Ποια γυναίκα σου ζητούν να γίνεις σήμερα;

«Γυναίκα δεν γεννιέσαι – γίνεσαι», έγραφε η Σιμόν ντε Μποβουάρ.

Το ερώτημα σήμερα δεν είναι αν η εν λόγω φράση ισχύει — αλλά ποια «γυναίκα» σου ζητούν να γίνεις και ποιος το αποφασίζει.

Άρθρο του Economist, με αφορμή την απήχηση μέσων όπως το Evie —ένα περιοδικό που συνδυάζει συνταγές, φορέματα και «θηλυκή ενδυνάμωση» με ανοιχτά αντιφεμινιστικό λόγο— φωτίζει ακριβώς αυτή τη σύγχυση.

Δεν περιγράφει απλώς ένα νέο συντηρητικό γυναικείο lifestyle, αλλά έναν μηχανισμό ιδεολογικής ανακατασκευής της γυναικείας ταυτότητας, που αξιοποιεί τη γλώσσα της επιλογής, της αυθεντικότητας και της «απελευθέρωσης» — έννοιες που γεννήθηκαν μέσα στον φεμινισμό — για να καταλήξει σε κάτι βαθιά αντιφεμινιστικό.

Αν «γίνεσαι» γυναίκα, σύμφωνα με τη λεγόμενη womanosphere (γυναικόσφαιρα), τότε γίνεσαι σύζυγος πριν από πολίτης, μητέρα πριν από υποκείμενο, αισθητική παρουσία πριν από κοινωνικό δρώντα.

Και το κρίσιμο: όλα αυτά παρουσιάζονται όχι ως επιβολή, αλλά ως ελεύθερη επιλογή.

Εκεί ακριβώς βρίσκεται το πρόβλημα.

Απόκομμα από την ιστοσελίδα του eviemagazine.com

Η οπισθοδρόμηση ως αλήθεια

Η συντηρητική ρητορική δεν απορρίπτει τον φεμινισμό ευθέως· κάνει κάτι πιο έξυπνο και πιο ύπουλο: οικειοποιείται τις αρχές του, αφαιρεί το πολιτικό τους περιεχόμενο και τις επιστρέφει αποστειρωμένες – τις καπηλεύεται με κάθε θράσος.

Η «ελεύθερη επιλογή» γίνεται τέτοια μόνο μέσα σε πολύ στενά όρια. Και πόσο ελεύθερος μπορεί να είναι κανείς να επιλέξει δρόμο όταν οι αυτοί που δίνονται είναι ορισμένοι και συγκεκριμένοι;

Η «αυτονομία» μεταφράζεται σε αυτοβελτίωση για να είσαι επιθυμητή.

Η «θηλυκότητα» αναγορεύεται σε πεπρωμένο, όχι σε έκφραση.

Έτσι, το παλιό γίνεται καινούργιο χωρίς να φαίνεται παλιό. Η υποταγή δεν λέγεται υποταγή· φέρει την ταμπέλα «ρομαντισμός». Η εξάρτηση δεν λέγεται εξάρτηση· βαφτίζεται «θηλυκότητα». Η επιστροφή σε ιεραρχικούς ρόλους δεν λέγεται οπισθοδρόμηση· διαλαλείται ως «αλήθεια».

Το άρθρο είναι σαφές σε κάτι που συχνά αποσιωπάται: η γυναικόσφαιρα δεν θα είχε απήχηση αν ο φεμινισμός δεν είχε αφήσει ανοιχτές πληγές.

Απόκομμα από την ιστοσελίδα του eviemagazine.com

«Μπορείς να τα έχεις όλα»

Το «μπορείς να τα έχεις όλα» αποδείχθηκε για πολλές γυναίκες ένα αφήγημα ενοχής. Η ένταξη των γυναικών στην αγορά εργασίας δεν συνοδεύτηκε από ισότιμη κατανομή της φροντίδας και των οικιακών βαρών. Η ελευθερία παρουσιάστηκε ως ατομική ευθύνη, όχι ως συλλογική διεκδίκηση.

