Ο Δούρειος Ίππος των φετινών Όσκαρ – Η ταινία «I’m Still Here» είναι αυτό ακριβώς που χρειάζονται οι ΗΠΑ

Όταν ανακοινώθηκαν οι υποψηφιότητες για τα Όσκαρ, η εκπληκτική δύναμη του «I’m Still Here» του Ουόλτερ Σάλες – με υποψηφιότητες για καλύτερη ηθοποιό |(Φερνάντα Τόρες), καλύτερη διεθνή ταινία και το πιο απροσδόκητο όλων ως καλύτερη ταινία – προκάλεσε πανηγυρισμούς στη Βραζιλία.

Η ταινία αφηγείται την πραγματική ιστορία μιας οικογένειας που ζούσε υπό τη στρατιωτική δικτατορία της Βραζιλίας

«Είμαι τόσο περήφανος! Φιλιά στην Φερνάντα Τόρες και στον Ουόλτερ Σάλες», ανέβασε ο πρόεδρος της χώρας, Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, στο X.

Συναισθηματικά ισχυρή και εύγλωττη, η ταινία αφηγείται την πραγματική ιστορία μιας οικογένειας που ζούσε υπό τη στρατιωτική δικτατορία της Βραζιλίας που διήρκεσε δύο δεκαετίες και έληξε το 1985.

Το 1971, ο Ρούμπενς Πάιβα (Σέλτον Μέλο), πρώην βουλευτής, συνελήφθη από τη στρατιωτική αστυνομία και δεν τον ξαναείδε ποτέ κανείς, αφήνοντας τη σύζυγό του, Γιούνες Πάιβα (Φερνάντα Τόρες), μόνη με τα πέντε παιδιά της.

Η τροποποίηση του πιστοποιητικού θανάτου του Ρούμπενς Πάιβα

Στα επόμενα χρόνια, καθώς η Γιούνες επιστρέφει στο πανεπιστήμιο και γίνεται διακεκριμένη δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν σταματά ποτέ να προσπαθεί να βρει την αλήθεια για την τύχη του συζύγου της και να θέσει το κράτος προ των ευθυνών του.

Και την ημέρα της ανακοίνωσης των υποψηφιοτήτων των φετινών Όσκαρ, στις 23 Ιανουαρίου, η ταινία και η πραγματικότητα διασταυρώθηκαν και πάλι.

Το πιστοποιητικό θανάτου του Πάιβα, το οποίο τον είχε δηλώσει ως αγνοούμενο, τροποποιήθηκε για να αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα ότι ο θάνατός του ήταν «βίαιος και προκλήθηκε από το κράτος της Βραζιλίας».

«Πάντα με έβαζαν στον πειρασμό οι κινηματογραφικές αφηγήσεις στις οποίες το ταξίδι των χαρακτήρων αναμειγνύεται κατά κάποιον τρόπο με το ταξίδι μιας χώρας», λέει ο Ουόλτερ Σάλες στο BBC

«I’m Still Here» / Alile Onawale

Η άνοδος του αυταρχισμού παγκόσμιο πρόβλημα

Το «I’m Still Here» είναι ένας Δούρειος Ίππος για τα Όσκαρ. Φαίνεται πλέον να είναι το φαβορί στη διεθνή κατηγορία και η Τόρες έχει σοβαρές πιθανότητες να ανατρέψει την επικρατέστερη καλύτερη ηθοποιό, τη Ντέμι Μουρ. Πίσω από αυτές τις υποψηφιότητες κρύβεται ένα αλχημικό μείγμα προσωπικών, πολιτικών και καλλιτεχνικών θεμάτων.

Λίγες ταινίες έχουν απεικονίσει τις καταστροφικές επιπτώσεις της πολιτικής στα άτομα με τόσο οικείο, ενστικτώδη και επίκαιρο τρόπο, φτάνοντας σε μια στιγμή που η άνοδος του αυταρχισμού έχει γίνει παγκόσμιο πρόβλημα.

