Η αόρατη ιστορία των Γερμανών αντιφασιστών της «Πειθαρχικής Μεραρχίας 999» που αυτομόλησαν στον ΕΛΑΣ

Ένα Σαββατόβραδο βρέθηκα στο ιστορικό «Τριανόν» πλησίον της Πατησίων, όχι μόνο για να παρακολουθήσω την «Πειθαρχική Μεραρχία 999», ένα νέο ντοκιμαντέρ για τους Γερμανούς αντιφασίστες που αυτομόλησαν στις γραμμές του ΕΛΑΣ και γύρισαν με περίσσεια τόλμη την πλάτη τους στους Ναζί που κατακερμάτισαν κάθε ψήγμα αξιοπρέπειας, αλλά και για να συνομιλήσω με τους ανθρώπους που εκμεταλλευόμενοι κάθε καλούδι που προσφέρει ο κινηματογράφος και δη το είδος του ντοκιμαντέρ, κατάφεραν με μαεστρία να ξεδιπλώσουν μια αόρατη ιστορία στη μεγάλη οθόνη.

Δεν θα σας το κρύψω: μετά τη θέαση του ντοκιμαντέρ και βγαίνοντας δειλά δειλά από την αίθουσα του κινηματογράφου, πήρα δύο βαθιές ανάσες, ενώ στο μυαλό μου στροβίλιζε συνεχώς ένα ερώτημα: «Υπάρχει τελικά δικαιοσύνη; Και αν ναι, σε επισκέπτεται μόνο μετά θάνατον;».

Λίγα λεπτά αργότερα, και ενώ αυτή η σκέψη κυρίευε κάθε κύτταρο του εγκεφάλου μου, δύο εκ των συντελεστών του εύσπλαχνου, βαθιά ανθρώπινου κινηματογραφικού εγχειρήματος με περίμεναν στο καφέ του σινεμά.

Ήταν ο σκηνοθέτης Κώστας Σταματόπουλος, ο οποίος μου τόνισε πολλάκις ότι ο «κινηματογράφος είναι προϊόν συνεργασίας, δεν είναι μόνο η ταινία του σκηνοθέτη αλλά και όλων όσων δούλεψαν για αυτό το ντοκιμαντέρ» και ο σεναριογράφος Φώτης Μιχαλόπουλος.

Οι μικρές ιστορίες

Η συζήτηση μας κατευθύνθηκε αβίαστα και με γοργούς ρυθμούς προς το εξής ερώτημα: «Γιατί επιλέξατε να εντρυφήσετε μέσω του ντοκιμαντέρ στις ζωές αυτών των αθέατων αγωνιστών;».

«Ξεκινήσαμε με τον Φώτη το 2016 με αφορμή μια φωτογραφία που είχαμε βρει και κάποια τεκμήρια. Θεωρήσαμε ότι πρόκειται για ένα συγκλονιστικό γεγονός, επειδή δεν μιλάμε για ένα άτομο, αλλά μια ομάδα ανθρώπων και αναρωτηθήκαμε γιατί τόσα πολλά χρόνια ήταν συσκοτισμένη αυτή η ιστορία», απαντά ο κ. Σταματόπουλος.

«Η μυθοπλασία θα μπορούσε να χωρέσει την ιστορία ενός μονάχα ανθρώπου. Όλοι στο ντοκιμαντέρ έχουν μυθιστορηματική ζωή. Επειδή πρόκειται για ένα άγνωστο γεγονός, εμείς θέλαμε να φωτίσουμε το σύνολο. Και πέρα από αυτό, υπήρχαν κάποια τεκμήρια τα οποία έπρεπε να βγουν στο φως», συμπλήρωσε ο σκηνοθέτης, λίγο πριν πάρει τη σκυτάλη ο κ. Μιχαλόπουλος.

«Δεν υπάρχει συγκλονιστικότερη μυθιστορία από τις πραγματικές ιστορίες των ανθρώπων. Κανένα έργο μυθοπλασίας δεν θα μπορούσε να αποδώσει αυτές τις εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, μικρές ιστορίες, την εξέλιξη και την κατάληξη τους. Η πραγματικότητα ξεπερνά τον μεγαλύτερο μύθο. Οι άνθρωποι αυτοί γίναν μύθος γιατί ήταν αληθινοί», αναφέρει.

Διεθνιστικός πατριωτισμός

Οι Γερμανοί αντιφασίστες που πρωταγωνιστούν στην «Πειθαρχική Μεραρχία 999» δίνουν έναν διπλό αγώνα: από τη μια στέκονται έμπρακτα στο πλευρό των Ελλήνων που πολεμούν με τα λιγοστά μέσα που διαθέτουν τη βαναυσότητα του ναζιστικού εμετού που καίει χωριά και σφαγιάζει παιδιά, ενώ από την άλλη προσπαθούν με νύχια και με δόντια να αφυπνίσουν τους ναζί στρατιώτες: βγάλτε τις αποπνικτικές στολές σας και πολεμήστε για την ελευθερία της Γερμανίας και όλων των τόπων που πολτοποιεί μαζοχιστικά το καθεστώς που υπηρετείτε.

