Αλέξης Ακριθάκης: Ο καλλιτέχνης σκοτώνεται, δεν σκοτώνει

Στις 19 Σεπτεμβρίου 1994 απεβίωσε στην Αθήνα ο ζωγράφος Αλέξης Ακριθάκης, πνεύμα ανήσυχο και χαρακτήρας επαναστατικός, που αρνήθηκε κάθε είδους συμβατικότητα και έκανε τέχνη την ίδια τη ζωή.

Ο Ακριθάκης, που είχε γεννηθεί στην πρωτεύουσα το 1939, ουδέποτε έκανε συστηματικές σπουδές ζωγραφικής, έζησε δε επί μακρόν στο εξωτερικό, στο Παρίσι και κυρίως στο Βερολίνο.

Παρουσίασε την πρώτη ατομική του έκθεση στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας το 1965. Ακολούθησαν ατομικές παρουσιάσεις σε διάφορες ευρωπαϊκές γκαλερί, καθώς και συμμετοχές σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το 1998 παρουσιάστηκε στην Εθνική Πινακοθήκη αναδρομική έκθεση του Αλέξη Ακριθάκη.

Στην πρώτη φάση της δημιουργίας του Ακριθάκη κυριάρχησαν συνθέσεις γραμμικές και ασπρόμαυρες — χαρακτηριστικό είναι το «τσίκι τσίκι», το οποίο δημιουργούσε εκκινώντας από μια τυχαία κουκκίδα στο χαρτί.

Αργότερα ο Ακριθάκης στράφηκε σε έντονες χρωματικές αντιθέσεις και περιγράμματα, ενώ στο έργο του έκαναν την εμφάνισή τους συγκεκριμένα εκφραστικά σύμβολα, όπως ο ήλιος, η φωτιά, το μάτι, το πουλί, η καρδούλα, το ελικόπτερο, το αεροπλάνο, το καραβάκι, το βέλος, αλλά και η βαλίτσα, που συμβόλιζε την αιώνια φυγή.

Στο έργο του Ακριθάκη περιλαμβάνονται, επίσης, ιδιόρρυθμες ξύλινες κατασκευές, κολάζ, εικονογραφήσεις βιβλίων, σκηνικά και κοστούμια για θεατρικές παραστάσεις.

Ο ιδιόμορφος —έτσι αυτοχαρακτηριζόταν— καλλιτέχνης πάσχισε να ξορκίσει με την τέχνη του τους φόβους του· φόβους για το κενό, για το άγνωστο, για τη μοναξιά.

Ο κατ’ επίφασιν προκλητικός και περιθωριακός, ο κατ’ ουσίαν υπερευαίσθητος και συνεσταλμένος Ακριθάκης πάλεψε να γεμίσει το κενό, αυτόν τον πίθο των Δαναΐδων.

Δεν τα κατάφερε, ασφαλώς. Και έφυγε νέος, δραματικά και πρόωρα, έχοντας γνωρίσει προηγουμένως την ηρωίνη, το αλκοόλ, το ψυχιατρείο.

Παρά ταύτα, όπως επισημαίνει ο Δ. Ν. Μαρωνίτης, από τη βασανιστική και βασανισμένη εμπειρία του Ακριθάκη, από τα κομμάτια και τα θρύψαλα του βίου του, πέρασε μέσα στην τέχνη του μια μιλιά ζωής, που θα την κρατήσει για πάντα ζωντανή.

Με αφορμή την έκθεση έργων του Ακριθάκη στην γκαλερί «Το Τρίτο Μάτι», το 1978, η εφημερίδα «Τα Νέα» είχε συνομιλήσει με το ζωγράφο και είχε καταγράψει τις αντιλήψεις του για την τέχνη και τη ζωή.

«ΤΑ ΝΕΑ», 3.6.1978, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Από το σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας, στο φύλλο της 3ης Ιουνίου 1978, προέρχονται τα ακόλουθα αποσπάσματα:

«Δεν συνηθίζω να μιλάω για Τέχνη. Αυτό μου συμβαίνει πολύ σπάνια κι από δική μου ανάγκη. Η Τέχνη δεν κουβεντιάζεται. Βιώνεται. Για μένα Τέχνη είναι ότι ζω. Να μιλήσω για το έργο μου, σημαίνει να βγάλω στη φόρα την προσωπική μου ζωή. Ύστερα από δέκα χρόνια στο Βερολίνο με σκληρές και βίαιες εμπειρίες, αυτό δεν είναι Τέχνη; Ο καλλιτέχνης σκοτώνεται, δεν σκοτώνει. Σας λέει τίποτα αυτή η φράση; Εμένα πολλά».

«Είμαι ζωγράφος — έτσι λένε. Κι εγώ δίχως να το θέλω το πίστεψα στην αρχή. Αν το καλοκοιτάξεις, στη δουλειά μου υπάρχει περισσότερη ποίηση. Οι δάσκαλοί μου, λογοτέχνες – ποιητές, η παρέα απ’ το παλιό «Βυζάντιο» κι ο Γιώργος Μακρής (σ.σ. ο ποιητής, 1923-1968), που μ’ έμαθε να βλέπω. Έτσι ξεκίνησα μόνος κι ελεύθερος. Μια ζωή που ανήκει σε μένα κι ένα έργο που ανήκει σε όλους».

«ΤΑ ΝΕΑ», 3.6.1978, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Δεν νομίζω ότι με απασχολεί η επιτυχία. Στον τόπο μας, όπως κι αλλού, το πεδίο που λέγεται Τέχνη μοιάζει κάπως μπάτε σκύλοι αλέστε. Καθένας έχει τη γνώμη του — άλλος το μακρύ του κι άλλος το κοντό του. Ποια ευθύνη έχει ο καλλιτέχνης σ’ όλα αυτά; Το σύστημα είναι που δημιουργεί αυτόν τον τραγέλαφο. Η παιδεία. Η κοινωνική πραγματικότητα. Οι διάφορες καταβολές μας. Λοιπόν, όλα αυτά στον ελληνικό χώρο εκδηλώνονται με μεγαλύτερη αναίδεια. Γιατί; Γιατί η κοινωνιολογική μας εξέλιξη ανέκαθεν —από το 1821 και δώθε δηλαδή— υπήρξε γενικά μια διαστρέβλωση. Αλλά ας μην πάμε τόσο πίσω. Γνωστά πράγματα άλλωστε. Ας σταθούμε στα πρόσφατα. Μετά τον Εμφύλιο τα πάντα διεφθάρησαν, πήρανε στραβό δρόμο σ’ αυτόν τον τόπο. Σήμερα πια κυριαρχεί μια διάθεση νοθείας και αριβισμού».

«Κανείς δεν μας βοήθησε να καλλιεργήσουμε την αισθητική μας παιδεία. Δεν συμφέρει να μάθουμε. Ανεπτυγμένη αισθητική σημαίνει ευαισθητοποίηση, προοπτική έγερσης. Ας περιορισθούμε λοιπόν στη σκέτη, άνοστη φασολάδα. Στον ψυχικό αναλφαβητισμό. Χάος απύθμενο δηλαδή. Συμπέρασμα: χρειάζεται μια άμεση, εκ βάθρων αλλαγή».

«Ο τόπος δεν φαίνεται να έχει μέλλον. Ζει με το θάνατο στην καρδιά — και δεν μπορεί να κοιτάξει κατάματα την πραγματικότητα».