Η Γέννηση του Ιησού δεν μοιάζει με χριστουγεννιάτικη κάρτα – Είναι μια ιστορία σφαγών, φόβου και προσφυγιάς

Κάθε Δεκέμβρη επιστρέφουμε σχεδόν μηχανικά στην ίδια εικόνα: μια νύχτα γαλήνης, ένα άστρο που φωτίζει τη φάτνη, ένα νεογέννητο που φέρνει ειρήνη στον κόσμο. Τα Χριστούγεννα έχουν γίνει συνώνυμα της ηρεμίας, της οικογενειακής θαλπωρής, μιας υπόσχεσης ότι «όλα είναι ήσυχα, όλα είναι φωτεινά».

Κι όμως, σύμφωνα με την Τζόαν Τέιλορ, καθηγήτρια χριστιανικών απαρχών και ιουδαϊσμού της περιόδου του Δεύτερου Ναού του King’s College του Λονδίνου, αν σταθούμε λίγο πιο προσεκτικά στα ίδια τα ευαγγελικά κείμενα και –κυρίως– στο ιστορικό τους περιβάλλον, αυτή η εικόνα αρχίζει να «ραγίζει».

Η Γέννηση του Ιησού δεν εκτυλίσσεται σε έναν ασφαλή, ειδυλλιακό κόσμο. Αντίθετα, τοποθετείται σε μια Ιουδαία υπό ρωμαϊκή κατοχή, σε μια κοινωνία βαθιά τραυματισμένη από βία, πολιτική καταστολή και διαρκή φόβο.

Ακόμη και η ίδια η φάτνη, τόσο εξιδανικευμένη στη χριστουγεννιάτικη παράδοση, ήταν στην πραγματικότητα ένα βρόμικο παχνί ζώων – ένας χώρος που δύσκολα θα επέλεγε κανείς για ένα νεογέννητο. Το σημάδι που δίνεται στους ποιμένες δεν είναι τρυφερό· είναι σκληρό και ωμό, σε έναν κόσμο όπου οι νύχτες έκρυβαν πραγματικούς κινδύνους.

The Mystical Nativity, Sandro Botticelli

Ο Ηρώδης δεν ήταν απλώς «ο κακός της ιστορίας»

Στις αφηγήσεις της Γέννησης, ο βασιλιάς Ηρώδης εμφανίζεται χωρίς εξηγήσεις. Το κείμενο θεωρεί αυτονόητο ότι ο αναγνώστης γνωρίζει ποιος είναι και τι αντιπροσωπεύει. Και όχι άδικα.

Ο Ηρώδης δεν ήταν ένας περιθωριακός τύραννος, αλλά ο επίσημος, διορισμένος από τη Ρώμη ηγεμόνας της Ιουδαίας. Η εξουσία του στηριζόταν στη βία, αλλά και στην απόλυτη πίστη του προς τους Ρωμαίους. Γι’ αυτό και παρέμεινε για χρόνια στη θέση του.

Σε μια Ιουδαία υπό ρωμαϊκή κατοχή, η οικογένεια του Ιησού, συνδεδεμένη με τη γενιά του Δαβίδ, δεν μπορούσε παρά να εκλαμβάνεται ως πολιτικά «επικίνδυνη». Η γενεαλογία που παραθέτει το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο δεν λειτουργεί ως απλή θεολογική αναφορά· παρουσιάζει τον Ιησού ως νόμιμο κληρονόμο της βασιλικής γραμμής του Δαβίδ, σε έναν κόσμο όπου τέτοιοι ισχυρισμοί θεωρούνταν πολιτικά επικίνδυνοι.

Λίγα χρόνια πριν από τη Γέννηση, ο ίδιος ο Ηρώδης είχε παραβιάσει τον τάφο του Δαβίδ και τον είχε λεηλατήσει. Η συμβολική βία αυτής της πράξης δύσκολα θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη από οικογένειες που συνέδεαν την ταυτότητά τους με εκείνη τη βασιλική γραμμή.

Nativity with Saint Francis and Saint Lawrence, Caravaggio

Η Βηθλεέμ δεν ήταν «ένα ήσυχο χωριό»

Η Βηθλεέμ απείχε πολύ από την εικόνα ενός μικρού και ασήμαντου οικισμού. Ήταν ένας τόπος με σαφή στρατηγική και ισχυρό συμβολικό φορτίο, άρρηκτα συνδεδεμένος με τη μνήμη του βασιλιά Δαβίδ. Η σημασία της αποτυπωνόταν και στις υποδομές της: η ύπαρξη υδραγωγείου, ενός σύνθετου και δαπανηρού έργου για τα δεδομένα της εποχής, δείχνει ότι επρόκειτο για κέντρο με ιδιαίτερο βάρος στην περιοχή.