Εκεί ακριβώς πατά η συντηρητική αφήγηση: σου λέει «δεν φταις εσύ — φταίει ο φεμινισμός».

Και μετά σου προσφέρει μια έτοιμη ταυτότητα, με συνταγές, φορέματα και ρόλους. Όλα «καθώς πρέπει».

Όμως εδώ βρίσκεται η μεγάλη ειρωνεία: ενώ η womanosphere κατηγορεί τον φεμινισμό ότι «αρνείται τη βιολογία», η ίδια αρνείται την ιστορία.

Αγνοεί ότι οι έννοιες που επικαλείται — επιλογή, αξιοπρέπεια, φωνή, ακόμη και το δικαίωμα να πεις «δεν είμαι φεμινίστρια» — υπάρχουν ακριβώς επειδή γυναίκες όπως η Μέρι Γουόλστονκραφτ και η Σιμόν ντε Μποβουάρ επέμειναν ότι η γυναίκα γίνεται, δεν ορίζεται από τη φύση ή από τον σύζυγο.

Όπως επισημαίνει και ο Economist, οι συντηρητικές γυναίκες αποτελούν πλέον πολιτική δύναμη: ο πρόεδρος των ΗΠΑ κέρδισε την πλειοψηφία των λευκών γυναικών ψηφοφόρων το 2016, το 2020 και το 2024.

Κι όμως, αυτά τα νέα συντηρητικά μέσα —από περιοδικά όπως το Evie (με βασικό κοινό γυναίκες 25-34 ετών), μέχρι podcasters όπως η Έρικα Κερκ και σχολιάστριες όπως η Κάντας Όουενς— έχουν ελάχιστα να πουν για το πώς επιτυγχάνεται συνταγματική αλλαγή ή μια οικονομία χαμηλής φορολογίας.

Έχουν, αντίθετα, πολλά να πουν για τα οφέλη της προσευχής, τα δεινά της αντισύλληψης και τις «45 milkmaid φορεσιές που θα κάνουν κάθε άντρα να λυγίσει».

Σιμόν ντε Μποβουάρ

Τελικά, ποια «γυναίκα» είσαι;

Το ζητούμενο δεν είναι να «απολογηθεί» ο φεμινισμός, αλλά να αναγνωριστεί πώς οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες που παρέμειναν άλυτες αξιοποιούνται σήμερα από συντηρητικές αφηγήσεις.

Όταν η δύσκολη συζήτηση αποφεύγεται, τη θέση της παίρνει το lifestyle. Όταν δεν γίνεται η ουσιαστική, πολιτική και κοινωνική συζήτηση για τα πραγματικά προβλήματα των γυναικών, αυτή αντικαθίσταται από «εύπεπτο» περιεχόμενο που δίνει απλές, αισθητικές λύσεις.

Κι έτσι φτάνουμε στο αρχικό ερώτημα: Αν «γίνεσαι» γυναίκα, ποια γίνεσαι;

Η womanosphere απαντά με ένα πρότυπο: τη γυναίκα που ευχαριστεί, που προσαρμόζεται, που δεν αμφισβητεί. Που απορρίπτει το δικαίωμα στην άμβλωση και μαθαίνει να ντύνεται —και να γδύνεται— «για τα μάτια του μόνο». Που το μισθολογικό χάσμα δεν αποτελεί ζήτημα για αυτή.

Ο φεμινισμός, στην καλύτερη εκδοχή του, απαντά κάτι πιο απαιτητικό και λιγότερο άνετο: γίνεσαι εκείνη που έχει τη δυνατότητα να αλλάξει γνώμη, ρόλο, ζωή — χωρίς να χρειάζεται να το ντύσει με φορέματα milkmaid ή με hashtags «επιλογής».

Και αυτό, όσο κι αν ενοχλεί, παραμένει βαθιά πολιτικό.