Μήτσος Αλεξανδρόπουλος: Πολιτική σκλαβιά ο δικός μας μαρξισμός

Στις 19 Μαΐου 2008 απεβίωσε στην Αθήνα ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, αξιομνημόνευτος λογοτέχνης και εξέχων μελετητής και μεταφραστής της ρωσικής λογοτεχνίας.

Ο Αλεξανδρόπουλος, που είχε γεννηθεί στην Αμαλιάδα στις 26 Μαΐου 1924, παρακολούθησε μαθήματα στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του.

Σε ηλικία 18 ετών εντάχθηκε στο ΕΑΜ Νέων, μετά στην ΕΠΟΝ και αργότερα στο ΚΚΕ. Στα χρόνια του Εμφυλίου εντάχθηκε στον ΔΣΕ και τραυματίστηκε βαριά.

Με το πέρας του Εμφυλίου κατέφυγε ως πολιτικός πρόσφυγας αρχικά στο Βουκουρέστι και ακολούθως (από το 1956) στη Μόσχα.

Εκεί σπούδασε τη ρωσική λογοτεχνία στο Λογοτεχνικό Ινστιτούτο και επιδόθηκε παράλληλα στη συντήρηση αγιογραφιών και στη μελέτη της ρωσικής λαϊκής παράδοσης.

Επαναπατρίστηκε το 1975 μαζί με τη σύζυγό του, την ερευνήτρια της ελληνικής λογοτεχνίας Σόνια Ιλίνσκαγια.

Ο Αλεξανδρόπουλος πρωτοεμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα ενόσω βρισκόταν στη Ρουμανία.

Το συγγραφικό έργο του, στο οποίο αναμειγνύονται η ελληνική και η ρωσική λογοτεχνική και πολιτισμική παράδοση, είναι στενά συνδεδεμένο με τις μεταπολεμικές περιπέτειες του ελληνικού λαού.

Η γραφή του κινείται εντός του πλαισίου του ποιητικού ρεαλισμού, με στοιχεία πολιτικού και κοινωνικού προβληματισμού, καθώς και επιρροές από τη ρωσική λογοτεχνία του β’ μισού του 19ου αιώνα και από ευρωπαίους συγγραφείς του Μεσοπολέμου.

Πέραν των διηγημάτων και των μυθιστορημάτων, σημαντικό μέρος του έργου του αποτελούν οι λογοτεχνικές μεταφράσεις και οι βιογραφικές μυθιστορίες για μεγάλους ρώσους συγγραφείς.

Ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος τιμήθηκε για το συνολικό έργο του με το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας το 2001.

Το 1994 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Δελφίνι» η δίτομη μυθιστορηματική αυτοβιογραφία του Μήτσου Αλεξανδρόπουλου Αυτά που μένουν (έμελλε να ακολουθήσει και νεότερη έκδοση, από τα «Ελληνικά Γράμματα», το 2000).

Στο φύλλο των «Νέων» που είχε κυκλοφορήσει τη Δευτέρα 28 Μαρτίου 1994 περιλαμβανόταν μια συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο Αλεξανδρόπουλος στη δημοσιογράφο – βιβλιοκριτικό Μικέλα Χαρτουλάρη, με αφορμή την κυκλοφορία του προαναφερθέντος μυθιστορήματος. Προβαίνοντας σε «μια ψυχογραφία του ελληνικού αριστερού κινήματος», ο «αιρετικός» συγγραφέας είχε δηλώσει, μεταξύ άλλων, τα εξής:

«Εκείνο που έφταιξε δεν είναι η ιδεολογία όσο οι υποκειμενικές καταστάσεις. Αυτές καθόρισαν τις κρίσιμες συμπεριφορές τόσο στην περιπέτεια του Εμφυλίου όσο και στο σοβιετικό παράδειγμα. Το τέλος, όπως ήρθε, δεν ήταν μ’ αυτήν την έννοια καθόλου προδικασμένο. Η ευθύνη ανήκει όλη σε μας και σ’ εκείνες τις δυνάμεις και τους ανθρώπους που είχαν το πάνω χέρι».

Την άποψη αυτή καταθέτει και αναλύει ένας άνθρωπος που έζησε 26 χρόνια πρόσφυγας στη Ρουμανία και στη Σοβιετική Ένωση. Ένας αριστερός συγγραφέας που προχωρεί σε σφοδρές καταγγελίες, αλλά δεν αρνείται ούτε απορρίπτει τον σοσιαλισμό. Ένας αγωνιστής που έγινε δυσάρεστος στους παλιούς συντρόφους του όταν, επιστρέφοντας, αρνήθηκε κάθε κομματική στέγη και που τώρα ζει αποτραβηγμένος, παραμερισμένος από τον δημόσιο διάλογο.

Είναι ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, που αυτή τη φορά επιστρέφει με ένα δίτομο «αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα», για να ταράξει τα νερά.

