Ο Σοβιετικός κατάσκοπος που έσωσε την οικογένειά του εκβιάζοντας τον Στάλιν

Ίσως κανείς άλλος αποστολέας δέματος στην ιστορία να μην ένιωσε παρόμοιο τρόμο με εκείνον του Αλεξάντρ Ορλόφ το καλοκαίρι του 1938. Τότε θα ταχυδρομούσε από το Παρίσι, που βρισκόταν, έναν φάκελο στα δύο πιο τρομακτικά πρόσωπα της ΕΣΣΔ, τον Ιωσήφ Στάλιν και τον επικεφαλής της NKVD, Νικολάι Γιέζοφ. Ποιος ήταν όμως ο Ορλόφ και τι ήθελε να στείλει απευθείας στον ισχυρότερο άνθρωπο της ΕΣΣΔ;

Ήταν η περίοδος που ο Μεγάλος Τρόμος στη Μόσχα ήταν στο απόγειό της, με μια πρωτοφανή εκστρατεία εκκαθαρίσεων, ακόμα και της NKVD, το βασικό εργαλείο καταστολής, η οποία βρέθηκε και αυτή στο στόχαστρο των διώξεων που εγκαινίσε ο Στάλιν. Χιλιάδες πράκτορες της συνελήφθησαν, εκτελέστηκαν ή εστάλησαν σε στρατόπεδα. Η υπηρεσία παραλύθηκε από εκκαθαρίσεις και αλλαγές ηγεσίας.

Ένας από του πράτορες της NKVD ήταν και ο Ορλόφ, οποίος όμως δεν ήταν τυχαίος. Με καταγωγή από λόγια εβραϊκή οικογένεια και πτυχίο νομικής, ξεχώριζε από πολλούς λιγότερο μορφωμένους της.

Αλεξάντρ Ορλόφ

Η οξυδέρκεια, η αναλυτική του ικανότητα και οι γλώσσες τον έκαναν αναντικατάστατο στο διεθνές τμήμα, όπου ανέβηκε γρήγορα στην ιεραρχία. Υπηρέτησε σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, συμμετείχε σε λαθρεμπορικές επιχειρήσεις, επέβλεψε «παράνομους» πράκτορες και ενεπλάκη ακόμη και σε απαγωγές και δολοφονίες λευκοφρουρών.

Ήξερε όχι απλώς πολλά, αλλά σχεδόν τα πάντα για τις πιο βρόμικες και μυστικές επιχειρήσεις του καθεστώτος στο εξωτερικό.

Αντιλαμβανόμενοι κάποιοι πράκτορες ότι θα έπεφταν και οι ίδιοι θύμα των διώξεων, άρχισε να δραπετεύουν στη Δύση. Ο Ignace Reiss, εξέχων αξιωματικός της NKVD που το 1937 διέκοψε δημόσια με το καθεστώς για ιδεολογικούς λόγους, δολοφονήθηκε άγρια από πράκτορες στην Ελβετία, ενώ η οικογένειά του ζούσε κρυμμένη. Ο Walter Krivitsky, πρώην επικεφαλής της σοβιετικής στρατιωτικής κατασκοπείας στη Δυτική Ευρώπη, αυτομόλησε επίσης το 1937· βρέθηκε νεκρός στην Ουάσιγκτον το 1941 υπό εξαιρετικά ύποπτες συνθήκες, ενώ οι δικοί του στην ΕΣΣΔ υπέστησαν καταστολή.

Το έξυπνος τρόπος του Ορλόφ

Γνωρίζοντας ο Ορλόφ ότι θα εργόταν και η δική του σειρά, αποφάσισε να αυτομολήσει και ο ίδιος, αλλά αντίθετα με τους παραπάνω, δεν έκανε τόσο θόρυβο. Συνειδητοποιώντας ότι η διαφυγή του θα θεωρούνταν προδοσία και θα έθετε σε κίνδυνο τη συζύγό του Μαρία Ρόζενμπεργκ και τη κόρη του Βέρα, που ήταν πίσω στην πατρίδα, αποφάσισε να ενεργήσει αλλιώς.

Παρέμεινε σιωπηλός και αυτό θα ήταν το κύριο όπλο του. Δεν έγινε «προδότης» που αποκάλυψε τα πάντα στη Δύση, αλλά σιωπηλός μάρτυρας, του οποίου η σιωπή ανταλλάχθηκε… με τη ζωή της οικογένειάς του. Εάν αυτομολούσε απλά, θα εκτελούσαν τη γυναίκα και το παιδί του.

Έτσι, δεν ενήργησε παρορμητικά, αλλά έστησε μια επιχείρηση προσεκτικά σχεδιασμένη. Δεν «εξαφανίστηκε» απλώς, άφησε πίσω του μια «βόμβα» καθυστερημένης ενεργοποίησης.

