Αρχαία Ελληνικά: Η κλασική παιδεία δεν είναι μόνο θέμα αρχαίας γλώσσης

Στο χθεσινό άρθρο μας για τη Ζακλίν ντε Ρομιγύ, την αείμνηστη ελληνίστρια, θίγεται άλλη μια φορά το θέμα της σπουδαιότητας των αρχαίων κειμένων —και δη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας— και της συμβολής των κλασικών σπουδών στη διαμόρφωση του πνεύματος.

Η Ζακλίν ντε Ρομιγύ διατύπωνε το 2006 τον προβληματισμό της για τον τρόπο με τον οποίον προσεγγίζει το εκπαιδευτικό σύστημα τον αρχαίο κόσμο, προσχωρώντας ολοένα και περισσότερο στην άποψη ότι κατάλληλο για την εκπαίδευση είναι μόνο το χρηστικό, το προοριζόμενο για την εξυπηρέτηση καθημερινών, πρακτικών αναγκών.

Τρεις δεκαετίες νωρίτερα το περίφημο ζήτημα των Αρχαίων Ελληνικών, δηλαδή το πρόβλημα της αρμόζουσας διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στα σχολεία μας, είχε απασχολήσει, μεταξύ διαφόρων άλλων σοβαρών εκπαιδευτικών ζητημάτων (καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στη γενική εκπαίδευση, της εννεαετούς υποχρεωτικής εκπαίδευσης, καθώς και του διαχωρισμού του Γυμνασίου σε δύο κύκλους σπουδών, στο τριετές Γυμνάσιο και στο τριετές Λύκειο), την ελληνική πολιτεία στο ανώτερο επίπεδο.

Συγκεκριμένα, τον Ιανουάριο του 1976 είχαν πραγματοποιηθεί, υπό την προεδρία τού τότε πρωθυπουργού, Κωνσταντίνου Καραμανλή, δύο συσκέψεις για θέματα που αφορούσαν όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, η πρώτη στις 19 και η δεύτερη στις 27 του μηνός.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής

Σε αυτές είχαν συμμετάσχει, ανάμεσα σε άλλους, ο Γεώργιος Ράλλης (υπουργός Προεδρίας της Κυβερνήσεως και Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων), ο Διονύσιος Ζακυθηνός (βουλευτής Επικρατείας και πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Παιδείας), ο Ευάγγελος Παπανούτσος (βουλευτής Επικρατείας), ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος (ακαδημαϊκός), ο Γεώργιος Μητσόπουλος (πρύτανης του ΕΚΠΑ), ο Παύλος Σακελλαρίδης (πρύτανης του ΕΜΠ) και ο Ιωάννης Αναστασιάδης (πρύτανης του ΑΠΘ).

Ο Γεώργιος Ράλλης

Όσα παρατίθενται κατωτέρω είναι ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα των απόψεων που αντηλλάγησαν μεταξύ των προαναφερθέντων ως προς το ζήτημα της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών στο τότε εκπαιδευτικό σύστημα:

Κ. Καραμανλής: […] Δεχόμεθα δηλαδή ότι εις τα εννέα έτη καθιερούται η δημοτική. Το είδος της δημοτικής θα προσδιορισθή από τους ανθρώπους που έχουν σχετικήν πείραν (σ.σ. η απόφαση που τελικά ελήφθη έκανε λόγο για δημοτική «άνευ ιδιωματισμών και ακροτήτων»).

Δ. Ζακυθηνός: Από την Α’ Γυμνασίου πρέπει να αρχίση η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσης.

«ΤΑ ΝΕΑ», 20.1.1976, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Κ. Καραμανλής: Υποστηρίζετε ότι από την Α’ Γυμνασίου πρέπει να αρχίσωμε τα Αρχαία Ελληνικά με χρήσιν αρχαίων κειμένων;

Δ. Ζακυθηνός: Μάλιστα, με χρήσιν αρχαίων κειμένων. Η εθνική παιδεία, είτε το θέλομεν είτε όχι, είναι συνυφασμένη με την παιδεία της αρχαιότητος, της κλασικής και ιδίως της ελληνικής. Δι’ εμέ εθνική μόρφωσις είναι η αρχαία ελληνική μόρφωσις. Από εκεί και πέρα και η δημοτική γράφεται καλύτερα. Διότι μη νομίζετε, κ. Πρόεδρε, ότι ο καθείς από ημάς εδώ ημπορεί να γράψη την δημοτικήν. Θα την γράψη τόσον καλύτερον όσον καλύτερον γνωρίζει την αρχαίαν ελληνικήν γλώσσαν.

Κ. Καραμανλής: Επ’ αυτού να ακούσωμε και άλλας γνώμας.

Γ. Μητσόπουλος: Ο χρόνος ο οποίος θα διατεθή, και η ανάγκη να υπάρξη εις το Γυμνάσιον η αναγκαία εκείνη προπαιδεία, θα επιτρέψη εις τον απόφοιτον να κινηθή άνετα εις κείμενα τα οποία αποτελούν και σήμερον ζώσαν πραγματικότητα και συνδέονται με την καθόλου ιστορίαν του έθνους.

