Hamnet: Όταν ο θάνατος ενός παιδιού γίνεται ο απόηχος ενός αριστουργήματος

Πώς αφηγείσαι μια ζωή που ιστορικά σχεδόν δεν καταγράφεται; Η νέα ταινία Hamnet, βασισμένη στο μυθιστόρημα της Μάγκι Ο’Φάρελ, επιχειρεί να απαντήσει μέσα από εικόνες πένθους, φύσης και μνήμης.

Η ταινία, ήδη από τα πρώτα της φεστιβάλ θεωρούμενη φαβορί για τα Όσκαρ, δεν ενδιαφέρεται να αναπαραστήσει πιστά τη βιογραφία του Oυίλιαμ Σαίξπηρ· εστιάζει, αντιθέτως, σε αυτό που χάθηκε: τον γιο που πέθανε στα έντεκα του, Χάμνετ, και τη γυναίκα που η Ιστορία άφησε στο περιθώριο.

Εκείνη η γυναίκα δεν ονομάζεται Άνν, όπως οι περισσότεροι γνωρίζουμε. Στην ταινία ονομάζεται Άγκνες – το όνομα με το οποίο την αναφέρει η διαθήκη του πατέρα της.

Η Ο’Φάρελ επιλέγει το όνομα όχι ως ιστορική ανατροπή, αλλά ως μια πράξη επαναφοράς: σαν να επιστρέφει στον κόσμο μια φωνή που σβήστηκε κάτω από αιώνες ανδρικών βιογραφιών.

Η Τζέσι Μπάκλεϊ την υποδύεται με υλικό σχεδόν μυθικό: βοτανολόγος, φύλακας μυστικών της γης, γυναίκα που αντιλαμβάνεται το μέλλον στα σημάδια των φυτών.

Ο Σαίξπηρ (Πολ Μέσκαλ) μοιάζει εδώ όχι με τον «ποιητή της ανθρωπότητας», αλλά με έναν νέο που συναντά μια ασύλληπτη δύναμη και γοητεύεται.

Τα ιστορικά δεδομένα είναι μετρημένα στα δάχτυλα: ο γάμος του 1582, η πρώτη κόρη Σουζάνα, τα δίδυμα Τζούντιθ και Χάμνετ τρία χρόνια αργότερα, ο θάνατος του αγοριού το 1596 — πιθανότατα από πανούκλα — και ο Σαίξπηρ να βρίσκεται μακριά με τον θίασό του.

Τέσσερα χρόνια μετά, γράφεται ο Άμλετ, σε μια εποχή όπου τα ονόματα Hamnet και Hamlet ήταν σχεδόν συνώνυμα. Όλα αυτά είναι καταγεγραμμένα· όλα τα υπόλοιπα… σιωπή.

Η Άγκνες ως κλειδί ανάγνωσης του ίδιου του έργου

Η Ο’Φάρελ δεν επινοεί απλώς έναν χαρακτήρα – απομονώνει ίχνη της μέσα στα έργα του Σαίξπηρ: μαντικά σημάδια στον Ιούλιο Καίσαρα, βοτανολογικές νύξεις στην Οφηλία, την αίσθηση ότι κάποιος δίπλα στον ποιητή γνώριζε κάτι περισσότερο για τη φύση από ό,τι επιτρεπόταν στις γυναίκες να δηλώσουν.

Η ταινία μετατρέπει αυτή την πιθανότητα σε κινηματογραφική αφήγηση: η Άγκνες δεν είναι μούσα ούτε θύμα, αλλά ισότιμη δύναμη, με δική της βούληση και ανάγκη.

Παρότι η ταινία την παρουσιάζει μορφωμένη, η Ο’Φάρελ θεωρεί ότι η πραγματική Άνν πιθανότατα δεν ήξερε ανάγνωση — μια αλήθεια σκληρή, αλλά σύμφωνη με την κοινωνική θέση μιας κόρης αγροτικής οικογένειας.

Κι όμως, γνωρίζουμε ότι πολλές γυναίκες της εποχής διατηρούσαν μικρές επιχειρήσεις, παρήγαν φάρμακα, εμπορεύονταν, διαχειρίζονταν περιουσίες. Η ταινία μοιάζει να λέει: ίσως η ζωή της να ήταν πιο πυκνή από ό,τι γράφτηκε ποτέ.

Ο Άμλετ ως θέατρο πένθους

Το συναισθηματικό κέντρο της ταινίας δεν βρίσκεται στο Στράτφορντ αλλά στο Λονδίνο. Σε μια από τις πιο σπαρακτικές σκηνές, η Άγκνες ταξιδεύει για να δει τον Άμλετ και αντικρίζει στη σκηνή τον γιο της.

Ο ηθοποιός που ενσαρκώνει τον πρίγκιπα μοιάζει με τον Χάμνετ — όχι τυχαία, καθώς και τους δύο χαρακτήρες τους υποδύονται δύο αδέλφια, οι Τζάκομπι και Νόα Τζουπ. Ο Σαίξπηρ παίζει τον ρόλο του φαντάσματος: ο πατέρας που μιλά στον νεκρό γιο, όπως δεν μπόρεσε όσο ήταν εν ζωή.

Οι ειδικοί προειδοποιούν: δεν υπάρχουν στοιχεία που να συνδέουν άμεσα τον θάνατο του Χάμνετ με τη συγγραφή του Άμλετ. Είναι μια ερμηνεία, όχι συμπέρασμα. Αλλά ο κινηματογράφος ζει από συγκρούσεις που η Ιστορία δεν τόλμησε να γράψει.

Ό,τι ξέρουμε — και ό,τι φανταζόμαστε ακόμα

Δεν σώζεται ούτε μία προσωπική επιστολή που να μαρτυρά τι σκέφτηκε ο Σαίξπηρ για τον γάμο του ή την οικογένειά του. Νέα έρευνα προτείνει —με επιφυλάξεις— ότι η σύζυγός του ίσως ζούσε μαζί του στο Λονδίνο γύρω στο 1600-1610, κάτι που θα ανέτρεπε την εικόνα της «εγκαταλειμμένης» και θα σήμαινε ότι ήξερε ανάγνωση. Όμως ακόμη και ο ιστορικός που το υποστηρίζει μιλά για «ενδεχόμενο, όχι βεβαιότητα».

Η ταινία έχει τη δύναμη να καθορίσει αυτό που τα αρχεία δεν μπορούν: πώς θυμόμαστε τη γυναίκα πίσω από τον πιο διάσημο συγγραφέα του κόσμου. Ίσως για λίγο. Ίσως για πάντα.

Η Μάγκι Ο’Φάρελ απλώς χαμογελά και λέει δύο λέξεις που συνοψίζουν ολόκληρη την ιστορία: «Ποιος ξέρει;»

*Με πληροφορίες από: BBC