Γεώργιος – Αλέξανδρος Μαγκάκης: Η πνευματική ουσία της Ελλάδας

Έφθασα ενώπιον υμών μετά από οκτάμηνον προδικασίαν και επί τέλους εντός της αιθούσης αυτής μου εδόθη ο λόγος πράγματι όποτε τον εζήτησα, μου δίδεται δε και τώρα διά να τοποθετήσω εαυτόν, και τούτο αναγκαίως, διότι αντιμετωπίζω κατηγορίαν στρεφομένην καθ’ ολοκλήρου της πνευματικής μου προσωπικότητος και της εν γένει δράσεώς μου ως πολίτου.

Εγνώριζα και εκ της παιδείας μου και εκ της ασκήσεως του δικηγορικού μου λειτουργήματος τι πολυτιμότατον αγαθόν είναι ο λόγος, τώρα το γνωρίζω εξ ιδίας και οδυνηράς πείρας. Θα κάμω χρήσιν του αγαθού αυτού, ως είναι αυτονόητον, προς εξυπηρέτησιν της αληθείας και μόνον, και περί τούτου οι γνωρίζοντές με δεν αμφέβαλλον ούτε αμφιβάλλουν, διότι η φιλαλήθεια και ο ανδρισμός είναι δύο αρεταί που δεν μου ημφεσβητήθησαν ποτέ.

Εις την αφετηρίαν μιας ολοκλήρου πορείας ζωής, ήτις με έφερε σήμερον ενώπιον υμών, ευρίσκεται μια απλή αλλά πολύ μεγάλη αλήθεια. Ότι η μέριμνα διά τον τόπον αυτόν, η ανησυχία διά το μέλλον του, η επίδειξις φιλοπατρίας δεν αποτελεί προνόμιον ουδενός, αλλά καθήκον όλων των πολιτών.

Η αλήθεια αυτή αποτελεί κοινόν τόπον από τους χρόνους της ελληνικής αρχαιότητος, διότι οι μεγάλοι εκείνοι άνδρες, τους οποίους τόσον πολύ επικαλούμεθα και τόσον ολίγον μιμούμεθα, εδίδασκον και εφήρμοζον ότι ουδείς έχει το δικαίωμα να αποστερήση τους πολίτας από την δυνατότητα να μεριμνούν διά τα κοινά, να εκπληρώνουν δηλαδή το καθήκον των ως πολιτών.

Το καθήκον τούτο, κ.κ. Στρατοδίκαι, το εκπληρώ αδιακόπως από νεαρωτάτης ηλικίας, κινούμενος από την αγάπην προς την πατρίδα και από τον πόνον διά τας περιπετείας της.

Παρά ταύτα παραπέμπομαι να δικασθώ, ως εμφορούμενος υπό ιδεών ανατρεπτικών του πολιτεύματος και του κρατούντος κοινωνικού καθεστώτος, ενώ το νόμιμον πολίτευμα της χώρας είναι η βασιλευομένη κοινοβουλευτική δημοκρατία και το κρατούν αστικόν καθεστώς έχει βασικά χαρακτηριστικά τα ατομικά δικαιώματα, την ατομικήν ιδιοκτησίαν και την ελευθερίαν οικονομικής δραστηριότητος.

Ο χαρακτηρισμός ότι εμφορούμαι υπό ιδεών ανατρεπτικών των αξιών αυτών, αν δεν ήτο τραγικός, θα ήτο —και δικαιούμαι να το είπω τούτο βάσει του παρελθόντος μου— κωμικός. Διότι ολόκληρον την ζωήν μου την αφιέρωσα εν τω μέτρω των δυνάμεών μου εις την υπεράσπισιν των αξιών αυτών.

Από του πρώτου έτους της Κατοχής, ως πρωτοετής φοιτητής, επικοινωνώ με τον εθνικόν πολιτικόν ηγέτην Παναγιώτην Κανελλόπουλον και εντάσσομαι εις την Ενωτικήν Νεολαίαν, την πρεσβεύουσαν φιλελευθέρας δημοκρατικάς αρχάς. Γίνομαι μέλος της οργανώσεως Εθνικής Αντιστάσεως ΠΕΑΝ υπό τον αείμνηστον εθνικόν ήρωα Περρίκον. Είμαι από τους ολίγους διασωθέντας των πρώτων μελών της εθνικής αυτής οργανώσεως.

