Γιώργης Παυλόπουλος: Η αβίαστη μετάβαση από το εγώ στο εμείς

Ο Γιώργης Παυλόπουλος γεννήθηκε στον Πύργο Ηλείας, όπου και διαμένει μόνιμα. Υπήρξε φοιτητής της Νομικής, το 1943, χωρίς να παρακολουθήσει μαθήματα. Εργάστηκε ως βοηθός λογιστή και ως γραμματέας σε ΚΤΕΛ. Στα Γράμματα εμφανίστηκε το 1943, με τη δημοσίευση ενός ποιήματός του στο περιοδικό «Οδυσσέας» του Πύργου.

Εξέδωσε τις ποιητικές συλλογές: Το κατώγι (1971), Το σακί (1980), Τα αντικλείδια (1988), Τριαντατρία χαïκού (1990) και Λίγος Άμμος (1997).

Δημοσίευσε ποιήματα, κείμενα και μεταφράσεις του σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες, ενώ ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε αρκετές γλώσσες.

Καταθέτοντας κάποτε ο Γιώργος Σεφέρης την άποψή του για την ποίηση του Γιώργη Παυλόπουλου, σημείωνε τα εξής: «Μ’ ενδιαφέρει η ποίηση του Γ. Π., γιατί είναι αποτελεσματική χωρίς ψιμύθια (σ.σ. στολίδια, φτιασίδια). Λέγοντας ψιμύθια εννοώ χωρίς γλωσσικούς κορδακισμούς (σ.σ. ασχημίες, απρέπειες), που συνήθως είναι επιφανειακά σχήματα, χωρίς ν’ αγγίζουν τίποτα στο βάθος. Και η ποίηση είναι, αν μπορώ να πω, έκφραση βάθους. Σε τι προχωρεί μ’ αυτόν η ποίηση; Δεν ξέρω, άλλοι θα το πουν, αλλά στα χρόνια που ζούμε το να κρατά κανείς την τέχνη σε μια ορισμένη στάθμη είναι πρόοδος».

Τις αρετές αυτές, που πολύ εύστοχα επεσήμανε ο Σεφέρης —υποψιάζομαι στα ποιήματα της πρώτης ποιητικής συλλογής του Γιώργη Παυλόπουλου, στο Κατώγι— και που είναι: έλλειψη γλωσσικών κορδακισμών, έκφραση βάθους και ήθος, που εκδηλώνεται στην προσπάθεια του ποιητή να κρατήσει την τέχνη του στο επίπεδο, στη στάθμη που της αρμόζει, τις εντοπίζουμε και σε όλο το μεταγενέστερο, μικρό σε όγκο, σημαντικό ωστόσο, ποιητικό του έργο, ως την πρόσφατη σχετικά συλλογή του Λίγος Άμμος. Αλλά ας δούμε τα πράγματα με τη σειρά.

Ήδη από το Κατώγι, που όπως αναφέρθηκε ήδη εκδόθηκε το 1971, ο Γιώργης Παυλόπουλος, ένας από τους χαρακτηριστικότερους ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, προσδιορίζει με ενάργεια τα όρια ενός απολύτως προσωπικού ποιητικού χώρου, στο κέντρο του οποίου δεσπόζει μία υπέρογκη, τραυματισμένη και συνάμα τραυματική μνήμη, αφού είναι ζυμωμένη από γεγονότα επώδυνα και αιματηρά, όπως αυτά της Κατοχής, της Αντίστασης, του Εμφυλίου και τα άλλα γνωστά που ακολούθησαν. Σ’ αυτόν τον χώρο, τον διαρκώς διαστελλόμενο ή συστελλόμενο, ανάλογα με την εκάστοτε θερμοκρασία και την υγρασία —άρα την πίεση— των συναισθημάτων και της συγκίνησης του ποιητή, εκτυλίσσονται και αναπτύσσονται τα ποιήματα-δρώμενα της πρώτης και της δεύτερης (Το σακί, 1980) ποιητικής συλλογής του Γιώργη Παυλόπουλου.

Πραγματικά, Το κατώγι και Το σακί απαρτίζουν έναν ενιαίο χώρο, προσδιορισμένο τοπικά (τόπος καταγωγής) και χρονικά (νεανικά χρόνια, χρόνια του Πολέμου, της Κατοχής, της Αντίστασης και του Εμφυλίου), έναν χώρο πάντα αναγώγιμο, μέσα στον οποίον κινείται ο ποιητής, οδηγημένος από τα αδυσώπητα κελεύσματα της μνήμης του. Κυρίαρχα στοιχεία αυτού του χώρου είναι η πικρή αίσθηση της ήττας και της διάψευσης και ο φόβος, που συχνά αποκτά τις διαστάσεις ενός απροσδιόριστου πανικού, μπροστά στη θέα ενός σκοτωμένου πουλιού που αενάως πέφτει από τον ουρανό και που ο καθένας μπορεί να σηματοδοτήσει κατά βούλησιν.