Ωστόσο, αυτή η διπλή μάχη, συνοδεύτηκε και από διπλάσιες δυσκολίες.

«Ας φανταστούμε κάποιον με γερμανικά διακριτικά της Βέρμαχτ να έχει όλη την καλή πρόθεση να προσεγγίσει τους αντάρτες, ενώ υπάρχει τόσο το εμπόδιο της γλώσσας, όσο και της καχυποψίας. Αν πλησιάσει τον πυροβολούν, διότι δεν ξέρουν αν είναι φίλος ή εχθρός. Οι μαρτυρίες στο ντοκιμαντέρ και οι αναλύσεις, δείχνουν τις δυσκολίες αυτές. Βέβαια οι άνθρωποι μιλούν με τη γλώσσα, αλλά μιλούν και με τα μάτια και σε εκείνες τις πολύ κρίσιμες και ιστορικές περιόδους, οι άνθρωποι μιλούν και τη διεθνή γλώσσα που ξεπερνά τις εθνικές», λέει ο κ. Μιχαλόπουλος αναφορικά με την εύλογη έλλειψη εμπιστοσύνης που αντιμετώπισαν οι Γερμανοί που στάλθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς στην Ελλάδα για να το υπηρετήσουν, αλλά το πολέμησαν πλάι στην εγχώρια αντίσταση.

«Αυτή η προσέγγιση θα μπορούσε να κερδίσει μια θέση στα συνώνυμα του πατριωτισμού και το ντοκιμαντέρ υπογραμμίζει αψεγάδιαστα αυτή την έννοια» τους λέω, προσμένοντας το σχόλιο τους.

«Είναι πατριωτική η τοποθέτηση των πρωταγωνιστών στον βαθμό που παράλληλα είναι διεθνιστική. Αυτοί οι άνθρωποι είχαν να αποφασίσουν ανάμεσα σε έναν κίβδηλο πατριωτισμό του ναζιστικού καθεστώτος που αναφέρεται στο όνομα των Γερμανών ή των Αρίων φυλών που όμως θα καταπίεζαν και θα καταλήστευαν τις υπόλοιπες φυλές και τάξεις, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ήταν και ένας ταξικός ανταγωνισμός, εφόσον ο ναζισμός αποδείχθηκε παρά τις πρώιμες διακηρύξεις του ο πιστός υπηρέτης του βιομηχανικού κεφαλαίου, και από την άλλη έχουμε τον διεθνισμό, δηλαδή άνθρωποι διαφορετικών εθνοτήτων συν στρατεύονται στην ιδέα της κοινωνικής απελευθέρωσης. Άρα είναι και πατριωτικό και διεθνιστικό», μου απαντά ο κ. Μιχαλόπουλος.

«Είναι πατριωτικό στο βαθμό που αυτοί οι άνθρωποι παλεύουν για μια νέα Γερμανία όπως και για τους άλλους λαούς, ώστε να είναι απελευθερωμένοι από τον ζυγό του καθεστώτος και του γερμανικού ιμπεριαλισμού εκείνης της εποχής», συμπληρώνει ο σκηνοθέτης.

Η τιμωρία

Σε μια ειρωνική στροφή της ιστορίας, όταν η Γερμανία τυπικά απελευθερώνεται, οι αντιφασίστες της χώρας εξοντώνονται από κράτος και συμμάχους, οι οποίοι πασχίζουν πάση θυσία να τους κλειδώσουν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, ώστε να λησμονηθούν οι αγώνες που χόρεψαν ένα ματωμένο ταγκό με τα ονόματα τους.

«Στη Δυτική Γερμανία, όχι μόνο δεν γίνονται δεκτοί, αλλά νομιμοποιούνται οι πρώην ναζί και αυτούς τους κυνηγούν ως προδότες και εκτελούνται. Μάλιστα, ξέθαψαν τα πτώματα τους, τα άφησαν δέκα μέτρα από το νεκροταφείο για να [τους] ξεχωρίσουν από τον υπόλοιπο κόσμο και τους σκέπασαν για να μην τους θυμάται κανείς. Μόλις το 2009 πάρθηκαν πίσω οι τιμωρητικοί νόμοι[…]Πριν τον πόλεμο αυτοί οι άνθρωποι ήταν ήδη φυλακισμένοι και εξόριστοι. Από τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης είχαν προβλήματα, μπήκαν στον πόλεμο, ενώ ήταν ήδη φυλακισμένοι, και τους έβγαλαν για να τους στείλουν στο μέτωπο. Έτσι συνέχισε η ζωή τους μέχρι το τέλος», αναφέρει ο κ. Σταματόπουλος.

