«Ξύπνησε ο Εγκέλαδος» – Πώς εξηγούνταν οι σεισμοί στην ιστορία της ανθρωπότητας

Πόσο μάλλον όταν οι άνθρωποι δεν ήξεραν του επιστημονικούς λόγους που οι σεισμοί έκαναν τη γη να τρέμει, αλλά έβλεπαν πόσο εύκολα μπορούσαν να χαθούν τα υπάρχοντά τους ή οι αγαπημένοι τους από κάτι ανεξήγητο.

Οι θρύλοι των αρχαίων πολιτισμών μερικές φορές μας φαίνονται κωμικοί, αλλά οι σημερινές προλήψεις για τους σεισμούς, αν και διαφορετικές, εξακολουθούν να ικανοποιούν την επιθυμία ορισμένων ανθρώπων για μια εξήγηση.

Οι υπόγειο άνεμοι

Πιο περίπλοκες αρχαίες θεωρίες για τους σεισμούς βασίζονταν στην ιδέα των μαζικών κινήσεων του αέρα σε υπόγειους θαλάμους.

Οι «άγριοι άνεμοι» που παγιδεύονται σε υπόγειες σπηλιές και προκαλούν σεισμούς όταν προσπαθούν να ανέβουν στην επιφάνεια αναφέρονται στα γραπτά του Αριστοτέλη και αργότερα υιοθετήθηκαν από τον Σαίξπηρ, ο οποίος αναφέρεται σε αυτούς στο ιστορικό έργο Ερρίκος IV.

Είναι ενδιαφέρον ότι οι αρχαίες αντιλήψεις για τους σεισμούς γενικά δεν διαφοροποιούνταν πέρα δύο τύπους γεγονότων: είτε θεών που πολεμούν, είτε μυθικών ζώων που στηρίζουν τη γη και μετατοπίζουν τη θέση τους.

Θεοί και Τιτάνες

Οι Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως, όταν γινόταν σεισμός, ο Τιτάνας Εγκέλαδος είχε θυμώσει και επειδή ήταν πολύ μεγάλος τράνταζε όλη τη γη.

Άγαλμα του Εγκέλαδου

Σε έναν μύθο της Δυτικής Αφρικής, η γη είναι ένας επίπεδος δίσκος που κρατείται από τη μία άκρη από ένα βουνό και από την άλλη από έναν γίγαντα, ενώ η γυναίκα του κρατάει τον ουρανό. Μερικές φορές ο γίγαντας και η γυναίκα του αγκαλιάζονται και τότε η επίπεδη γη κουνιέται.

Ο αφρικανικός μύθος είναι παρόμοιος με έναν μύθο από την Κεντρική Αμερική, ο οποίος επίσης λέει ότι η γη είναι επίπεδη και στηρίζεται στις τέσσερις γωνίες της από διάφορους θεούς. Όταν αποφασίζουν ότι η γη είναι υπερπληθυσμένη, ένας από αυτούς απελευθερώνει τη γωνία του και ξεφορτώνεται το πλεόνασμα των ανθρώπων.

Οι Λετονοί πιστεύουν επίσης ότι οι ιδιοτροπίες των θεών είναι η αιτία των σεισμών και ότι ένας θεός που ονομάζεται Drebkuhls μεταφέρει τη γη μέσω του ουρανού. Όταν όμως έχει κακή μέρα, ο Drebkuhls δεν προσέχει πολύ πώς μεταφέρει το φορτίο του και η γη σείεται.

Στη Σκανδιναβία, ο σεισμός δεν είναι τίποτα περισσότερο από τον σπαραγμό ενός θεού που τιμωρείται για τη δολοφονία του αδελφού του σ’ ένα υπόγειο σπήλαιο.

Η τιμωρία του Λόκι

Ο Λόκι, όπως ονομάζεται αυτός ο θεός, λέγεται ότι δολοφόνησε τον αδελφό του Μπάλντουρ και γι’ αυτό τον έδεσαν σε μια σπηλιά με έναν τρομερά βαρύ ογκόλιθο. Πάνω από το πρόσωπό του υπάρχει ένα φίδι που στάζει συνεχώς δηλητήριο, που έπεφτε στο πρόσωπο του Λόκι, κάνοντάς τον να συσπάται από πόνο.

Οι Δυτικοαφρικανοί εξηγούσαν τους σεισμούς τους λέγοντας ότι η γη ήταν το κεφάλι ενός γίγαντα, και τα φυτά που φύονται στη γη ήταν τα μαλλιά του γίγαντα, ενώ οι άνθρωποι και τα ζώα ήταν σαν έντομα που κινούνται μέσα στα μαλλιά του. Όταν ο γίγαντας κινείται ξαφνικά, η γη σείεται.

