Άγιο Πνεύμα VS Τεχνητή Νοημοσύνη: Μπορεί ένας αλγόριθμος να μεταφράσει τον Λόγο του Θεού;

Η τεχνητή νοημοσύνη μπαίνει όλο και πιο βαθιά σε πεδία που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν αποκλειστικά ανθρώπινα. Από την εκπαίδευση και την ιατρική, μέχρι τη δημιουργική γραφή και τη μετάφραση, οι αλγόριθμοι δεν επιταχύνουν απλώς διαδικασίες — επαναπροσδιορίζουν το ποιος έχει τον έλεγχο του νοήματος. Ένα από τα πιο απροσδόκητα παραδείγματα αυτής της μετατόπισης βρίσκεται σήμερα στον χώρο της θρησκείας.

Για δεκαετίες, η μετάφραση της Βίβλου σε νέες γλώσσες ήταν ένα έργο αργό, επίπονο και συχνά επικίνδυνο. Από τον Μεσαίωνα, όταν οι μεταφραστές θεωρούνταν αιρετικοί, μέχρι τον 20ό αιώνα, όπου ιεραποστολικές οργανώσεις χρειάζονταν δεκαετίες για να ολοκληρώσουν μία μόνο μετάφραση, η γλώσσα υπήρξε πάντα πεδίο σύγκρουσης θεολογίας, εξουσίας και πολιτισμού.

Παρότι η Βίβλος είναι το πιο μεταφρασμένο βιβλίο στον κόσμο, εξακολουθεί να απουσιάζει από χιλιάδες ζωντανές γλώσσες. Σύμφωνα με δημοσίευμα του Economist, από τις περίπου 7.000 που ομιλούνται σήμερα, σε λιγότερες από 800 υπάρχει πλήρης μετάφραση. Ακόμη και στα τέλη της δεκαετίας του 1990, οργανώσεις όπως η Wycliffe εκτιμούσαν ότι θα απαιτούνταν πάνω από ένας αιώνας για να ξεκινήσουν μεταφραστικά προγράμματα σε όλες τις εναπομείνασες γλώσσες.

Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα και το Άγιο Πνεύμα

Η είσοδος των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων αλλάζει ριζικά αυτή την εικόνα. Με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, η μετάφραση της Καινής Διαθήκης μπορεί πλέον να ολοκληρωθεί μέσα σε λίγα χρόνια, ενώ η Παλαιά Διαθήκη σε λιγότερο από μία δεκαετία. Διεθνείς συνασπισμοί οργανώσεων μετάφρασης δηλώνουν ότι ο στόχος να υπάρχει τουλάχιστον ένα τμήμα της Βίβλου σε κάθε γλώσσα έως το 2033 βρίσκεται ήδη πάνω από τη μέση.

Το παράδοξο είναι ότι η τεχνολογική ώθηση δεν προήλθε από εκκλησιαστικούς φορείς. Το 2022, η Meta άνοιξε την πρόσβαση σε μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης για μετάφραση, σχεδιασμένα αρχικά για γλώσσες με ελάχιστα ψηφιακά δεδομένα, κυρίως στην Αφρική και την Ασία. Εργαλεία φτιαγμένα για την παγκόσμια ψηφιακή αγορά βρέθηκαν να υπηρετούν έναν κατεξοχήν θρησκευτικό στόχο.

Ορισμένοι χριστιανοί αμφιβάλλουν για τη χρήση της AI: ανησυχούν ότι θα μπορούσε να αντικαταστήσει τον ρόλο του Αγίου Πνεύματος σε ένα έργο που θα έπρεπε να είναι ιερό. Οι τεχνο-ευαγγελιστές, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι η διαδικασία εξακολουθεί να απαιτεί σύνταξη, πολλαπλούς γραμματικούς, συντακτικούς και ορθογραφικούς ελέγχους, καθώς και αξιολογήσεις θεολογικής συνοχής — εργασίες που καθοδηγούνται από ανθρώπους.

View this post on Instagram

A post shared by Tyndale House Publishers (@tyndalehouse)

Το πολιτισμικό χάσμα

Η AI επίσης δεν έχει αίσθηση των πολιτισμικών διαφορών. Εκφράσεις που στη Δύση μοιάζουν αυτονόητες δεν έχουν αντίστοιχο νόημα σε άλλες κοινωνίες.

Η ιστοσελίδα της Wycliffe παρατηρεί ότι η φράση «δέξου τον Ιησού στην καρδιά σου» βγάζει νόημα αν φαντάζεσαι την καρδιά ως κέντρο των συναισθημάτων. «Αλλά γνωρίζατε ότι οι Αουά της Παπούα Νέας Γουινέας θεωρούν το συκώτι ως το κέντρο τους; Ή ότι οι Ράουα, επίσης από την Παπούα Νέα Γουινέα, θεωρούν το στομάχι ως το κέντρο;» Απαιτείται η χρήση «τοπικά κατανοητών αναλογιών για τη μετάδοση των ίδιων αληθειών».

Απαιτούνται δημιουργικές ελευθερίες. Η AI δυσκολεύεται με ονόματα, αφηρημένες έννοιες και μεταφορές. Μια λέξη όπως «κριός πολιορκίας» μπορεί να μην έχει ισοδύναμο σε μια γλώσσα. Οι μεταφραστές έχουν καταφύγει σε αποδόσεις όπως «μηχανή πολέμου» ή «μακρύ ξύλινο κοντάρι που χρησιμοποιείται για να γκρεμίζει τις πύλες των πόλεων».

Για τον λόγο αυτό, οι ίδιες οι οργανώσεις που επενδύουν στην τεχνητή νοημοσύνη επιμένουν ότι ο ανθρώπινος ρόλος παραμένει καθοριστικός. Οι αλγόριθμοι επιταχύνουν τη διαδικασία, αλλά η τελική ευθύνη της θεολογικής ακρίβειας, της πολιτισμικής προσαρμογής και του νοήματος εξακολουθεί να ανήκει σε ανθρώπους μεταφραστές και γλωσσολόγους.

Για κάποιους πιστούς, αυτή η επιτάχυνση έχει και βαθύτερη, εσχατολογική σημασία: την πεποίθηση ότι η διάδοση της Βίβλου σε κάθε γλώσσα συνδέεται με την ίδια τη Δευτέρα Παρουσία. Για άλλους, είναι απλώς η πιο σύγχρονη εκδοχή μιας παλιάς αποστολής.

Σε κάθε περίπτωση, η θρησκεία εισέρχεται σε μια νέα φάση: όχι ως αντίπαλος της τεχνολογίας, αλλά ως ένα ακόμη πεδίο όπου το ερώτημα δεν είναι τι μπορεί να κάνει η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά ποιος αποφασίζει τι σημαίνει αυτό που λέγεται.