«Η κάθαρση μάλλον είναι σύμφυτη με την έννοια της δικαιοσύνης»

«Υπάρχει τελικά δικαιοσύνη;» τους ρωτάω, ενθυμούμενη τόσο κάθε γυρισμένη πλάτη την οποία αντίκρισαν οι αντιφασίστες πρωταγωνιστές του ντοκιμαντέρ και κάθε λασπολογία που δέχθηκαν από τον Τύπο ο οποίος τους κατηγορούσε ως «προδότες» μετά τον πόλεμο, όσο και τα προνόμια που απολάμβαναν οι πρώην αξιωματούχοι ναζί.

«Η κάθαρση μάλλον είναι σύμφυτη με την έννοια της δικαιοσύνης. Σε μια σειρά από χώρες, δυστυχώς και στην Ελλάδα και την Δυτική Ομοσπονδιακή Γερμανία, δεν υπήρξε η κάθαρση στην μορφή της αποναζιστικοποίησης. Και ενώ τυπικά ο ναζισμός πεθαίνει στις 9 Μάη 1945, στην Ελλάδα οι δοσίλογοι αναλαμβάνουν πόστα και περνούν από κάποιες δίκες-παρωδία. Αντίθετα, υπάρχει τιμωρητικό πλαίσιο για τους ανθρώπους που αντιστάθηκαν. Το ίδιο συμβαίνει και στην Γερμανία, η οποία παρά την αντιναζιστική της φρασεολογία, ξεπλένει τους πρώην αξιωματικούς ναζί. Μέσα στον θερμό Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κυοφορούνταν ο Ψυχρός Πόλεμος. Πράγμα που σημαίνει ότι οι σύμμαχοι προσπαθούσαν να προλάβουν τις εξελίξεις. Επομένως ήδη, πριν λήξει ο πόλεμος, είχαν επιλέξει ποιους θα θελήσουν να έχουν στο πλάι τους. Αναφέρεται στο ντοκιμαντέρ ότι ναζιστές αξιωματικοί χαίρουν σεβασμού από τις συμμαχικές δυνάμεις, ενώ οι αντιφασίστες διώκονται στα ίδια στρατόπεδα [αιχμαλώτων πολέμου]» επισημαίνει ο κ. Μιχαλόπουλος.

«Και πολλές φορές εκτελούνται», προσθέτει ο σκηνοθέτης. «Στον τοίχο της Καισαριανής πριν τους διακόσιους εκτελέστηκαν αντιφασίστες Γερμανοί, κάτι το οποίο είναι άγνωστο. Οι οποίοι παρόλες τις ήττες, παρά τα πισωγυρίσματα και τις δυσκολίες, τελικά δικαιώνονται και σε τελευταία ανάλυση νικούν», συμπληρώνει.

Οι συμμαχικές δυνάμεις

«Εμείς θέλουμε να τιμήσουμε αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι θεωρήσαμε ότι είχαν θαφτεί από τα ιερατεία της ιστορίας και στην Ελλάδα και στη Γερμανία και στην Αυστρία. Ήταν άδικο. Κάποιοι από αυτούς εκτελέστηκαν από τους Βρετανούς ως πράκτορες της Βερμαχτ. Οι συμμαχικές δυνάμεις τους χρησιμοποίησαν, τους λιάνησαν και τους πήγαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης», αναφέρει ο σκηνοθέτης, με τον κ. Μιχαλόπουλου να παίρνει τα ηνία της συζήτησης για να αναφερθεί στην εκδικητικότητα που βίωσαν και οι εγχώριοι αγωνιστές.

«Όπως και την ελληνική αντίσταση, στην ΕΑΜική της μορφή, την χρησιμοποίησαν τόσο όσο μέχρι να προετοιμαστεί ο Εμφύλιος Πόλεμος και τα Δεκεμβριανά. Ήδη βλέπουμε δηλαδή τα σπέρματα του Ψυχρού Πολέμου, τα οποία πολλές φορές μπαίνουν μπροστά από τη συμμαχική νίκη. Μην ξεχνάμε [άλλωστε] ότι η Ελλάδα ίσως είναι η μοναδική χώρα που υπήρξε συμφωνία για την ειρηνική αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων, [δηλαδή] ούτε που παρενοχλήθηκαν από τους Βρετανούς. Μάχιμα σώματα που θα στρέφονταν ενάντια στις συμμαχικές δυνάμεις, είτε στο Ανατολικό είτε στο Δυτικό μέτωπο, έφυγαν ανενόχλητα και οι Άγγλοι άρχισαν να ασχολούνται με το εγχώριο αντιστασιακό κίνημα».

