Η κουλτούρα της αϋπνίας – Γιατί η εξάντληση έγινε δείγμα επιτυχίας;

Κάποτε η αϋπνία ήταν κάτι που απλώς σε εξουθένωνε. Σήμερα, συχνά, η εξάντληση, για κάποιον παράξενο λόγο, λειτουργεί σαν παράσημο. Δηλώνεται σχεδόν με περηφάνια: «κοιμάμαι ελάχιστα», «δεν είμαι των πολλών ωρών», «δουλεύω καλύτερα τη νύχτα». Κι όμως, εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες, τα Guinness World Records έχουν αποφασίσει ότι η αϋπνία δεν είναι επίτευγμα.

Το 1997 σταμάτησαν επίσημα να καταγράφουν ρεκόρ ακραίας στέρησης ύπνου. Έτσι, το ρεκόρ του Ρόμπερτ ΜακΝτόναλντ —18 ημέρες, 21 ώρες και 40 λεπτά χωρίς ύπνο— έμεινε για πάντα τελευταίο. Όχι επειδή δεν μπορούσε να ξεπεραστεί, αλλά επειδή δεν έπρεπε.

Είναι σχεδόν αδύνατο να καταγραφούν με ακρίβεια εκείνες οι ανεπαίσθητες στιγμές όπου ο εγκέφαλος «σβήνει» για κλάσματα δευτερολέπτου, ενώ υπάρχει και μια σπάνια γενετική μορφή αϋπνίας που μπορεί να αποβεί θανατηφόρα. Πάνω απ’ όλα, όμως, η στέρηση ύπνου γίνεται επικίνδυνη πολύ πιο γρήγορα απ’ όσο αντέχει το σώμα.

Κι όμως, έξω από τα βιβλία ρεκόρ, κάνουμε ακριβώς το αντίθετο.

Όταν ο ύπνος γίνεται εμπόδιο

Στην καθημερινή κουλτούρα της δουλειάς, της φιλοδοξίας και της «παραγωγικότητας», ο ύπνος αντιμετωπίζεται συχνά σαν κάτι περιττό. Σαν εμπόδιο που πρέπει να περιοριστεί. Σε έναν κόσμο όπου η τεχνολογία δεν κουράζεται, δεν κοιμάται και δεν χρειάζεται διάλειμμα, οι άνθρωποι μοιάζουν να προσπαθούν να της μοιάσουν.

Έτσι γεννήθηκε η «οπλοποίηση» του ύπνου. Και έχει δύο όψεις.

Παράδειγμα πρώτο: ο ύπνος ως αδυναμία

Η πιο παλιά και πιο γνώριμη εκδοχή είναι η απαξίωση της ξεκούρασης. Ο Ντόναλντ Τραμπ, δηλαδή ο πρόεδρος των ΗΠΑ, το έκανε σύνθημα όταν βάφτισε τον Τζο Μπάιντεν «Sleepy Joe».

Δεν ήταν απλώς ένα ειρωνικό παρατσούκλι. Ήταν ένα μήνυμα: όποιος χρειάζεται ύπνο, υστερεί. Δεν αντέχει τον ρυθμό. Δεν είναι φτιαγμένος για την κορυφή.

Το μήνυμα λειτούργησε, γιατί όλοι έχουμε μάθει να αντιμετωπίζουμε την ξεκούραση με καχυποψία — σαν κάτι που πρέπει να δικαιολογείται.

Παράδειγμα δεύτερο: η αϋπνία ως απόδειξη αφοσίωσης

Η δεύτερη όψη είναι πιο ελκυστική. Η αϋπνία παρουσιάζεται ως αρετή. Όσοι κοιμούνται λίγο θεωρούνται πιο αφοσιωμένοι, πιο σκληροί, πιο «μέσα στο παιχνίδι».

Στον κόσμο των επενδυτικών τραπεζών, των μεγάλων δικηγορικών γραφείων και της εταιρικής κουλτούρας, το ξενύχτι έχει γίνει σχεδόν νόμισμα κύρους: όσο λιγότερο κοιμάσαι, τόσο περισσότερο αξίζεις.