Σε κοντινή απόσταση από τη Βηθλεέμ, ο Ηρώδης είχε δεχθεί επίθεση από υποστηρικτές των Πάρθων — της μεγάλης ανατολικής αυτοκρατορίας που αποτελούσε τον βασικό αντίπαλο της Ρώμης και διεκδικούσε επιρροή στην Ιουδαία. Οι Πάρθοι είχαν στηρίξει έναν αντίπαλο διεκδικητή της εξουσίας, ιδιαίτερα δημοφιλή σε τμήματα του τοπικού πληθυσμού. Ο Ηρώδης απάντησε με σκληρή, αιματηρή καταστολή.

Για να εδραιώσει τη νίκη του και να στείλει ένα σαφές πολιτικό μήνυμα, ανήγειρε αργότερα το Ηρώδειο: ένα μνημείο που δεσπόζει ακόμη και σήμερα πάνω από τη Βηθλεέμ, λειτουργώντας ως διαρκής υπενθύμιση της βασιλικής εξουσίας και του φόβου που τη συνόδευε.

Σε έναν κόσμο διαρκούς απειλής, η φυγή της οικογένειας του Ιησού ήταν λιγότερο μια εξαίρεση και περισσότερο μια αναγκαστική στρατηγική επιβίωσης.

Adoration of the Shepherds, Giorgione

Μια χώρα στα πρόθυρα εξέγερσης

Μετά τον θάνατο του Ηρώδη, η Ιουδαία βυθίστηκε στο χάος. Χιλιάδες άνθρωποι κατέλαβαν τον Ναό της Ιερουσαλήμ απαιτώντας ελευθερία. Η απάντηση ήρθε με σφαγές.

Σύμφωνα με τον Ιώσηπο, επίδοξοι βασιλιάδες και επαναστάτες κατέλαβαν περιοχές της χώρας, ανάμεσά τους και τη Γαλιλαία. Εκεί, στη Ναζαρέτ, εγκαθίσταται τελικά η οικογένεια του Ιησού, επιστρέφοντας από την Αίγυπτο.

Αλλά ούτε αυτή η σχετική ανεξαρτησία κράτησε. Οι Ρωμαίοι επανήλθαν με τον στρατηγό Βάρο, κατέστρεψαν τη Σέπφωρι, έκαψαν χωριά και σταύρωσαν μαζικά επαναστάτες.

Η παιδική ηλικία του Ιησού εκτυλίσσεται σε έναν κόσμο διαρκούς τρόμου.

Χριστιανή μοναχή-προσκυνήτρια προσεύχεται στη «Σπηλιά» του Ναού της Γεννήσεως, που γίνεται αποδεκτός από τους Χριστιανούς ως ο τόπος γέννησης του Ιησού Χριστού, στις 24 Δεκεμβρίου 2014, στην πόλη Βηθλεέμ της Δυτικής Όχθης. Φωτογραφία: EPA / ABED AL HASHLAMOUN

Μια πολύ επίκαιρη ιστορία

Η πραγματική ιστορία της Γέννησης δεν είναι μια γιορτινή κάρτα. Είναι μια αφήγηση προσφυγιάς, πολιτικής καταπίεσης και επιβίωσης μέσα στη βία της αυτοκρατορίας.

Ίσως γι’ αυτό και σήμερα, σε μια εποχή νέων «συνόρων», μαζικών εκτοπισμών και πληθυσμών που ζουν μόνιμα σε καθεστώς ανασφάλειας — από στρατόπεδα προσφύγων έως εμπόλεμες ζώνες όπως η Λωρίδα της Γάζας — η αφήγηση της Γέννησης αποκτά ξανά πολιτική και ηθική βαρύτητα. Δεν αφορά μόνο το παρελθόν, αλλά έναν κόσμο όπου εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, να ζήσουν υπό επιτήρηση, να περιμένουν άδεια για να υπάρξουν.

Σε αυτό το πλαίσιο, ορισμένες εκκλησίες στις Ηνωμένες Πολιτείες επιλέγουν να αναπαραστήσουν τη Γέννηση μέσα σε σκηνές κράτησης μεταναστών και απελάσεων, επιχειρώντας να επαναφέρουν το νόημα μιας ιστορίας που μιλά για διωγμό και επισφάλεια.

Γιατί, τελικά, η Γέννηση δεν αφηγείται έναν κόσμο όπου όλα ήταν ήσυχα.

Αφηγείται έναν κόσμο διαλυμένο — και την παράξενη, επίμονη ελπίδα που εξακολουθεί να γεννιέται μέσα του.

Μια Παλαιστίνια μητέρα θρηνεί τo βρέφος της, Ραχάφ Αμπού Τζαζάρ. To ανήλικο κορίτσι, σύμφωνα με τους γιατρούς, πέθανε από το κρύο στις 11 Δεκεμβρίου 2025. Φωτογραφία: REUTERS / Ramadan Abed

*Κεντρική Φωτογραφία: unsplash.com @ birminghammuseumstrust