τα συμπόσια ή τα στρογγυλά τραπέζια με θέμα την Ελλάδα. Η άποψή του είναι σφαιρική, φιλική, γαλήνια, πάντα αντικειμενική — παρουσιάζει στη Γαλλία μια συνολική εικόνα της Ελλάδας. Ανήκει στους διανοούμενους που συμβάλλουν στην κατανόηση του κόσμου. Ζητήστε του να μιλήσει για την Ορθοδοξία, τη μυθολογία ή την καθημερινή ζωή στη σύγχρονη Ελλάδα, και όλα γίνονται ξεκάθαρα, οι προκαταλήψεις διαλύονται (δεν ξέραμε πριν τον ακούσουμε!), η Ελλάδα γίνεται οικεία, κοντινή. Και επιπλέον, αυτή τη βαθιά κατανόηση της χώρας υπηρετεί ένα θαυμαστό αφηγηματικό ταλέντο, μια γλώσσα όλο διαύγεια, ένας αστείρευτος ενθουσιασμός. Γιατί δεν μιλάει μόνο για τη χώρα που γνωρίζει αλλά και για τη χώρα που διάλεξε, την εκλεκτή του, τη χώρα που ο ίδιος αποκαλεί «αποκάλυψη» της ζωής του. Και ολόκληρη αυτή η ζωή, εδώ και πενήντα χρόνια, είναι αφιερωμένη στο γράψιμο, στην ανακάλυψη, που ορμάται από την Ελλάδα και περιστρέφεται πάντα γύρω από αυτήν.

Ο ποιητής του «Ηνίοχου», του Lapidaire,  ο συγγραφέας του «Ελληνικού καλοκαιριού», των «Ένθεων» και μυθιστορημάτων όπως η «Μαρία η Αιγυπτία» και La poussière du monde, απευθύνει ερωτήματα στους ανθρώπους, τις δοξασίες, την πίστη τους, ακούγοντας, ταξιδεύοντας, γράφοντας και μεταφράζοντας. Όλες αυτές οι δραστηριότητες είναι άλλωστε γι’ αυτόν οι πολλαπλές όψεις της ίδιας διηνεκούς πολυπραγμοσύνης. Αυτός ο ακούραστος εργάτης των γραμμάτων που γνωρίζει πώς να υπηρετεί τους άλλους, μεταφράζοντας —δηλαδή «ερμηνεύοντας», με τη μουσική έννοια του όρου—, έχει ήδη προσφέρει, και εξακολουθεί να προσφέρει, στους γάλλους αναγνώστες έργα μεγάλων ελλήνων δημιουργών, όπως ο Σεφέρης, ο Ταχτσής ή ο Πρεβελάκης. Τη μεταφραστική του ιδιότητα συμπληρώνει το ταλέντο του ως σχολιαστή και δημοσιογράφου που δεν διστάζει να γράφει επανειλημμένα, να παρουσιάζει τα κείμενα των άλλων, να βοηθά στην κατανόησή τους.

Ο πολυτάλαντος αυτός ελληνιστής, που δεν επιδέχεται κατατάξεις και ετικέτες, με τα προσωπικά του κείμενα και τις μεταφράσεις του προβάλλει συνεχώς την Ελλάδα, τροφοδοτώντας έτσι καθημερινά τον ζωντανό διάλογό του με αυτή τη χώρα. Αυτός ο πάντα σε εγρήγορση ελληνιστής, ξεχωριστή παρουσία που επιβάλλεται στον ελληνικό χώρο, θα έρθει στην Αθήνα για να γιορτάσει πενήντα χρόνια δημιουργικού πάθους. Λίγοι άντρες και λίγες γυναίκες μπορούν να επιδείξουν τέτοια σταθερότητα μέσα στον χρόνο, λίγοι δημιουργοί μπορούν στο απόγειο της καριέρας τους να είναι περήφανοι για μια τόσο πλούσια διαδρομή.