«Καλό παιχνίδι μπαμπά;»

Είναι δυνατόν να ερμηνεύσεις απόλυτα την πραγματική ποίηση; Τα Διάφανα Κρίνα, στο «Έγινε η απώλεια συνήθειά μας», έχουν υφάνει έναν ολόκληρο κόσμο από σύμβολα και λέξεις που καθένα – καθεμιά, έχουν τη δική τους ζωή. Το να προσπαθήσει, λοιπόν, κανείς να βρει που τελειώνει η κυριολεξία και που αρχίζει η μεταφορά είναι εξαιρετικά επικίνδυνο – κινδυνεύει να χάσει το νόημα. Στο ομώνυμο με τον πρώτο τους δίσκο, τραγούδι, πίσω στο μακρινό πια 1996, ο στίχος αναφέρει:

Η απουσία σου μ’ εξουθενώνει
και δεν μπορώ να συνηθίσω.
Νιώθω να προχωράω μπροστά
μα πάντα φτάνω πίσω.

Απώλεια. Όσο μεγαλύτερο το βάρος της, τόσο μεγαλύτερο το φαινόμενο που ο Θάνος Ανεστόπουλος περιέγραψε στον παραπάνω στίχο. Θες να προχωρήσεις παρακάτω, όμως δεν ξέρεις πώς. Κάθε βήμα προς τα μπρος, σα να το διαδέχονται δυο προς τα πίσω.

Θέληση

Κάπου εκεί, στην κουβέντα μπαίνει -όχι απρόσκλητη- η Έλεν Κέλερ. Μια γυναίκα -μια συγγραφέας- που έζησε τυφλή και κωφή στον Αμερικανικό Νότο των αρχών του περασμένου αιώνα, κάτω από αδύνατες πρακτικά συνθήκες διαβίωσης και πιθανότητες επιβίωσης. Όμως η δική της απώλεια, -της όρασης, της ακοής- καθόλου συνήθεια δεν της έγινε. Όχι απλά δεν της στέρησε τη δυνατότητα να επιβιώσει, αλλά αντιθέτως θριάμβευσε στη ζωή. Άφησε πίσω της τον κόσμο της αίσθησης και επέλεξε να προχωρήσει μπροστά, στον δρόμο του πνεύματος. Και έγινε ένα από μεγαλύτερα, παγκοσμίως, παραδείγματα δύναμης της θέλησης. Καταπιάστηκε με τα πάντα. Φιλοσοφία. Φιλολογία. Μαθηματικά. Έμαθε τα πάντα. Ανάμεσα σε αυτά και πέντε «παροπλισμένες» γλώσσες. Τα αρχαία ελληνικά, ήταν η αγαπημένη της εξ αυτών, όπως αγάπησε συνολικά και τη χώρα μας, την οποία τελικά επισκέφθηκε μεταπολεμικά.

Ανάμεσα στα πολλά λαμπρά που έγραψε ή είπε, είναι και το αμίμητο «αν είναι αλήθεια ότι το βιολί είναι το τελειότερο μουσικό όργανο, τότε τα Ελληνικά είναι το βιολί της σκέψης». Ποίηση και μουσική, διαχρονικό ζευγάρι. Και το δικό της βιολί δεν έχασε ποτέ ούτε το τέμπο, ούτε τη μελωδία. Στην ποίησή της, όπως και στου Ανεστόπουλου, η έννοια της απώλειας -λογικά και βιωματικά- βρισκόταν πάντα στο κέντρο της αυλής. Όμως όχι εν είδει σκιάχτρου. Ούτε ο Ανεστόπουλος, ούτε η Κέλερ, έγραψαν για αυτήν για να μοιραστούν εγωιστικά την θλίψη τους με τον υπόλοιπο κόσμο. Δεν θέλησαν τη συμπόνια κανενός. Υπέφεραν, όμως υπέμειναν, αρνήθηκαν, άντεξαν. Όπως οι μεγάλοι Στωικοί του παρελθόντος, οι δύο αυτοί ποιητές, μοιράστηκαν την θλίψη της απώλειας, για να την ξορκίσουν.