Το 1943 κατατάσσομαι εις τας Εθνικάς Ομάδας του Ζέρβα και πολεμώ εις την Ήπειρον εναντίον των κατακτητών και των κομμουνιστών. Συλλαμβάνομαι αιχμάλωτος υπό των κομμουνιστών εις την γνωστήν μάχην της Νεράιδας, καθ’ ην ώραν εμαχόμεθα κατά των κατακτητών. Δραπετεύω μετά τρίμηνον αιχμαλωσίαν και επιστρέφω εις τας Αθήνας.

Κατά τας ημέρας της απελευθερώσεως των Αθηνών κατατάσσομαι εις τας εθνικάς δυνάμεις υπό τον εκπρόσωπον της κυβερνήσεως Στρατηγόν Σπηλιωτόπουλον (ΡΑΝ) και συμμετέχω εις την απελευθέρωσιν της πρωτευούσης (σ.σ. η ΡΑΝ ήταν αντιστασιακή οργάνωση αντικομμουνιστικού χαρακτήρα). Υπηρετώ εν συνεχεία, ως νησιώτης (σ.σ. με καταγωγή εκ πατρός από τη Νάξο), επί τριετίαν εις το Β.Ν. (σ.σ. Βασιλικόν Ναυτικόν) καθ’ όλην την διάρκειαν του συμμοριτοπολέμου.

Εστρατεύθην δηλαδή εις την εφηβικήν μου ψυχήν από την ημέραν εκείνην καθ’ ην εισήρχοντο εις την πόλιν αυτήν αι μηχανοκίνητοι φάλαγγες των κατακτητών και απεστρατεύθην το 1950. Μίαν ολόκληρον δεκαετίαν ευρέθην παντού όπου η πατρίς μου διεξήγαγε τον αγώνα της. Μόλις το 1950 συνεχίζω τας σπουδάς μου εν Γερμανία.

Λόγω της επιδόσεώς μου, της οφειλομένης εις τον μόχθον μου, μου προσφέρεται δελεαστική ακαδημαϊκή σταδιοδρομία εκεί. Δεν δέχομαι, αλλ’ επιστρέφω εις τον τόπον μου, πιστεύων ότι αυτό το ένα μικρόν δένδρον το οποίον δύναται να φυτεύση τις διά των κόπων του εις την ζωήν του οφείλει να το φυτεύση εις την πατρίδα του, έστω και αν τούτο θα είναι ένα μικρόν πολυβασανισμένον δένδρον, ως τα δένδρα της βραχώδους ελληνικής γης.

Και αργότερον, το 1964, ότε μου προσεφέρετο έδρα εις το γνωστόν πανεπιστήμιον της Γοτύγγης (σ.σ. Γκέτινγκεν), διά τον αυτόν λόγον αρνούμαι να εγκαταλείψω τον τόπον αυτόν.

Και όμως χαρακτηρίζομαι ως μειωμένων εθνικών φρονημάτων και παραπέμπομαι να δικασθώ βάσει του Ν. 509, ως φορεύς ανατρεπτικών ιδεών του ελευθέρου πολιτεύματος, το οποίον προστατεύει ο νόμος αυτός. Ενώ άξονα των πεποιθήσεων, των πράξεων και ολοκλήρου της πνευματικής δημιουργίας μου απετέλεσε πάντοτε ο φιλελευθερισμός και ο ανθρωπισμός, τα κατ’ εξοχήν ελληνικά ιδανικά, και η πίστις μου εις την Δημοκρατίαν.

Εάν, κ.κ. Στρατοδίκαι, ήμην μειωμένων εθνικών φρονημάτων, θα ήρχοντο εις υπεράσπισίν μου οι πλέον εξέχοντες άνδρες του πολιτικού κόσμου, οι έχοντες προσφέρει υψηλάς εθνικάς υπηρεσίας;

Αι πεποιθήσεις μου αύται με έφερον από της πρώτης στιγμής εις αντίθεσιν προς την 21ην Απριλίου. Διότι θεωρώ ότι η Ελλάς έχει προ παντός πνευματικήν ουσίαν. Και η ουσία της αυτή ανευρίσκεται εις την ιδέαν της Ελευθερίας. Η Ελλάς δεν έχει απλώς δικαίωμα, έχει υποχρέωσιν έναντι της πνευματικής της ουσίας να είναι ελευθέρα. Δι’ αυτό ο ποιητής την απεκάλεσε «πατρίδα των πατρίδων».

Η δε Ελευθερία, κ.κ. Στρατοδίκαι, είναι εν ταυτώ εθνική και πολιτική. Ο συνδυασμός αυτός είναι αναπόσπαστος. Εθνική και πολιτική Ελευθερία είναι ως αι δύο όψεις ενός και του αυτού νομίσματος. Ως δεν είναι νοητόν νόμισμα με μίαν όψιν, ούτω δεν είναι νοητή Ελευθερία χωρίς να είναι ταυτοχρόνως εθνική και πολιτική.

