Τελικά είναι ανήθικο να είσαι πλούσιος; Οι απόψεις διίστανται

Σύμφωνα με τη νέα έρευνα του Τζάκσον Τράγκερ, Διδάκτορα Ψυχολογίας, ο τρόπος με τον οποίο κάποιος βλέπει τους δισεκατομμυριούχους δεν έχει να κάνει μόνο με την οικονομία.

Η κρίση εξαρτάται επίσης από ορισμένα πολιτισμικά και ηθικά ένστικτα, τα οποία βοηθούν να εξηγηθεί γιατί οι απόψεις για τον πλούτο είναι τόσο πολωμένες.

Η μελέτη, την οποία ο Τράγκερ και ο συνάδελφός του Μοχάμαντ Ατάρι δημοσίευσαν στο ερευνητικό περιοδικό PNAS Nexus τον Ιούνιο του 2025, εξέτασε δεδομένα από έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε περισσότερα από 4.300 άτομα σε 20 χώρες.

Σε άρθρο του στο The Conversation, ο Τράγκερ αναφέρει πως διαπιστώθηκε ότι, ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δεν καταδικάζουν έντονα το να έχει κανείς «πάρα πολλά χρήματα», υπάρχουν εντυπωσιακές πολιτισμικές διαφορές.

Σε πλούσιες, οικονομικά πιο ισότιμες χώρες, όπως η Ελβετία και το Βέλγιο, οι άνθρωποι ήταν πιο πιθανό να πουν ότι το να έχεις πάρα πολλά χρήματα είναι ανήθικο.

Σε χώρες που είναι φτωχότερες και πιο άνισες, όπως το Περού ή η Νιγηρία, οι άνθρωποι είχαν την τάση να θεωρούν τη συσσώρευση πλούτου πιο αποδεκτή.

Πέρα από την οικονομία, διαπιστώθηκε ότι οι κρίσεις σχετικά με τον υπερβολικό πλούτο διαμορφώνονται επίσης από βαθύτερα ηθικά αντανακλαστικά.

Πλούτος και ηθική

Η μελέτη βασίστηκε στη θεωρία των ηθικών θεμελίων, η οποία προτείνει ότι η αίσθηση των ανθρώπων για το σωστό και το λάθος βασίζεται σε έξι βασικές αξίες: φροντίδα, ισότητα, αναλογικότητα, πίστη, εξουσία και αγνότητα.

Διαπιστώθηκε ότι οι άνθρωποι που εκτιμούν ιδιαίτερα την ισότητα και την αγνότητα ήταν πιο πιθανό να θεωρούν τον υπερβολικό πλούτο ως λάθος.

Το αποτέλεσμα σχετικά με την ισότητα ήταν αναμενόμενο, αλλά ο ρόλος της αγνότητας ήταν πιο αναπάντεχος.

Ως κοινωνικός ψυχολόγος που μελετά την ηθική, τον πολιτισμό και την τεχνολογία, ο Τράγκερ επικεντρώνεται στο πώς διαφέρουν αυτού του είδους οι κρίσεις μεταξύ των ομάδων και των κοινωνιών.

Τα κοινωνικά και θεσμικά συστήματα αλληλεπιδρούν με τις ατομικές ηθικές πεποιθήσεις, διαμορφώνοντας τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν ζητήματα πολιτισμικού πολέμου, όπως ο πλούτος και η ανισότητα, και, με τη σειρά τους, τον τρόπο με τον οποίο ασχολούνται με τις πολιτικές και τις συγκρούσεις που προκύπτουν γύρω τους.

Γιατί έχει σημασία

Οι δισεκατομμυριούχοι ασκούν αυξανόμενη επιρροή στην πολιτική, την τεχνολογία και την παγκόσμια ανάπτυξη.

Το πλουσιότερο 1% των ανθρώπων στον πλανήτη κατέχει περισσότερο πλούτο από το 95% των ανθρώπων συνολικά, σύμφωνα με την Oxfam, μια οργάνωση που ασχολείται με την καταπολέμηση της φτώχειας.

Ωστόσο, οι προσπάθειες αντιμετώπισης της ανισότητας μέσω της φορολόγησης ή της ρύθμισης των πλουσίων μπορεί να βασίζονται σε μια λανθασμένη υπόθεση — ότι το κοινό γενικά καταδικάζει τον ακραίο πλούτο.

