Η τέλεια καταιγίδα προκλήσεων – Η βιομηχανία και το αβέβαιο μέλλον της εργασίας

Η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Οι στρατηγικές εξαρτήσεις, οι τεχνολογικές αναταραχές, οι δημοσιονομικοί περιορισμοί και ένα ολοένα και πιο ασταθές γεωπολιτικό τοπίο έχουν δημιουργήσει μια τέλεια θύελλα προκλήσεων.

Εάν η Ευρώπη θέλει να διατηρήσει το μοντέλο ευημερίας της για τις μελλοντικές γενιές, τότε θα πρέπει να δώσει τολμηρές οικονομικές και πολιτικές απαντήσεις σε αυτές τις δυναμικές εξελίξεις.

Η ήπειρός μας χρειάζεται πολιτικές για τη βιομηχανία με προσανατολισμό στο μέλλον, που να προωθούν την παραγωγικότητα, να επιταχύνουν την καινοτομία και, κυρίως, να θέτουν τους εργαζόμενους και τις ανησυχίες τους στο επίκεντρο της διαχείρισης των ταραγμένων καιρών μας.

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει, επομένως, να ακολουθήσουν ένα δύσβατο μονοπάτι.

Σε άρθρο τους στο Social Europe, οι οικονομολόγοι Susanne Wixforth και Michael Soder του Τμήματος Οικονομικής Πολιτικής στο Επιμελητήριο Εργασίας της Βιέννης τονίζουν πως η αβεβαιότητα έχει γίνει το καθοριστικό χαρακτηριστικό της σημερινής παγκόσμιας οικονομίας και αποτελεί θεμελιώδη πρόκληση για τους Ευρωπαίους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.

Η ανάπτυξη παραμένει αναιμική, ο πληθωρισμός αποδεικνύεται εξαιρετικά επίμονος και οι κλιμακούμενες εμπορικές εντάσεις απειλούν την εξαρτώμενη από τις εξαγωγές ευρωπαϊκή οικονομία.

Ταυτόχρονα, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να χρηματοδοτήσει τον φιλόδοξο πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό της, διαχειριζόμενη παράλληλα τους γεωπολιτικούς κινδύνους που προέρχονται από την Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή.

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει, επομένως, να ακολουθήσουν ένα δύσβατο μονοπάτι μεταξύ της σταθεροποίησης της ανάπτυξης, της προώθησης του μετασχηματισμού και της διαχείρισης της άνευ προηγουμένου αβεβαιότητας.

Ο Παγκόσμιος Δείκτης Αβεβαιότητας, που προκύπτει από την ανάλυση εκθέσεων του Economist Intelligence Unit και οι οποίες καλύπτουν 143 χώρες, αποκαλύπτει επίσης πόσο καταλυτικός είναι ο ρόλος που διαδραματίζουν σήμερα οι απρόβλεπτες φυσικές μεταβολές στο οικονομικό τοπίο – και υπογραμμίζει γιατί οι πολιτικές για τη βιομηχανία που στοχεύουν στο μέλλον καθίστανται απαραίτητες για την αντιμετώπισή τους.

Μια επιτακτική ανάγκη

Οι ολοένα και πιο ηχηρές φωνές που ζητούν ευρωπαϊκές πολιτικές για τη βιομηχανία με πολύ πιο ενισχυμένο το στοιχείο της πρόληψης γύρω από την προώθηση του «διπλού μετασχηματισμού» -της παράλληλης πράσινης και ψηφιακής μετάβασης- σηματοδοτούν την αναβίωση της στρατηγικής βιομηχανικής σκέψης, η οποία θεμελιώνεται πάνω στις υπαρξιακές προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και της ψηφιοποίησης.

Αυτός ο θεμελιώδης αναπροσανατολισμός απαιτεί πολιτικές που να προσανατολίζονται στο μέλλον και να παρέχουν ασφάλεια στον σχεδιασμό, να διασφαλίζουν τη δικαιοσύνη και να αγκαλιάζουν τη μετασχηματιστική φιλοδοξία μιας πράσινης βιομηχανικής επανάστασης.

Οι εντεινόμενες γεωπολιτικές αντιπαλότητες, ιδίως ο στρατηγικός ανταγωνισμός μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, έχουν μετατοπίσει την ευρωπαϊκή εστίαση προς την οικονομική ασφάλεια και την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα.