Τίτλος του, «Αυτά που μένουν» (Δελφίνι). Όσα δηλαδή «δεν πέθαναν κάτω από τα γεωλογικά στρώματα των νέων καιρών και το βάρος των διαψεύσεων. Τα μικρά περιστατικά και τα μεγάλα συμβάντα, οι κατακλυσμιαίες ανακατατάξεις της εποχής, βιωμένες από μέσα».

Χαρακτηριστικό του, η διαφορετική οπτική γωνία, που καθιστά το βιβλίο ενδιαφέρον και για τον σημερινό αναγνώστη. Διότι, χωρίς να ωραιοποιεί ή να υπεκφεύγει, ο συγγραφέας ξανακοιτάζει το χθες με βάση τις σημερινές εξελίξεις. Και παρακολουθεί κριτικά την όλη προσπάθεια μιας εποχής ξεκινώντας από τον άνθρωπο, την ατομική συμπεριφορά και τη συλλογική συνείδηση και πράξη. Αντί να κάνει δηλαδή ένα ακόμα (προσωπικό) χρονικό, φωτίζει την εσωτερική ψυχολογία του κομμουνιστικού κόμματος.

[…]

«Για μένα η λέξη σοσιαλισμός δεν έχει χάσει τη σημασία της. Και το μέλλον το βλέπω σε μια σοσιαλιστική αναδόμηση της κοινωνίας, που θα έχει απαλλαγεί από τους αρνητικούς μηχανισμούς (αυτούς που φέρνουν στην επιφάνεια τους πιο απροετοίμαστους και αναρμόδιους ανθρώπους) και θα παίρνει υπόψη της την ανθρώπινη πρωτοβουλία. Γι’ αυτό όμως είναι απαραίτητο να γίνει μια επιστημονική επεξεργασία της σοσιαλιστικής σκέψης, μακριά από τις ιδεολογικές πιέσεις ή δεσμεύσεις και από την πολιτική ρητορεία».

«ΤΑ ΝΕΑ», 28.3.1994, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το κατώτερο τμήμα της σελίδας των «Νέων» που ήταν αφιερωμένη στον Αλεξανδρόπουλο κατελάμβανε ένα απόσπασμα από το αυτοβιογραφικό του μυθιστόρημα, εν είδει προδημοσίευσης. Εκεί διαβάζουμε και τα ακόλουθα:

«Έπειτα από τον μαρξισμό, μια άλλη ιδεολογία είναι μια άλλη σκλαβιά. Αυτό για μένα είναι κανόνας δίχως εξαιρέσεις. Πιστεύω πως κάτι σοβαρό θέλουν να πουν σήμερα όσοι μιλούν για τον θάνατο της ιδεολογίας και της ιστορίας. Είναι βέβαια και αυτή μια φράση, όμως καταγράφονται έτσι πραγματικά αδιέξοδα αυτής της εποχής που τόσο χρωματίστηκε από την τύχη που έπληξε όλη τη σοσιαλιστική περιπέτεια, την πράξη της και τη θεωρία της. Κατά το δικό μου αίσθημα και την πραγματική πείρα που έχω αποκομίσει, φυσιολογικό —αληθινό— είναι να ξαναγυρίζει ο καθένας στον φυσικό του χώρο, αυτόν που υπαγορεύει η φύση της δουλειάς του, εμπλουτισμένος με την πείρα του κατά τους χρόνους της θητείας του και της δοκιμασίας του. Και στην περίπτωση ενός συγγραφέα της λογοτεχνίας, δεν μπορείς να γυρίσεις παρά στον άνθρωπο, στα ανθρώπινα ψυχικά και πνευματικά πάθη και μάλιστα σε μια αντιδιαστολή, βιωμένη κι ενσυνείδητη, με τα πάθη τα ιστορικά, σε μια απελευθέρωση κι απ’ αυτά.

Έτσι δηλαδή που τον άνθρωπο να μην τον βλέπεις πια απλά σαν αντανάκλαση της ιστορίας και της ιδέας, αλλά να δεις τώρα, έπειτα από ένα τέτοιο ναυάγιο, και το αντίθετο. Αποχτά ιδιαίτερη σημασία, στο φως των γεγονότων που ζήσαμε εμείς, το τι τράβηξε η ίδια η ιστορία —κι αυτές οι έρμες οι ιδέες— από τους ανθρώπους. Η σημασία του ανθρώπου, η ψυχική του ζωή και η πνευματική αξία ή απαξία του. Και πιο πέρα ακόμα, ο πνευματικός χαρακτήρας ενός ολόκληρου λαού. Αυτά ήταν τα νέα θέματα που μπορούσαν να σηματοδοτήσουν μια έγκυρη απελευθέρωση από την πολιτική σκλαβιά, όπως είχε καταντήσει ο δικός μας μαρξισμός».