Έστειλε ένα σφραγισμένο γράμμα στον Στάλιν και στον Γιέζοφ. Σ’ αυτό, που παραδόθηκε από έμπιστο, ο Ορλόφ όχι μόνο περιέγραψε λεπτομερώς τη δουλειά του και κατέγραψε τα ονόματα των σοβιετικών πρακτόρων στη Δύση, αλλά έκανε και μια συγκλονιστική δήλωση: ότι κρατούσε αντίγραφα όλων αυτών των εγγράφων σε ασφαλές σημείο και πως, αν συνέβαινε οτιδήποτε στην οικογένειά του -αν συλλαμβάνονταν, υφίσταντο καταστολή ή γινόταν απόπειρα απαγωγής του- τα στοιχεία θα δημοσιοποιούνταν αμέσως.

Στον φάκελο δεν υπήρχαν απλώς χαρτιά, αλλά οι τύχες δεκάδων, ίσως εκατοντάδων ανθρώπων και, πιθανόν, το μέλλον ολόκληρου δικτύου πληροφοριών.

Ο Ορλόφ δεν απειλούσε απλώς να καταγγείλει «θηριωδίες», αλλά να εκθέσει ενεργά δίκτυα ζωτικά για την εξωτερική πολιτική της ΕΣΣΔ. Πού ακριβώς κρατούσε τα αντίγραφα; Σε ποια χώρα; Σε ποια χέρια; Αυτά τα ερωτήματα δημιουργούσαν αφόρητη αβεβαιότητα. Ο Στάλιν δεν μπορούσε να ρισκάρει να δοκιμάσει αν μπλοφάρει.

Η αποστολή του Ορλόφ στην Ισπανία κατά τον Εμφύλιο ήταν από τις σημαντικότερες και πιο μυστικές: στην πράξη ηγείτο του τοπικού τιμήματος της NKVD, με απευθείας αναφορά στη Μόσχα. Υπό την επίβλεψή του διεξάγονταν επιχειρήσεις πληροφοριών και αντιπληροφόρησης κατά των φρανκιστών, αλλά και εκκαθαρίσεις στις τάξεις των Ρεπουμπλικανών: καταστολή αναρχικών και τροτσκιστικών στοιχείων, συλλήψεις και εκτελέσεις «αναξιόπιστων» κατά τη Μόσχα.

Ήταν ο άνθρωπος πίσω από τη μεταφορά των αποθεμάτων χρυσού της Ισπανικής Δημοκρατίας στην ΕΣΣΔ — επιχείρηση τεράστιας μυστικότητας, που απαιτούσε αλάνθαστο συντονισμό και απόλυτη εμπιστοσύνη. Γνώριζε ονόματα, διαδρομές, ποσά, λεπτομέρειες logistics· υλικό ικανό να προκαλέσει διεθνές σκάνδαλο. Αυτό τον καθιστούσε όχι απλώς καλά πληροφορημένο φυγά, αλλά δυνητική απειλή εθνικής κλίμακας.

Ο εκβιασμός πέτυχε

Με το γράμματο του, ο Ορλόφ δεν τους παρακαλούσε, αλλά τους έστελνε τελεσίγραφο. Η παράδοσή του από έμπιστο αγγελιοφόρο, με ειδική σφράγιση που πρόδιδε κάθε άνοιγμα, μαρτυρά τη μεθοδικότητά του και τη βαθιά κατανόηση της ψυχολογίας των αποδεκτών.

Ήξερε ότι η απευθείας προσφυγή στον Στάλιν, παρακάμπτοντας ιεραρχίες, θα είχε αποτέλεσμα, μια πρωτοφανής πράξη εκβιασμού κατά του ίδιου του αρχηγού, που κανονικά δεν ανεχόταν τέτοιες «ελευθερίες».

Για τον Στάλιν, που δεν συγχωρούσε ούτε την παραμικρή απείθεια, ένα τέτοιο τελεσίγραφο ήταν προσβολή. Η συνήθης αντίδρασή του ήταν άμεση, ανελέητη τιμωρία. Στην περίπτωση Ορλόφ, όμως, ο πραγματισμός νίκησε τη δίψα για εκδίκηση.

Η παραδοχή ότι ένας τόσο σημαντικός πράκτορας διέφυγε θα οδηγούσε σε νέες εκκαθαρίσεις και κατηγορίες εναντίον όσων τον επέβλεπαν.

Η τύχη της οικογένειας του Ορλόφ στην ΕΣΣΔ είναι η πιο πειστική απόδειξη ότι ο εκβιασμός λειτούργησε. Ενώ χιλιάδες σύζυγοι και παιδιά «εχθρών του λαού» στάλθηκαν σε γκουλάγκ ή ειδικούς οικισμούς, η οικογένεια Ορλόφ έμεινε σχετικά ελεύθερη, αν και υπό άτυπη παρακολούθηση.

Η Μαρία συνέχισε να ζει και να εργάζεται στη Μόσχα και -απίστευτο για την εποχή- δεν συνελήφθη. Η Βέρα γλίτωσε την τύχη πολλών παιδιών «προδοτών» που άλλαζαν επώνυμο ή έστελναν σε ορφανοτροφεία. Δεν στερήθηκαν πολιτικά δικαιώματα, δεν εξορίστηκαν, δεν υπέστησαν δημόσιο διασυρμό.

Αργότερα, η οικογένεια έφυγε για τις ΗΠΑ και ο Ορλόφ έγινε ο άνθρωπος της… CIA.

Με πληροφορίες από ντοκιμαντέρ του Soviet Secrets