Αν, αντίθετα, οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν τη συσσώρευση πλούτου ηθικά δικαιολογημένη, τέτοιες μεταρρυθμίσεις θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν περιορισμένη υποστήριξη.

Τα ευρήματά υποδηλώνουν ότι σε χώρες όπου η ανισότητα είναι ιδιαίτερα ορατή και επίμονη, οι άνθρωποι μπορεί να προσαρμοστούν ηθικά δικαιολογώντας το δομικό οικονομικό τους σύστημα, υποστηρίζοντας ότι είναι δίκαιο και νόμιμο.

Σε πλουσιότερες, πιο ισότιμες κοινωνίες, οι άνθρωποι φαίνονται πιο ευαίσθητοι στις πιθανές βλάβες της υπερβολής.

Ενώ η μελέτη δείχνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δεν θεωρούν τον υπερβολικό πλούτο ηθικά λάθος, εκείνοι που ζουν σε πλουσιότερες και πιο ισότιμες χώρες είναι πολύ πιο πιθανό να τον καταδικάσουν.

Αυτή η αντίθεση εγείρει ένα πιο έντονο ερώτημα: Όταν οι άνθρωποι σε προνομιούχες κοινωνίες καταγγέλλουν και προσπαθούν να περιορίσουν τους δισεκατομμυριούχους, ρίχνουν φως στην παγκόσμια αδικία ή προβάλλουν το δικό τους αίσθημα ενοχής;

Προβάλλουν μια ηθική αρχή που διαμορφώνεται από τη δική τους ευημερία σε φτωχότερες χώρες, όπου ο πλούτος μπορεί να αντιπροσωπεύει επιβίωση, πρόοδο ή ακόμα και ελπίδα;

Αυτό που δεν είναι ακόμα γνωστό

Ένα ανοιχτό ερώτημα: Πώς αλλάζουν αυτές οι απόψεις με την πάροδο του χρόνου;

Αλλάζουν οι στάσεις όταν οι κοινωνίες γίνονται πλουσιότερες ή πιο ισότιμες; Οι νέοι είναι πιο πιθανό να καταδικάσουν τους δισεκατομμυριούχους από τις παλαιότερες γενιές;

Η μελέτη προσφέρει μια στιγμιαία εικόνα, αλλά μια μακροπρόθεσμη έρευνα θα μπορούσε να αποκαλύψει εάν οι ηθικές κρίσεις ακολουθούν ευρύτερες οικονομικές ή πολιτισμικές αλλαγές.

Ένα άλλο ζήτημα είναι ο απροσδόκητος ρόλος της αγνότητας.

Γιατί μια αξία που συνδέεται με την καθαριότητα και την ιερότητα να επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι κρίνουν τους δισεκατομμυριούχους;

Η συνέχεια της μελέτης μας διαπίστωσε ότι οι ανησυχίες για την αγνότητα επεκτείνονταν πέρα από τα χρήματα και σε άλλες μορφές «υπερβολής», όπως η αποδοκιμασία της «υπερβολικής» φιλοδοξίας, του σεξ ή της διασκέδασης.

Αυτό υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι μπορεί να θεωρούν την ίδια την υπερβολή – και όχι μόνο την ανισότητα – ως διαφθορά.

Τι θα ακολουθήσει

Οι μελέτες για το πώς οι πολιτισμικές αξίες, τα κοινωνικά συστήματα και οι ηθικές διαισθήσεις διαμορφώνουν τις κρίσεις των ανθρώπων σχετικά με τη δικαιοσύνη και την υπερβολή συνεχίζουν – από τις απόψεις για τον πλούτο και την φιλοδοξία έως τη γνώση και την υπολογιστική ισχύ της τεχνητής νοημοσύνης.

Η κατανόηση αυτών των ενστικτωδών ηθικών αντιδράσεων μέσα σε ευρύτερα κοινωνικά συστήματα έχει σημασία για τις συζητήσεις σχετικά με την ανισότητα.

Αλλά μπορεί επίσης να βοηθήσει να εξηγηθεί πώς οι άνθρωποι αξιολογούν τις τεχνολογίες, τους ηγέτες και τους θεσμούς που συσσωρεύουν δυσανάλογη, υπερβολική