Για να αποφευχθούν «πέντε χαμένα χρόνια» στην πράσινη μετάβαση της Ευρώπης, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να προσεγγίσουν τον διπλό μετασχηματισμό ως ένα εγγενώς πολιτικό έργο.

Η επιτυχία απαιτεί την εξισορρόπηση της δράσης για το κλίμα, της ψηφιακής καινοτομίας και της κοινωνικής ισότητας μέσω συμπεριληπτικών πολιτικών για τη βιομηχανία που θα εμπλέκουν ουσιαστικά τους εργαζόμενους, την κοινωνία των πολιτών και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη στη διαμόρφωση της μετάβασης.

Η επιτυχής εφαρμογή της πράσινης βιομηχανικής επανάστασης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις κρατικές ικανότητες – τις θεσμικές και διοικητικές ικανότητες που επιτρέπουν στις κυβερνήσεις να προβλέπουν, να σχεδιάζουν, να κατευθύνουν και να αξιολογούν την αποτελεσματικότητα της κάθε πολιτικής.

Απαιτούνται πολιτικές που να προσανατολίζονται στο μέλλον.

Επί του παρόντος, οι δημόσιοι οργανισμοί συχνά δεν έχουν τη δυνατότητα και την ικανότητα να διαχειριστούν αποτελεσματικά τη διαδικασία μετασχηματισμού. Τα συστήματα ελέγχου σε ολόκληρη την ΕΕ υποφέρουν από σημαντικές ελλείψεις, όπως αδύναμη ηγεσία και ανεπαρκείς πόρους.

Αυτές οι ελλείψεις έγιναν εμφανείς στην αργή ανάπτυξη του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, που αντιμετώπισε θεσμικά προβλήματα και υπέφερε από την απουσία ολοκληρωμένου περιφερειακού σχεδιασμού που να αφορά το μέλλον.

Στο επίπεδο των οργανισμών καινοτομίας της ΕΕ, η διοικητική υπερφόρτωση και η υπερβολική αποστροφή προς το ρίσκο καταπνίγουν τη ριζοσπαστική καινοτομία.

Η αντιμετώπιση αυτών των αδυναμιών απαιτεί θεμελιώδη μεταρρύθμιση της διακυβέρνησης. Αυτό σημαίνει ενίσχυση των διοικητικών ικανοτήτων σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, με παράλληλη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των οργανισμών καινοτομίας.

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να καλλιεργήσουν δυναμικές ικανότητες, να αναπτύξουν οργανωτικά οικοσυστήματα που προωθούν την καινοτομία και να επιδείξουν μεγαλύτερη ανοχή στο ρίσκο και τις πειραματικές προσεγγίσεις.

Εν κατακλείδι, η μετάβαση σε μια φιλική προς το κλίμα οικονομία απαιτεί την εξέλιξη ενός κράτους που μαθαίνει γρήγορα και είναι ικανό να προσαρμόζεται στις ταχέως μεταβαλλόμενες συνθήκες.

Η επιτάχυνση του μετασχηματισμού, με παράλληλη διασφάλιση της κοινωνικής δικαιοσύνης, απαιτεί από τους πολιτικούς που θα εμπλακούν με τη βιομηχανία να αναπτύξουν στοχευμένες παρεμβάσεις τόσο στο πεδίο της προσφοράς όσο και σε αυτό της ζήτησης. Ένα ενεργό κράτος παραμένει απαραίτητο για την καταλυτική επίδραση των εν λόγω καινοτομιών.

«Κλειδί» οι δημόσιες συμβάσεις

Οι δημόσιες συμβάσεις -η αγορά αγαθών και υπηρεσιών από τις κυβερνήσεις- αποτελούν ένα από τα πιο ισχυρά πολιτικά μέσα που διαθέτει ο δημόσιος τομέας.

Αντιπροσωπεύοντας σχεδόν το 14% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περίπου 2 τρισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, διαμορφώνουν τις αγορές, σηματοδοτούν προτεραιότητες και διαθέτουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν ζήτηση για μετασχηματιστική καινοτομία.

Οι δημόσιες συμβάσεις, ευθυγραμμισμένες με μια συνεκτική βιομηχανική στρατηγική, παρέχουν έναν κρίσιμο μοχλό για την ανάπτυξη των δημόσιων δαπανών σε αρμονία με τους οικονομικούς και κλιματικούς στόχους της ΕΕ.

