Αποκάλυψε κατασκόπους του Κρεμλίνου, τώρα τον ψάχνει ο Πούτιν: Η ιστορία ενός ριψοκίνδυνου δημοσιογράφου

Πώς συνεχίζεις να ζεις όταν ο Βλαντίμιρ Πούτιν σε έχει βάλει στο «μάτι»; Αυτό είναι το δίλημμα που αντιμετωπίζει ο Κρίστο Γκρόζεφ , ένας άνθρωπος που συχνά περιγράφεται ως «ροκ σταρ της ερευνητικής δημοσιογραφίας». Η ιστορία του πώς έγινε persona non grata – песона нон грата, αν προτιμάτε – για το Κρεμλίνο εξιστορείται στο ντοκιμαντέρ «Antidote», σε σκηνοθεσία Τζέιμς Τζόουνς, το οποίο μόλις έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα του στο CPH:DOX στην Κοπεγχάγη.

«Κάποιος με ρώτησε τις προάλλες, πόσοι άνθρωποι βρίσκονται στη λίστα θανάτου του Πούτιν; Και είπα, ‘Δεν έχω ιδέα’», δήλωσε ο Τζόουνς καθώς ο ίδιος και ο Γκρόζεφ κάθονται σε ένα καφέ στο κέντρο CPH:DOX (Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Κοπεγχάγης). «Αλλά είναι ενδιαφέρον ότι αν καταλήξεις στη λίστα των καταζητούμενων εγκληματιών τους… αυτό είναι ένα πολύ καλό σημάδι ότι έχεις περάσει κάποιο όριο».

«Με τον καιρό εξομαλύνεται. Έτσι, δεν είσαι πλέον σοκαρισμένος, δεν είσαι πλέον αγχωμένος. Μπορείς να κοιμηθείς κανονικά».

Bellingcat

Η κόκκινη γραμμή που πέρασε ο Γκρόζεφ ήταν η αποκάλυψη των ταυτοτήτων εκατοντάδων Ρώσων κατασκόπων που δρουν στη Δύση, στο πλαίσιο της εργασίας του για το Bellingcat, την οργάνωση δημοσιογραφικών ερευνών με στοιχεία open source. Έπαιξε βασικό ρόλο στην έρευνα του Bellingcat για τη δηλητηρίαση του Ρώσου πράκτορα Σεργκέι Σκριπάλ και της κόρης του το 2018 στο Ηνωμένο Βασίλειο, διαπιστώνοντας τη σύνδεση του Κρεμλίνου με το έγκλημα. Αυτό ήταν απλώς το προοίμιο της πιο σημαντικής έρευνάς του – η ταυτοποίηση των Ρώσων αξιωματούχων πίσω από την παρ’ ολίγον θανατηφόρα δηλητηρίαση του ηγέτη της ρωσικής αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι το 2020.

«Navalny»

Όποιος που έχει δει το βραβευμένο με Όσκαρ ντοκιμαντέρ «Navalny» δεν μπορεί να ξεχάσει τη σκηνή όπου ο Ναβάλνι, έχοντας αναρρώσει από τη δηλητηρίαση, τηλεφωνεί σε έναν Ρώσο επιστήμονα που ο Γκρόζεφ έχει υποδείξει ως κεντρικό πρόσωπο της πλοκής. Υποδυόμενος έναν υψηλόβαθμο Ρώσο αξιωματούχο, ο Ναβάλνι τον πείθει να παραδεχτεί λεπτομέρειες του σχεδίου. Ο Γκρόζεφ βρίσκεται στο δωμάτιο μαζί με τον Ναβάλνι καθώς εκτυλίσσεται η εκπληκτική συνομιλία.

«Το αποκάλεσα φετφά», λέει ο γεννημένος στη Βουλγαρία δημοσιογράφος στο Deadline. «Και το ονόμασα επίτηδες έτσι, επειδή αυτή ήταν η πιο κοντινή αναλογία εκείνη τη στιγμή. Επειδή ο τρόπος με τον οποίο ανακοινώθηκε από τη Ρωσία, δεν είχε κανέναν άλλο ρεαλιστικό σκοπό από το να κάνει άλλους που θα ήθελαν να προσφέρουν μια χάρη στον Πούτιν, να κυνηγήσουν ενδεχομένως εμένα».