«ΤΑ ΝΕΑ», 20.1.1976, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ε. Παπανούτσος: Επί του θέματος της αρχαιομαθείας επιτρέψτε μου να είπω το εξής: τόσα χρόνια που διδάσκονται τα παιδιά μας την αρχαία γλώσσα εις το Γυμνάσιο δεν έφεραν ουδέν απολύτως αποτέλεσμα. Σας το λέγω υπεύθυνα σαν άνθρωπος που έφαγε τη ζωή του στα θρανία. Σας βεβαιώ κατηγορηματικώς ότι με όλα τα Αρχαία Ελληνικά, που σκοτώνονται τα παιδιά μας στα σχολεία διά να μάθουν, δεν έχουν πάρει είδησιν του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Από την ώρα που αρχίσαμε να βάζουμε στα σχολεία τους αρχαίους συγγραφείς εις μεταφράσεις και από την ώρα που επαίχθηκαν τα αρχαία δράματα εις την Επίδαυρον και εις το Ηρώδειον, έμαθε ο μορφωμένος Έλληνας τι θα πη αρχαία ελληνική γραμματεία. Επομένως, ας δώσουμε ένα ενιαίο γλωσσικό όργανο και τον αρχαίο ελληνικό κόσμο πλούσιον, αλλά εις την γλώσσαν την οποίαν καταλαβαίνει.

Ι. Θεοδωρακόπουλος: […] Αλλά ερωτώ: τι θα ήσαν οι νέοι Έλληνες, εάν δεν είχον έστω και αυτήν την ελλιπή αρχαιομάθειαν;

Κ. Καραμανλής: Η κλασική παιδεία δεν είναι μόνο θέμα αρχαίας γλώσσης. Είναι και θέμα περιεχομένου. Εγώ θα σας πω τούτο: ό,τι ξέρω από τους κλασικούς, το έμαθα διαβάζοντας ξένα βιβλία.

Ι. Θεοδωρακόπουλος: Το άλλο που έχω να πω, κ. Πρόεδρε, είναι ότι η ανάδειξις της δημοτικής κατά τον τελευταίον αιώνα παρουσιάζει το εξής φαινόμενον: όσοι συγγραφείς ήσαν λογοτέχναι και εγνώριζαν καλά τα Αρχαία Ελληνικά, αυτοί έγραψαν την καλύτερη δημοτική γλώσσα. Όλοι οι ποιηταί, Παλαμάς, Γρυπάρης, Δροσίνης, τα κατάφεραν πολύ καλά διότι ήξεραν την αρχαία ελληνική γλώσσα. Η δημοτική γλώσσα είναι απόρροια της αρχαίας και ολοκληρούται η γνώσις της με στοιχεία της αρχαίας.

Γ. Ράλλης: Με τι κείμενα;

Ι. Θεοδωρακόπουλος: Συμφωνώ, κ. υπουργέ, με απλά κείμενα…

«ΤΑ ΝΕΑ», 28.1.1976, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Κ. Καραμανλής: Η ανάγκη τού να απλοποιηθή το γλωσσικό γίνεται αισθητή. Η εξέλιξις των σαράντα τελευταίων ετών απέδειξεν ότι η δημοτική είναι η πιο δυναμική. Σιγά-σιγά ηνάγκασε την άλλη να υποχωρήση. Η λύσις του γλωσσικού θα διευκολύνη την αρτιωτέραν μόρφωσιν των ελληνοπαίδων και θα ανεβάση το επίπεδον της πνευματικής μας ζωής.

Ι. Θεοδωρακόπουλος: Ό,τι και να κάμωμεν, δεν ημπορούμεν να απομακρυνθώμεν από την γνωριμίαν των Αρχαίων Ελληνικών μέσα σε ένα σχολείο.

Π. Σακελλαρίδης: Ο μόνος τρόπος να επηρεάσωμε τα παιδιά και να τα μορφώσωμε σωστά είναι να γνωρίσουν σε μεγάλη έκταση και σε μεγάλο βάθος τον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Δεν υπάρχει όμως ούτε η δυνατότης ούτε ο χρόνος να τα διδαχθούν εις έκτασιν και βάθος τα αρχαία κείμενα.

Κ. Καραμανλής: Δηλαδή, η πρότασίς σας είναι για τα εννέα χρόνια δημοτική βελτιωμένη, εις την οποίαν θα διδάσκωνται εν μεταφράσει οι αρχαίοι συγγραφείς, για να αποκτάται η γνώσις του αρχαίου πνεύματος. Συμφωνώ.

Ι. Αναστασιάδης: Αν διδάξουμε τα Αρχαία από μεταφράσεις, θα διατηρήσουμε καλύτερα την ελληνική παράδοση. Και οι ξένοι έτσι διδάσκουν και τα λατινικά και τα ελληνικά κείμενα.