Το πλαίσιο δημόσιων συμβάσεων της ΕΕ αποτελεί ένα πυκνό, πολυεπίπεδο νομικό καθεστώς που βασίζεται σε δύο γενικές αρχές: την πρόληψη της σπειροειδούς αύξησης του κόστους για τους φορολογούμενους και την καταπολέμηση της διαφθοράς μέσω της διαφάνειας εντός ενός αυστηρού διαδικαστικού πλαισίου.

Τρεις οδηγίες διέπουν την ανάθεση συμβάσεων παραχώρησης. Προωθούν τη χρήση κριτηρίων «οικονομικά συμφέρουσας προσφοράς», τα οποία στοχεύουν στην εξασφάλιση της βέλτιστης αξίας λαμβάνοντας υπ’ όψιν την ποιότητα, τους περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς παράγοντες, το κόστος κύκλου ζωής και το δυναμικό καινοτομίας.

Ωστόσο, ούσες περιορισμένες από αυτό το αυστηρό σύνολο κανόνων, οι εθνικές Αρχές εξακολουθούν να αναθέτουν κατά κύριο λόγο συμβάσεις με βάση αποκλειστικά τη χαμηλότερη τιμή, γεγονός που υπονομεύει τους στρατηγικούς στόχους. Πάνω από το 60% των συμβάσεων στην ΕΕ ανατίθενται μόνο με βάση την τιμή.

Το 2025, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε έναν οδικό χάρτη για τη μεταρρύθμιση του πλαισίου προμηθειών της ΕΕ, εστιάζοντας σε δύο προτεραιότητες:

• Πρώτον, την επέκταση των κοινών προμηθειών για τη δημιουργία στρατηγικών αποθεμάτων κρίσιμων πρώτων υλών μέσω του επικείμενου νόμου για την επιτάχυνση της βιομηχανικής απαλλαγής από τον άνθρακα, την αναθεώρηση των οδηγιών για τις προμήθειες και τη δημιουργία ενός νέου Κέντρου Κρίσιμων Πρώτων Υλών της ΕΕ.
• Δεύτερον, την επέκταση και απλοποίηση δεσμευτικών μη τιμολογιακών κριτηρίων, συμπεριλαμβανομένων των ελάχιστων απαιτήσεων περιεχομένου της ΕΕ. Αυτά τα κριτήρια στοχεύουν στη δημιουργία πρωτοπόρων αγορών, με αρχικά στοχευμένους ενεργοβόρους τομείς.

Η εισαγωγή δεσμευτικών μη τιμολογιακών κριτηρίων στις διαδικασίες προμηθειών μπορεί να δημιουργήσει θετικές περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις, αλλά αυτά τα οφέλη έχουν κόστος.

Ο μετασχηματισμός προς μια βιώσιμη και ανθεκτική οικονομία απαιτεί ενεργές πολιτικές για τη βιομηχανία και την οικονομία που υπερβαίνουν την απλή διόρθωση των αδυναμιών της αγοράς και διαμορφώνει ενεργά τις ίδιες τις αγορές.

Ένας δημόσιος τομέας που βασίζεται στην πρόληψη, που σχεδιάζει και εφαρμόζει μέτρα τόσο υπό το πρίσμα της προσφοράς όσο και της ζήτησης, στοχεύοντας σε καινοτομία, επενδύσεις και παραγωγή που θα ωφελούν τις κοινωνίες και το περιβάλλον είναι απαραίτητος για την επίτευξη μιας πράσινης και ψηφιακής βιομηχανικής επανάστασης.

Ευθυγραμμίζοντας τη δημόσια δράση με την ιδιωτική πρωτοβουλία, το κράτος γίνεται μια δύναμη διαμόρφωσης της αγοράς που κατευθύνει την οικονομία προς μακροπρόθεσμους στόχους, όπως η απαλλαγή από τον άνθρακα, η τεχνολογική κυριαρχία και η κοινωνική ένταξη.

Μόνο μέσω μιας τέτοιας συντονισμένης και μακρόπνοης διακυβέρνησης μπορεί ο μετασχηματισμός να επιτύχει ως συλλογική διαδικασία και όχι ως μια αποσπασματική ή καθαρά κερδοσκοπική προσαρμογή, καταλήγουν οι δυο οικονομολόγοι.