Αυτά που κάποτε απολαύσαμε βαθιά, δεν μπορούμε να τα χάσουμε ποτέ. Όλα όσα αγαπήσαμε, έγιναν κομμάτι μας. – Έλεν Κέλερ

Ο Λουίς Ενρίκε δεν θα ξαναχάσει ποτέ

Στο σημείο αυτό, στη συζήτηση μπαίνει και ο Λουίς Ενρίκε. Ο μεγαλύτερος ποδοσφαιρικός Στωικός των ημερών μας. Αυτός κι αν πέρασε τα πάνδεινα. Αυτός κι αν υπέφερε, αν άντεξε κι αν τελικά δεν επέτρεψε σε τίποτα να του στερήσει την ικανότητα να σηκωθεί και να προχωρήσει ξανά. Να πιστέψει ότι μπορεί να (ξανα)ζήσει. Να θριαμβεύσει στη δική του ζωή, όπως κι αν τη φαντάζεται στο μέλλον. Γι αυτό και δεν θα ξαναχάσει ποτέ.

Ένα μέλλον που δεν θα περιλαμβάνει τη φυσική παρουσία της μικρής του κορούλας, της Τσάνα, αφού η απώλειά της σε ηλικία 9 ετών ήταν το σημείο στον χωροχρόνο που έκοψε τη ζωή του σπουδαίου τεχνικού στη μέση. Στο πριν και το μετά. Όμως ταυτόχρονα και ένα μέλλον που θα το ζει, μετατρέποντας την απώλεια σε γιορτή.

Βάλε φωτιά σε ό,τι σε καίει σε ό,τι σου τρώει τη ψυχή.
Υπάρχει ακόμα υπάρχει κάτι που δεν έχει χαθεί.
Είναι η αγάπη ένα ταξίδι από γιορτή σε γιορτή.

Αντίο

«Η κόρη μας πέθανε σε ηλικία 9 ετών, έχοντας παλέψει σκληρά για πέντε ολόκληρους μήνες κόντρα στο οστεοσάρκωμα. Θέλουμε να σας ευχαριστήσουμε όλους για την στοργή που μας δείξατε αυτούς τους μήνες και εκτιμούμε τη διακριτικότητα και την κατανόησή σας. Τσάνα, θα μας λείψεις πολύ, αλλά θα θυμόμαστε κάθε ημέρα της ζωής σου με την ελπίδα ότι θα συναντηθούμε στο μέλλον ξανά. Θα είσαι το αστέρι που οδηγείς την οικογένειά μας».

Με τα λόγια αυτά, η οικογένεια Ενρίκε ανακοίνωσε τον θάνατο της μικρής Τσάνα στις 29 Αυγούστου 2019. Το αμέσως «μετά», δεν ήταν απλώς «δύσκολο». Ήταν κάτι που μόνο όποιος έχει ζήσει την απώλεια του παιδιού του μπορεί να καταλάβει. «Ήταν σαν να κοιμόμουν και να ξυπνούσα από έναν εφιάλτη. Και όταν συνέβαινε αυτό, έβλεπα ποδόσφαιρο και ποδηλασία για να ξεφύγει το μυαλό», είχε περιγράψει σε συνέντευξη του ο γεννημένος στις Αστούριες αλλά στα βιώματα, Καταλανός, τεχνικός.