Αυτή δεν ήταν μια απλή απειλή. Ο Γκρόζεφ επισκεπτόταν τη Νέα Υόρκη το 2023, όταν αξιωματούχοι των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών τον προειδοποίησαν να μην επιστρέψει στο σπίτι του στη Βιέννη, επειδή μια «κόκκινη ομάδα» ανέμενε την άφιξή του στην Αυστρία με σχέδια να τον σκοτώσει ή να τον απαγάγει. Λίγο αργότερα, οι αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου πήραν είδηση ότι τρεις Βούλγαροι ακολουθούσαν τον Γκρόζεφ σε όλη την Ευρώπη με σκοπό να τον αρπάξουν. Οι Κατρίν Ιβάνοβα, Βάνια Γκαμπέροβα και Τιχόμις Ιβανοβ Ιβάντσεφ – Βούλγαροι υπήκοοι με έδρα το Λονδίνο – συνελήφθησαν τον Φεβρουάριο του 2023 και κατηγορήθηκαν για κατασκοπεία.

«Υπήρχε τόσο μεγάλος όγκος αποδεικτικών στοιχείων, 200.000 γραπτά μηνύματα… μεταξύ των επιτρόπων από τη Μόσχα και της κατασκοπευτικής ομάδας, που χρειάστηκαν οι εισαγγελείς και η αστυνομία σχεδόν ένα χρόνο για να τα εξετάσουν», σημειώνει ο Γκρόζεφ. «Μετά τη σύλληψη, ανακάλυπταν νέα πράγματα και μου τηλεφωνούσαν κατά καιρούς: ‘Ω, το ήξερες ότι αυτό συνέβη;’. Ή ‘Πού ήσασταν αυτή την ημερομηνία;’».

«Δεν είχε κανέναν άλλο ρεαλιστικό σκοπό από το να κάνει άλλους που θα ήθελαν να προσφέρουν μια χάρη στον Πούτιν, να κυνηγήσουν ενδεχομένως εμένα».

Ιβάνοβα, Γκαμπέροβα και Ιβάντσεφ

Μόλις τον περασμένο μήνα, οι Ιβάνοβα, Γκαμπέροβα και Ιβάντσεφ καταδικάστηκαν από βρετανικό δικαστήριο για συνωμοσία με σκοπό την κατασκοπεία.

«Επρόκειτο για μια υψηλού επιπέδου κατασκοπευτική επιχείρηση με σημαντικές οικονομικές ανταμοιβές για όσους συμμετείχαν στο κύκλωμα κατασκοπείας», δήλωσε ο Φρανκ Φέργκιουσον, επικεφαλής του τμήματος ειδικού εγκλήματος και καταπολέμησης της τρομοκρατίας της Εισαγγελίας του Στέμματος. «Η ομάδα ενήργησε από κοινού, υπό την ηγεσία του [ομολογημένου Βούλγαρου κατασκόπου] Όρλιν Ρούσεβ, για να κατασκοπεύσει εξέχοντα πρόσωπα και τοποθεσίες για λογαριασμό της Ρωσίας χρησιμοποιώντας εξελιγμένες μεθόδους».

O θάνατος του πατέρα του

Αυτή η συνωμοσία εναντίον του Γκρόζεφ απέτυχε, αλλά μπορεί να μη μάθει ποτέ τις πλήρεις συνθήκες του ξαφνικού θανάτου του πατέρα του στην Αυστρία, υποστηρίζει το Deadline. Η σορός του ανακαλύφθηκε στο σπίτι του έξω από τη Βιέννη- η αιτία θανάτου δεν έχει προσδιοριστεί. Προς το τέλος των γυρισμάτων για το «Antidote», ο Γκρόζεφ λέει: «Ήρθα αντιμέτωπος με φωτογραφίες και μηνύματα από το κύκλωμα κατασκόπων [Ιβάνοβα, Γκαμπέροβα, Ιβάντσεβ και συνεργάτες], όπου έγινε απολύτως σαφές ότι τους είχε ανατεθεί να παρακολουθούν και τον πατέρα μου», λέει. «Και υπήρχε μια φωτογραφία… με τους κατασκόπους να βγάζουν μια selfie μπροστά από το διαμέρισμα του πατέρα μου με ένα βέλος που έδειχνε προς το μπαλκόνι και έλεγε: «Μπείτε από εδώ»».