Θρύλοι προστασίας

Οι ινδοί Ασάμ πίστευαν ότι υπήρχαν άνθρωποι που ζούσαν στην καρδιά της γης και οι οποίοι κούνησαν τη γη από καιρό σε καιρό για να δουν αν ζούσε κάποιος άλλος στην επιφάνεια.

Γι’ αυτό τα παιδιά μάθαιναν να φωνάζουν «Είμαι ζωντανός! Είμαι ζωντανός!», ώστε οι άνθρωποι από κάτω να καταλάβουν ότι όσοι βρίσκονταν στην επιφάνεια ήταν ακόμα ζωντανοί και να σταματήσουν.

Αυτή η πεποίθηση είναι παρόμοια με τον περουβιανό μύθο ότι κατά καιρούς οι θεοί επισκέπτονται τη γη και μετρούν τους ανθρώπους. Τα βήματά τους είναι τόσο βαριά που ταρακουνάνε τη γη. Για να σταματήσουν τον σεισμό, οι άνθρωποι τρέχουν έξω από τα σπίτια τους φωνάζοντας «Είμαι εδώ! Είμαι εδώ!»

Και οι δύο θρύλοι περιέχουν έτσι ένα σύστημα προστασίας για τους ανθρώπους με σκοπό να μάθουν οι άνθρωποι να μην μένουν στα σπίτια τους όταν γίνεται σεισμός.

Τα ζώα που κουβαλούν τη γη

Ομοίως, σε ορισμένους πολιτισμούς έχει αναπτυχθεί η πεποίθηση ότι οι σεισμοί προκαλούνται από μυστικιστικά ζώα. Στην Ινδία, για παράδειγμα, πίστευαν ότι η γη καθόταν πάνω σε τέσσερις ελέφαντες, οι οποίοι με τη σειρά τους κάθονταν πάνω σε μια χελώνα.

Η χελώνα προσπαθεί να κρατήσει την ισορροπία της πάνω στο κεφάλι μιας κόμπρας, αλλά πάντα αποτυγχάνει. Κάθε φορά που ένα από αυτά τα ζώα κινείται, η γη τρέμει.

Στην Ιαπωνία, η πεποίθηση είναι ότι ένα τεράστιο, άτακτο σαλάχι πρέπει να εξευμενίζεται από έναν θεό που το κρατάει κάτω από έναν βράχο. Αν ο θεός είναι απρόσεκτος, το σαλάχι ελευθερώνεται και αρχίζει να κινείται.

Το σαλάχι Ναμαζου

Οι σεισμοί στον Χριστιανισμό

Ο ιουδαιοχριστιανικός πολιτισμός συνδέει τους σεισμούς με τη θεϊκή παρέμβαση, αλλά οι χριστιανοί έχουν έρθει πιο κοντά από άλλους πολιτισμούς στην επιστημονική ερμηνεία.

Αν και δεν είναι βιβλίο φυσικών επιστημών, η Βίβλος μεταφέρει εμμέσως τις ιδέες που κυκλοφορούσαν μεταξύ των πιστών σχετικά με τους σεισμούς.

Αξιοσημείωτες, για παράδειγμα, είναι οι πρώτες βιβλικές αναφορές για σεισμό: αυτές στο βιβλίο της Γένεσης, που χρονολογούνται πριν από το 2370 π.Χ.

Το βιβλίο αναφέρει ότι την τρίτη ημέρα της δημιουργίας οι ήπειροι ανυψώθηκαν και οι ωκεανοί κατέβηκαν (Γένεση 1:9).

Ο Δρ Στίβεν Όστιν, γεωλόγος της Logos Research Associates στις Ηνωμένες Πολιτείες, περιγράφει αυτή τη θεαματική αλυσίδα γεγονότων διαμόρφωσης της γης ως την πρώτη μιας σειράς 17 σεισμών που καταγράφει και εξετάζει η Βίβλος.

Οι σεισμοί, μαζί με άλλα εντυπωσιακά και προκαλούν δέος φυσικά φαινόμενα (κεραυνοί, αστραπές, έντονη βροχή), έχουν συνδεθεί με εκδηλώσεις της παρουσίας του Θεού (βλ. Ησαΐας 29:6).

Όμως αυτή η απεικόνιση δίνει μια συμβολική φόρτιση στο φυσικό φαινόμενο και όχι μια προσπάθεια εξήγησης της αιτίας του.