Luis Enrique: «Today is a special day. Not only because we play Germany, but also because my daughter Xana would be turning 13 years old. My love, wherever you are, we love you.» pic.twitter.com/hgAP8ewwDR

— Barça Universal (@BarcaUniversal) November 27, 2022

«Δεν έχεις γαμ@@@νη ιδέα»

Η απώλεια ενός παιδιού, δεν… συνηθίζεται. Δεν ξεπερνιέται. Για πολλούς γονιούς, η ζωή τελειώνει εκεί, μαζί με αυτή του παιδιού τους. Είτε κυριολεκτικά γιατί το σώμα τους εγκαταλείπει πρώτο την προσπάθεια, είτε μεταφορικά, γιατί πρακτικά επιβιώνουν στο υπόλοιπο της ζωής τους σαν φαντάσματα. Μονάχα οι πιο δυνατοί, οι πιο ευλογημένοι, καταφέρνουν να βρουν βαθιά μέσα στην άβυσσο της ψυχής τους μια μέθοδο, μια διαδικασία ώστε να μάθουν να ζουν με αυτή την απώλεια.

Ώστε, σιγά σιγά, το «μετά» να αρχίσει και πάλι να βγάζει νόημα: «Επιστρέφω για να δείξω στην οικογένειά μου ότι η ζωή πρέπει να συνεχιστεί», είχε πει πριν λίγα χρόνια ο Λουίς Ενρίκε, όταν ήταν και πάλι έτοιμος να δουλέψει, για λογαριασμό της Παρί. Εξηγώντας τη -στωική- μέθοδο που ακολούθησε για να δώσει πάλι νόημα στη ζωή του, η απλότητα και η ουσία της περιγραφής, δείχνει και το ποιόν του ανθρώπου.

«Διαβάζουμε πολλά πράγματα σχετικά με τον θάνατο. Μπορούμε να υποθέσουμε πώς θα είναι να θρηνούμε και να πονάμε. Αυτό που συνέβη στην δική μου οικογένεια σπάει τη φυσική ροή της ζωής. Προφανώς δεν υπάρχει ένας μόνο τρόπος για να προσεγγίσεις τον θάνατο. Δεν υπάρχει ένας κανόνας, μια μαθηματική φόρμουλα. Καθένας το νιώθει διαφορετικά. Μπορώ να πω ότι είμαι πολύ περήφανος για τον τρόπο με τον οποίο τον αντιμετώπισε η οικογένειά μου, για τη δύναμη και το σθένος που δείξαμε».

Τον περασμένο Οκτώβρη πια, μιλώντας στο ντοκιμαντέρ του δικτύου Movistar για την καριέρα και τη ζωή του, με τον -επίσης- απλό και απολύτως συμβατό τίτλο «Δεν έχεις γαμ@@@νη ιδέα», ο Λουίς Ενρίκε εμβάθυνε ακόμη περισσότερο. Το νόημα της ζωής (του) είχε ξαναβρεθεί.

»¿Yo me puedo considerar afortunado o desgraciado? Yo me considero afortunado, muy afortunado. Mi hija Xana vino a vivir con nosotros 9 años maravillosos». #LuisEnrique pic.twitter.com/rlb6pXCXnU

— Fútbol en Movistar Plus+ (@MovistarFutbol) October 14, 2024

«Αν θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό ή άτυχο; Τον θεωρώ τυχερό, πολύ τυχερό. Η κόρη μου ήρθε στον κόσμο και έζησε μαζί μας εννέα υπέροχα χρόνια. Έχουμε χιλιάδες αναμνήσεις από εκείνη. Βίντεο, πράγματα… απίστευτο! Η μαμά μου δεν μπορούσε να έχει φωτογραφίες της, μέχρι που μια μέρα γύρισα στο σπίτι και της είπα: «Γιατί δεν υπάρχουν φωτογραφίες της Τσάνα, μαμά;». «Δεν μπορώ, δεν μπορώ…» μου απάντησε. «Μαμά, πρέπει να βάλεις φωτογραφίες της. Η Τσάνα είναι ακόμη ζωντανή. Μπορεί να μην είναι εδώ με το σώμα της, αλλά είναι με το πνεύμα της». Κάθε μέρα μιλάμε για εκείνη, γελάμε και θυμόμαστε πράγματα. Πιστεύω πως ακόμη μας βλέπει. Έτσι θέλω να πιστεύει πως ζήσαμε μετά την απώλειά της», ανέφερε ο συγκλονιστικός Λουίς Ενρίκε, μιλώντας για πρώτη φορά δημόσια για το πώς αντιμετωπίζει την απώλεια του παιδιού του.