Εάν έζων κατά την εφιαλτικήν εκείνην ώραν της πυρκαϊάς της βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας, κατά την οποίαν τόσοι θησαυροί πνευματικής δημιουργίας εχάθησαν διά παντός, και ετιθέμην εις την τρομεράν θέσιν να δύναμαι να σώσω εν μόνον έργον, τον «Επιτάφιον» του Περικλέους θα έσωζον. Αυτό το κείμενον είναι ο καταστατικός χάρτης της πνευματικής ουσίας της Ελλάδος και της σκέψεως παντός φιλελευθέρου ανθρώπου.

Χαρακτηριστικόν διά το πόσον αναποσπάστως είναι συνυφασμένη η εθνική και η πολιτική Ελευθερία είναι το γνωστόν ιστορικόν περιστατικόν κατά το οποίον οι Θηβαίοι, οι μηδίσαντες ως γνωστόν κατά τους Περσικούς Πολέμους, προέβαλον ως δικαιολογίαν ότι τελούντες υπό απολυταρχίαν δεν είχον να υπερασπίσουν ελευθέραν πολιτείαν. Επίσης και το κλέος της παλιγγενεσίας του 1821 βασίζεται εις τους αγώνας των προγόνων μας δι’ εθνικήν και εν ταυτώ πολιτικήν Ελευθερίαν. Εάν ιδήτε τα Συντάγματα της επαναστατικής εκείνης περιόδου, αυτό θα διαπιστώσετε, ότι οι πάπποι μας ηγωνίζοντο διά να αποκτήσουν ελευθέραν πολιτείαν, δηλαδή διά να κατακτήσουν όχι μόνον εθνικήν αλλά και πολιτικήν Ελευθερίαν.

Άνευ συνεπώς δημοκρατικού, κοινοβουλευτικού πολιτεύματος η χώρα δεν είναι συνεπής προς την πνευματικήν της ουσίαν. Το δημοκρατικόν, κοινοβουλευτικόν πολίτευμα, έλεγεν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, είναι το κυριώτερον πράγμα το οποίον εφεύρεν ο ανθρώπινος νους.

Αυταί αι ιδέαι μου.

*Απόσπασμα από την απολογία του Γεωργίου – Αλέξανδρου Μαγκάκη στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών την 7η Απριλίου του έτους 1970 (πηγή: Ψηφιακό αποθετήριο ΑΣΚΙ, αρχείο Βασίλη Μαυρίδη). Ο Μαγκάκης, με την ιδιότητα τού τέως υφηγητή της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ήταν ένας από τους κατηγορουμένους στη δίκη της οργάνωσης «Δημοκρατική Άμυνα». Κατά τη διάρκεια τής εν λόγω δίκης ο Μαγκάκης και ο επίσης αείμνηστος Σάκης (Διονύσης) Καράγιωργας (1930-1985), με δηλώσεις τους που είχαν αναγνωσθεί ενώπιον του Εκτάκτου Στρατοδικείου Αθηνών, είχαν καταγγείλει τα σωματικά βασανιστήρια που είχαν υποστεί κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 8.4.1970, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Γεώργιος Αλέξανδρος – Μαγκάκης, διακεκριμένος επιστήμονας (καθηγητής Ποινικού Δικαίου) και πολιτικός, ανέπτυξε αντιστασιακή δράση κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών, γεγονός που προκάλεσε τη μακρόχρονη φυλάκισή του και το βασανισμό του.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 8.4.1970, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ως έγκλειστος διαφόρων φυλακών της χώρας μας, ο Μαγκάκης έγραψε κείμενα με τα οποία κατήγγειλε απερίφραστα και καταδίκασε σθεναρά το δικτατορικό καθεστώς.

Ένα από τα εν λόγω κείμενα ήταν το «Γράμμα απ’ τη φυλακή για τους Ευρωπαίους», που γράφτηκε κρυφά και βγήκε κρυφά από τις φυλακές. Δημοσιεύτηκε, από το 1971 και μετά, σε μεγάλες εφημερίδες του κόσμου, δόθηκε ως διδακτική ύλη σε αμερικανικά πανεπιστήμια και εκδόθηκε κατ’ επανάληψιν στο εξωτερικό από ελληνικές και ξένες οργανώσεις.

Ο Γεώργιος Αλέξανδρος – Μαγκάκης έφυγε από τη ζωή στις 5 Σεπτεμβρίου 2011, πλήρης ημερών (είχε γεννηθεί στην Αθήνα στις 25 Ιουνίου 1922).