Στο σήμερα

Σε αυτό το σημείο, η κουβέντα μας μεταφέρθηκε στο σήμερα -σε ένα παρόν που ο φασισμός φυτεύει και πάλι τους σπόρους τους, οι οποίοι αναπτύσσονται σιγά-σιγά για να μας καταπιούν.

«Οι αντιθέσεις και οι αιτίες που γέννησαν τον φασισμό συνεχίζουν να υπάρχουν. Ο φασισμός είναι μια επιθετική μορφή ανταγωνισμών. Ζούμε την περίοδο που η Γερμανία ανακοινώνει ότι θα γίνει η μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη στην Ευρώπη. Ζούμε την περίοδο που οι επιθετικοί πόλεμοι είναι στο πικ τους. Από την Ουκρανία μέχρι τη Μέση Ανατολή. Να το πω διαφορετικά. Ο κόσμος που ξέραμε δεν θα υπάρχει σε λίγο. Μετράμε αντίστροφα», αναφέρει ο κ. Σταματόπουλος.

«Η μνήμη δεν είναι μνήμα. Είναι μια σκυτάλη για αυτά που ζούμε και αυτά που έρχονται. Σε κάποιο σημείο του ντοκιμαντέρ ο μεγάλος αντιστασιακός Γκέρχαρντ Ράιχαρτ αναφέρεται στον Γκέμπελς και λέει «πάμε να ξεδιψάσουμε στα πετρέλαια του Μπακού». Πόσο μοιάζουν λοιπόν τελικά οι εποχές μας; Πόσο πιθανό οι λαοί να κληθούν δυστυχώς να σφαχτούν είτε στα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου είτε στα παιδία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου;», διερωτάται από την πλευρά του ο κ. Μιχαλόπουλος λίγο πριν αναφερθεί στην τραμπάλα που παίζει συνεχώς η έννοια της δικαιοσύνης. 

«Η δικαιοσύνη είναι ένα άτιμο πράγμα. Διαρκώς μετακινείται ανάλογα τις πολιτικές, ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες. Όμως, διαρκώς βρίσκεται στο ίδιο σημείο, γιατί η τομή του δίκαιου που διαιρεί τον κόσμο σε αυτούς που αντιστέκονται και πρέπει να νικήσουν και αυτούς πόυ δεν πρέπει να νικήσουν, παραμένει παρά τις όποιες μετακινήσεις του, σε έναν σταθερό άξονα. Και εκεί πρέπει, όταν θα έρθει η στιγμή, να τοποθετεί ο καθένας σύμφωνα με το προσωπικό του ηθικό χρέος», προσθέτει.

Το ντοκιμαντέρ κλείνει με ένα πλάνο από το μνημείο προς τιμήν των Γερμανών αντιφασιστών, το οποίο αποκαλύφθηκε παρουσία συγγενών τους στην πλατεία Καζαντζάκη στην Αμαλιάδα στο πλαίσιο του ντοκιμαντέρ.

«Είπα στον παραγωγό ότι πρέπει να φτιάξουμε ένα μνημείο. Μου λέει ‘σκηνογραφικό;’. Όχι του λέω κανονικό. ‘Κώστα αυτό δεν έχει ξανά γίνει’, είπε», μου εξιστορεί ο σκηνοθέτης, ενώ παράλληλα εκφράζει την ευγνωμοσύνη του για αυτή την πράξη.

To ντοκιμαντέρ «Πειθαρχική Μεραρχία 999» – Γερμανοί Αντιφασίστες στην Ελλάδα 1941-1945 του Κώστα Σταματόπουλου συνεχίζει για πέμπτη εβδομάδα τις προβολές του στους κινηματογράφους.

Αθήνα: Κινηματογράφος Τριανόν | Παρασκευή, Τρίτη & Τετάρτη στις 19.15
Θεσσαλονίκη: Κινηματογράφος Αθήναιον | Σάββατο 19.00, Δευτέρα, 19.30 & Τρίτη στις 19.45

Συντελεστές

Παραγωγή: Παναγιώτης Κακαβιάς
Σκηνοθεσία: Κώστας Σταματόπουλος
Σενάριο: Κώστας Σταματόπουλος, Φώτης Μιχαλόπουλος
Φωτογραφία: Χρήστος Δούρος, Σέργιος Κολισίκας
Μοντάζ: Γιώργος Διδυμιώτης, Αντιγόνη Νουφαρίτση
Μουσική: Κλείτος Κυριακίδης
Διάρκεια: 91 λεπτά
Διανομή: Film Center Trianon