Λουίς Ενρίκε, ο Μεγάλος Στωικός της Μπάλας

Τα παραπάνω λόγια, η γενικότερη στάση του και οι δημόσιες τοποθετήσεις του σε ένα τόσο λεπτό και προσωπικό ζήτημα, είναι που ανάγκασαν τους συμπατριώτες του να ξεψαχνίσουν τα τελευταία χρόνια τη φιλοσοφία που διέπει την καθημερινότητα του 55χρονου τεχνικού. Μια φιλοσοφία που αποτελεί τρόπο ζωής, αλλά που μπορεί να βρίσκει εφαρμογή και στο ποδόσφαιρο.

«Λουίς Ενρίκε, ο Στωικός», έγραψε τον Δεκέμβρη του ’22 η Noticias de Navarra και ανέλυσε: «Δεν υπάρχει αμφιβολία στο ότι ο πρώην προπονητής της Εθνικής ομάδας είναι ένας Στωικός ή τουλάχιστον κάποιος που ενστερνίζεται της ιδέες αυτής της φιλοσοφίας με ρίζες στις αρχές του Δυτικού Πολιτισμού, τις οποίες έχει απορροφήσει μέσω της ενθουσιώδους μελέτης του γύρω από αυτά τα θέματα. Αυτή η γνώση τον βοήθησε κατά τη διάρκεια της μάχης της κόρης του, Τσάνα, με τον καρκίνο, μέχρι τελικά και τον θάνατό της. Ο ίδιος έχει παραδεχθεί την αγάπη του για το διάβασμα και όλα επιβεβαιώνουν ότι η αυτοκυριαρχία του, η ακεραιότητα του πνεύματός του και όλα τα ιδανικά του Στωικισμού τον έχουν βοηθήσει να ξεπερνάει τις δυσκολίες εντός και εκτός γηπέδων».

Αντίστοιχη ήταν και η ανάλυση του δικτύου ABC το ίδιο διάστημα: «Ο Λουίς Ενρίκε παραδόθηκε στον Στωικισμό: Οι κανόνες μιας φιλοσοφίας για τους ανθρώπους της δράσης», ήταν ο τίτλος και στο κείμενο τονίστηκε μεταξύ άλλων πως «ο προπονητής της Ισπανίας στο Μουντιάλ του Κατάρ, δείχνει το ενδιαφέρον του στα διδάγματα του Μάρκου Αυρήλιου, του Σενέκα και του Επίκτητου, των κλασικών μορφών του Στωικισμού». Πριν ξεκινήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο, στο ίδιο κλίμα και το αφιέρωμα της «As»: «Τι είναι ο Στωικισμός, το μυστικό όπλο του Λουίς Ενρίκε».

Ο Στωικισμός στα… αποτελέσματα της Παρί

Δύο χρόνια αργότερα, μετά την εξομολόγηση του Ισπανού στο ντοκιμαντέρ του Movistar, η σύνδεσή του με τον Στωικισμό δυνάμωσε ακόμη περισσότερο. «Λουίς Ενρίκε, ένας στωικός ηγέτης: Μια βουτιά στην φιλοσοφία του Ισπανού προπονητή», έγραψε το pijamasurf.com τον περασμένο Απρίλιο, θέλοντας να εξηγήσει πώς η φιλοσοφία του αυτή, έχει μετουσιωθεί στα αποτελέσματα της Παρί Σεν Ζερμέν τα τελευταία χρόνια. «Ο προπονητής της Παρί έχει ενστερνιστεί τον Στωικισμό και τα πρόσφατα αποτελέσματα της ομάδας του μπορούν να αποδοθούν σε μεγάλο βαθμό στην υπεροχή του χαρακτήρα του και την στάση του μπροστά στις δυσκολίες», εξηγούν οι Ισπανοί.