[…]

Ο φόβος, εξάλλου, σημαδεύει ανεξίτηλα τον Γιώργη Παυλόπουλο από την πρώτη στιγμή που θέτει, εκούσια ή ακούσια, σε ενέργεια τον μηχανισμό της προσωπικής του μνήμης αλλά και της γενιάς του.

[…]

Ο φόβος και τα πρόσωπα. Οι αδρές φυσιογνωμίες αυτών που, κάποτε, συνεπαρμένοι από την αστραπή κάποιου οράματος, ενεχυρίασαν τη ζωή τους διεκδικώντας ένα μερτικό στο μέλλον, για να επιστρέψουν ύστερα —όσοι είχαν την τύχη ή την ατυχία να επιστρέψουν— με τα σώματα και τις ψυχές τους ρακένδυτες. Αυτών που τώρα περιφέρονται από ποίημα σε ποίημα και επιμένουν να υπάρχουν και να μιλούν με μία φωνή μαύρη, θερισμένη από το κακό.

Τα πρόσωπα στην ποίηση του Γιώργη Παυλόπουλου συνθέτουν ένα πραγματικό μαρτυρολόγιο επώνυμων και ανώνυμων, γνωστών και αγνώστων μαρτύρων, που έζησαν, έδρασαν και χάθηκαν μπροστά στα έκπληκτα μάτια του. Αποτελούν μία τεράστια όσο και θλιμμένη πινακοθήκη μορφών που αποσβολώθηκαν μέσα στον χώρο και τον χρόνο σαν από κεραυνό.

[…]

Ο σπαραγμός, η οδύνη, η απόγνωση και η βαθύτατη λύπη, έτσι όπως εκφράζονται στην ποίηση του Γιώργη Παυλόπουλου, έχουν εντονότατες κοινωνικές αναφορές και διαστάσεις, μολονότι απορρέουν από έναν απολύτως προσωπικό βιωματικό πυρήνα, διαφυλαγμένο, πρέπει να πω, με μεγάλη ευλάβεια, η οποία προσδίδει στον λόγο του μιαν αδιαμφισβήτητη ειλικρίνεια και αμεσότητα, σε συνδυασμό με μιαν ελεγχόμενη, έντονη ωστόσο συγκινησιακή φόρτιση. Έχουμε, θα μπορούσα να πω, στην περίπτωσή του, μια φυσική, αβίαστη μετάβαση από το εγώ στο εμείς, με τρόπο που μας παραπέμπει στον Σεφέρη και, εμμέσως, στον Μακρυγιάννη.

*Αποσπάσματα από ομιλία που είχε εκφωνήσει ο σημαντικός ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας και πνευματικός άνθρωπος Κώστας Παπαγεωργίου (1945-2021) σε εκδήλωση του περιοδικού Γράμματα και Τέχνες προς τιμήν του Γιώργη Παυλόπουλου. Η τιμητική αυτή εκδήλωση είχε πραγματοποιηθεί στο κέντρο πολιτισμού «Σπίτι της Κύπρου» στις 8 Δεκεμβρίου 1997.

Ο Κώστας Παπαγεωργίου

Ο Γιώργης Παυλόπουλος γεννήθηκε στον Πύργο της Ηλείας στις 22 Ιουνίου 1924 και απεβίωσε στην ίδια πόλη, στη γενέτειρά του, στις 26 Νοεμβρίου 2008.

Πρωτοεμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα νεότατος, το 1940, με τη δημοσίευση δύο διηγημάτων του στην εφημερίδα Πατρίς του Πύργου.

Υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος του Πυργιώτικου Παρνασσού, συλλόγου που ίδρυσαν μαθητές Γυμνασίου επί Κατοχής με σκοπό την προαγωγή των γραμμάτων και των τεχνών.

Το πρώτο του ποίημα υπό τον τίτλο «Ο νεκρός Γ.Π.» πρωτοδημοσιεύτηκε το 1943 στο περιοδικό Οδυσσέας, που εξέδιδε ο ίδιος μαζί με φίλους του στον Πύργο.

Η πρώτη ολοκληρωμένη ποιητική συλλογή του, Το κατώγι (εκδόσεις Ερμής), εκδόθηκε το 1971.

Ακολούθησαν οι ποιητικές συλλογές Το σακί (εκδόσεις Κέδρος, 1980), Τα αντικλείδια (εκδόσεις Στιγμή, 1988), Τριαντατρία χαïκού (εκδόσεις Στιγμή, 1990), Λίγος Άμμος (εκδόσεις Νεφέλη, 1997), Πού είναι τα πουλιά; (εκδόσεις Κέδρος, 2004), Να μη τους ξεχάσω (εκδόσεις Κέδρος, 2008).

Μόνη συμπληρωματική πτυχή του ποιητικού έργου του Παυλόπουλου (ελλείψει ουσιαστικού κριτικού ή δοκιμιακού έργου) υπήρξε η επιστολογραφία του.