Υπάρχουν κωμικά στοιχεία στην κατασκοπευτική τέχνη που ασκούν οι Βούλγαροι συνωμότες – πέρα από την αποτυχία να διαγράψουν ενοχοποιητικά μηνύματα, εκείνη τη selfie και άλλα στοιχεία από τα τηλέφωνά τους. «Ήταν επίσης κατά κάποιον τρόπο σουρεαλιστικό, σχεδόν αστείο, το πώς μπορούσαμε να αντιστοιχίσουμε τα μηνύματα κειμένου τους – τα οποία ήταν διαθέσιμα μόνο στους εισαγγελείς – με δημόσια δεδομένα που είχαν αφήσει, σαν ψίχουλα», παρατηρεί ο Γκρόζεφ.

«Κάποιοι από τους κατασκόπους άφηναν κριτικές στο Google για τα μέρη που πήγαιναν και διαμαρτύρονταν για την ποιότητα των ξενοδοχείων ή των καφετεριών ή του φαγητού, καθώς την ίδια στιγμή κυριολεκτικά αναπνέουν στο σβέρκο μου».

Στιγμές ελαφρότητας μπορεί να βοηθήσουν τον Γκρόζεφ να αντιμετωπίσει τη συνεχιζόμενη απειλή για τη ζωή του. «Με τον καιρό εξομαλύνεται», λέει. «Έτσι, δεν είσαι πλέον σοκαρισμένος, δεν είσαι πλέον αγχωμένος. Μπορείς να κοιμηθείς κανονικά».

Η εγκατάσταση στις ΗΠΑ

Αφού οι αυστριακές αρχές είπαν στον Γκρόζεφ ότι δεν μπορούσαν να τον προστατεύσουν, εγκαταστάθηκε στη Νέα Υόρκη. Αυτή ήταν μια καλή λύση όσο ο Μπάιντεν ήταν πρόεδρος. Αλλά με την επιστροφή του Τραμπ στην εξουσία η ασφάλειά του στις ΗΠΑ δεν μπορεί πλέον να θεωρείται δεδομένη, υποστηρίζει ο Γκρόζεφ.

«Έρχεται το νέο σοκ, το οποίο είναι, λοιπόν, ότι ξαφνικά η χώρα που σου έδωσε άσυλο και έναν ασφαλή χώρο, τώρα ευθυγραμμίζεται με τον εχθρό και είναι πλέον ασφαλής; Και ποιος είναι ο επόμενος προορισμός;» Για το «Antidote», λέει: «Είναι κάτι σαν ταινία φυγάδων κατά κάποιον τρόπο, αλλά με τη συμμετοχή ενός δημοσιογράφου».

Η πρεμιέρα

Ο Γκρόζεφ είναι τώρα επικεφαλής ερευνών για το The Insider. Σε ερωτήσεις και απαντήσεις που ακολούθησαν την παγκόσμια πρεμιέρα του «Antidote» στην Κοπεγχάγη, δήλωσε ότι θα συνεχίσει να ασχολείται με τις έρευνές του εφόσον συνεχίσει να απολαμβάνει την υποστήριξη της συζύγου του και των δύο παιδιών του. Έχουν υποστηρίξει τη δημοσιογραφική του αποστολή παρά τον σοβαρό κίνδυνο που ενέχει για την ευημερία του.

Στο CPH:DOX, η τοποθεσία της παγκόσμιας πρεμιέρας του «Antidote» δεν αποκαλύφθηκε παρά μόνο λίγο πριν από την εκδήλωση. Ένα μέτρο ασφαλείας.

«Είναι απλά περίεργο πόσο σχετική είναι η ασφάλεια, γιατί πριν από έξι μήνες είχα αμφιβολίες για το αν έπρεπε να βρίσκομαι στην Κοπεγχάγη», λέει ο Γκρόζεφ στο Deadline. «Αλλά τώρα δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι ΗΠΑ δεν είναι πια ασφαλείς. Τα πάντα, όλη η εκτίμηση του κινδύνου, είναι σχετική».

*Πηγή: Deadline, Κεντρική Φωτογραφία: Στιγμιότυπο του «Antidote», Πηγή: imdb.com