Λίγους μήνες πριν, πλέον, μετά την κυκλοφορία του ντοκιμαντέρ του Movistar, ήταν σειρά της καταλανικής Sport να καταπιαστεί με τη φιλοσοφία του Ενρίκε: «Δεν έχεις γαμ@@@νη ιδέα: Ο Λουίς Ενρίκε, ο Στωικισμός και το παράδειγμα της ζωής», ήταν ο τίτλος του αφιερώματος, ενώ σε μια αποστροφή του κειμένου τονίζεται χαρακτηριστικά: «Γνωρίζοντας ότι δεν προσπαθεί να είναι παράδειγμα για κανέναν, αυτό τον κάνει ακόμη περισσότερο ένα ιδανικό παράδειγμα προς μίμηση. Σαν ένας μεγάλος Στωικός, ελέγχει κάθε σκέψη του ώστε να αντιστρέφει τις αρνητικές καταστάσεις και να τις μετατρέπει σε θετικές, ή τουλάχιστον σε τέτοιες που να μπορεί να τις χρησιμοποιεί για να προοδεύει».

Το Χ που διαγράφει τη θλίψη

Η μικρούλα Xana -έτσι γράφεται στα καταλανικά το όνομα της Τσάνα- ήταν η χαρά της ζωής. Τώρα είναι η χαρά της ζωής του. Αυτό το Χ που έχει κάνει τατουάζ στο χέρι του και θα το κουβαλάει για πάντα μαζί του, είναι εκεί για να του θυμίζει ότι η ανάμνηση της Xana δεν είναι πηγή θλίψης, αλλά ευτυχίας και αγάπης.

Σε αυτό τον τελικό, ήταν εκεί. Μαζί του στον πάγκο, στα αποδυτήρια, στον αγωνιστικό χώρο. Έτρεξε, γέλασε, τον πήρε αγκαλιά… Από την ανάμνηση της Τσάνα, ο Λουίς Ενρίκε αντλεί τη δύναμη για να προχωρά, ένα βήμα τη φορά. Έτσι αποφάσισε να ζήσει την υπόλοιπη ζωή του: πράττοντας και μιλώντας, σαν να είναι πάντα και η μικρή δίπλα του, σε ό,τι κάνει, όπου κι αν βρίσκεται, με το να υπολογίζει και αυτή σε όποια απόφαση κι αν θα παίρνει.

Ο μεγαλύτερος Στωικός του ποδοσφαίρου, πήρε το χειρότερο πιθανό ανθρώπινο συναίσθημα -τη θλίψη για την απώλεια ενός παιδιού- και το μετέτρεψε στην πιο ισχυρή γεννήτρια χαράς, σε μια ανεξάντλητη πηγή θετικής ενέργειας και ένα ασταμάτητο δυναμό αισιοδοξίας.

Γι αυτό, άλλωστε, ο Λουίς Ενρίκε δεν θα ξαναχάσει ποτέ.

Ποια… απώλεια;

Στα ασήμαντα -τα του ποδοσφαίρου- ο Λουίς Ενρίκε θα γνωρίσει πολλές ακόμη ήττες στην καριέρα του. Οι ομάδες του θα αποτύχουν, ίσως και παταγωδώς. Ίσως έρθει η στιγμή που θα θεωρηθεί ξεπερασμένος, «τελειωμένος». Ίσως αυτό να ήταν το τελευταίο πραγματικά τόσο σημαντικό παιχνίδι της ζωής του. Θα μπορούσε να είναι το τελευταίο τρόπαιο. Η τελευταία και μεγαλύτερη ποδοσφαιρική επιτυχία του ή η μεγαλύτερη αποτυχία. Και δεν θα είχε κανένα απολύτως πρόβλημα με οποιαδήποτε έκβαση. Γιατί, όπως περιέγραψε και ο ίδιος, το ταξίδι της επιστροφής του στη ζωή, είναι που τον οδήγησε ξανά εδώ. Το ποδόσφαιρο τον βοήθησε να σηκωθεί, να σταθεί στα πόδια του και να αναπνεύσει.