Ο ίδιος ο Τραμπ έχει καλλιεργήσει συστηματικά αυτή την εικόνα για τον εαυτό του, δηλώνοντας ότι «δεν είναι των πολλών ωρών ύπνου» και χρησιμοποιώντας τις νυχτερινές του αναρτήσεις ως επίδειξη διαρκούς εγρήγορσης. Χειρίζεται αυτή τη ρητορική με ενθουσιασμό, παρότι έχει αποδειχθεί επικίνδυνη για τον ίδιο και ενώ πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι αποκοιμιέται σε συναντήσεις.

Έφτασε μάλιστα να επαινέσει τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, λέγοντας: «Δεν κοιμάται πολύ, κι εγώ δεν κοιμάμαι πολύ — σκεφτόμαστε τις χώρες μας».

Η αϋπνία εδώ παρουσιάζεται σχεδόν σαν καθήκον. Και, για τους θιασώτες της, ισοδυναμεί με πάθος, επιμονή, κέρδος και πατριωτισμό.

Η κληρονομιά της αντοχής: από τη Θάτσερ στην Ιαπωνία

Η ιδέα αυτή, όμως, δεν είναι καινούργια. Έχει ιστορία. Και πρόσωπο.

Η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε καλλιεργήσει από τη δεκαετία του ’80 τον μύθο της ηγέτιδας που «δεν χρειάζεται ύπνο». Έλεγε ότι κοιμόταν τέσσερις —ή και λιγότερες— ώρες τη νύχτα, παρουσίαζε την ξεκούραση ως περιττή πολυτέλεια και αντιμετώπιζε την εργασία όχι απλώς ως καθήκον, αλλά ως ηθική υποχρέωση.

Το work–life balance, όπως θα το λέγαμε σήμερα, δεν ήταν για εκείνη στόχος· ήταν σχεδόν ένδειξη αδυναμίας.

Αυτό το πρότυπο επιβίωσε. Και επανεμφανίστηκε πρόσφατα στην Ιαπωνία.

Η Σαναέ Τακαΐτσι, μόλις ανέλαβε την πρωθυπουργία, δήλωσε ότι αφήνει πίσω της την ισορροπία δουλειάς–ζωής υπέρ του «δουλειά, δουλειά, δουλειά, δουλειά και δουλειά».

Είπε δημόσια ότι κοιμάται μόλις λίγες ώρες τη νύχτα και, σύμφωνα με κυβερνητικούς αξιωματούχους, καθιέρωσε συσκέψεις τις πολύ πρωινές ώρες.

Η φράση της ανακηρύχθηκε buzzword της χρονιάς και η ίδια επικαλέστηκε ανοιχτά τη Θάτσερ ως πρότυπο.

Σε μια χώρα που ήδη κοιμάται λιγότερο από κάθε άλλη στον ΟΟΣΑ, η αϋπνία βαφτίστηκε… φιλοδοξία.

Ακόμη κι αν παρουσιάστηκε ως προσωπική επιλογή, λειτούργησε σαν συλλογικό μήνυμα: αν αντέχει η κορυφή, οφείλει να αντέχει και η βάση.

Το πραγματικό κόστος

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο πρακτικό. Είναι βαθιά ανθρώπινο. Όταν η έλλειψη ύπνου παρουσιάζεται ως απόδειξη αξίας, οι άνθρωποι αρχίζουν να μετριούνται όχι με όσα σκέφτονται ή δημιουργούν, αλλά με το πόσο αντέχουν. Γίνονται μονάδες αντοχής.

Ο Ρόμπερτ ΜακΝτόναλντ, αφού έσπασε το ρεκόρ αϋπνίας και συνέβαλε στο να σταματήσει η εξύμνησή της, κατασκεύασε αργότερα το μεγαλύτερο πλοίο των Βίκινγκς στον κόσμο από 15 εκατομμύρια ξυλάκια γλειφιτζουριών. Αυτό είναι ένα επίτευγμα που αξίζει να θυμόμαστε.

Το πόσο κοιμάται κάποιος δεν θα έπρεπε να είναι ούτε πολιτικό όπλο ούτε lifestyle δήλωση.

Είναι απλώς μια ανθρώπινη ανάγκη.

Και ίσως, σήμερα, το πιο ριζοσπαστικό lifestyle statement να είναι ακριβώς αυτό: να τη σεβόμαστε.

*Με πληροφορίες από: Financial Times