Όποιο κι αν ήταν το αποτέλεσμα αυτού του τελικού, αν αυτή ήταν η μοίρα που του επιφύλασσε το αγαπημένο του ποδόσφαιρο, να βρεθεί εκεί, να ξαναζήσει την εμπειρία ενός τελικού, να παλέψει με την ομάδα του, να κάνει ό,τι καλύτερο θα μπορούσε και μετά να γυρίσει στο σπίτι είτε νικητής, είτε ηττημένος, θα την αποδεχόταν με την ίδια ψυχραιμία και αυτοκυριαρχία. Με την ίδια στωικότητα.

Γιατί -σοβαρά τώρα- τι μπορεί πραγματικά να σημαίνει για τον Λουίς Ενρίκε μια νίκη πάνω ή μια ήττα κάτω; Πόση σημασία μπορεί πραγματικά να δίνει σε ένα ποδοσφαιρικό αποτέλεσμα;

Εδώ, φαντάζεσαι τίτλους: «Συντριβή για την Παρί», «Μεγάλη απώλεια για την Παρί», ή «έχασε αμαχητί τη μάχη του πάγκου από τον τάδε ο Ενρίκε». Τα φαντάζεσαι και γελάς! Πως να νιώσει συντετριμμένος για το ποδόσφαιρο αυτός ο άνθρωπος; Ποια μάχη; Ποια… απώλεια; Τι άλλο να χάσει;

Όχι, ο Λουίς Ενρίκε, ένας νικητής της ζωής, δεν θα ξαναχάσει ποτέ.

Άλλωστε, η Τσάνα δεν θα νοιαζόταν ποτέ για το αν ο μπαμπάς της νίκησε ή έχασε. Όπως αποτύπωσε και στο καταπληκτικό σκίτσο του ο Ιταλός, Αντόνιο Φεντερίκο, ίσως το μοναδικό που θα ρωτούσε, αδιάφορα, κατά τη διάρκεια ή μετά το τέλος του τελικού του Champions League και αφού πρώτα είχε τρέξει και διασκεδάσει με την ψυχή της, θα ήταν αυτό: «Καλό παιχνίδι, μπαμπά;» Και αυτός θα της απαντούσε κάτι σαν «ναι, νικήσαμε, παίξαμε καλά» ή «η Ίντερ έπαιξε υπέροχα και νίκησε, ήταν ωραίο ματς».

Τίποτε άλλο δεν θα είχε σημασία για τη μικρή. Εξάλλου, ο μπαμπάς της θα ήταν πάντα ο νικητής, ανεξαρτήτως αποτελέσματος. Και η συνύπαρξη μαζί της, κάθε στιγμή, θα ήταν η μοναδική νίκη που θα πανηγύριζε ο ίδιος. Καμία άλλη νίκη, καμία ήττα, κανένα αποτέλεσμα δεν θα είχε και δεν θα έχει σημασία για τον Λουίς Ενρίκε.

Για την ακρίβεια, στην παραπάνω ιστορία, στην ιστορία της υπόλοιπης ζωής του Λουίς Ενρίκε, το αποτέλεσμα του τελικού του Champions League ανάμεσα στην Παρί Σεν Ζερμέν και την Ίντερ, είναι τόσο ασήμαντο, που -για να δοθεί έμφαση- το κείμενο αυτό γράφτηκε την εβδομάδα πριν τον αγώνα.