«Πάντα με έβαζαν στον πειρασμό οι κινηματογραφικές αφηγήσεις στις οποίες το ταξίδι των χαρακτήρων αναμειγνύεται κατά κάποιον τρόπο με το ταξίδι μιας χώρας», λέει ο Ουόλτερ Σάλες στο BBC.

Εισπρακτική επιτυχία

Και ενώ η ταινία αναφέρεται στη δικτατορία της Βραζιλίας και αποτέλεσε μεγάλη εμπορική επιτυχία εκεί -έγινε η πιο κερδοφόρα εγχώρια ταινία μετά την πανδημία- έχει επίσης αγγίξει το κοινό σε όλο τον κόσμο.

Τα παγκόσμια εισπρακτικά της νούμερα είναι αξιοσημείωτα για μια ταινία χαμηλού προϋπολογισμού: περισσότερα από 25 εκατ. δολάρια, εκ των οποίων περισσότερα από 3 εκατ. δολάρια σε μόλις ένα μήνα στις ΗΠΑ, όπου εξακολουθεί να παίζεται δυναμικά στους κινηματογράφους.

«Ο Ουόλτερ Σάλες έχει αυτό το χάρισμα να συμπυκνώνει ακριβώς αυτό που χρειάζεται η χώρα, να αγγίζει πραγματικά το πνεύμα της εποχής»

Μια ταινία που δεν είναι κωμωδία να έχει τέτοιου είδους εισπράξεις

Το ταξίδι της ταινίας προς τα βραβεία προήλθε από την απήχησή της στη Βραζιλία, όπου η Τόρες είναι ένα μεγάλο αστέρι με τεράστιο κοινό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Η Ιζαμπέλα Μποσκόφ, Βραζιλιάνα δημοσιογράφος και κριτικός κινηματογράφου, λέει στο BBC: «Αυτό που είναι πραγματικά ασυνήθιστο στη Βραζιλία είναι μια ταινία που δεν είναι κωμωδία να έχει τέτοιου είδους εισπράξεις. Αυτό δεν έχει συμβεί εδώ και πολλά χρόνια».

Η ίδια αποδίδει την επιτυχία σε έναν συνδυασμό παραγόντων, όπως η δημοτικότητα της Τόρες, το πόσο ρεαλιστικά η ταινία αποτυπώνει τη Βραζιλία της δεκαετίας του 1970 και την εθνική διάθεση.

Η πρόσφατη ιστορία της χώρας ήταν ταραχώδης. Η ακροδεξιά κυβέρνηση του Ζαΐρ Μπολσονάρου ήταν στην εξουσία από το 2019 έως το 2023.

Όταν έχασε τις εκλογές του 2022, οι υποστηρικτές του εισέβαλαν στο Κογκρέσο, το προεδρικό μέγαρο και το Ανώτατο Δικαστήριο, και πέρυσι ο Μπολσονάρου κατηγορήθηκε επίσημα ότι φέρεται να σχεδίαζε πραξικόπημα.

«Αυτή τη στιγμή η Βραζιλία είναι μια πολύ διχασμένη χώρα»

«Ο Ουόλτερ Σάλες έχει αυτό το χάρισμα να συμπυκνώνει ακριβώς αυτό που χρειάζεται η χώρα, να αγγίζει πραγματικά το πνεύμα της εποχής», λέει η Μποσκόφ.

«Αυτή τη στιγμή η Βραζιλία είναι μια πολύ διχασμένη χώρα όσον αφορά τη σκέψη και την ιδεολογία. Και νομίζω ότι η μισή χώρα θα ήθελε να αντιμετωπίσει ό,τι συνέβη στο παρελθόν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, ώστε να μην ξανασυμβεί».

Όλη αυτή η προσοχή και οι ελιγμοί δεν θα είχαν σημασία, φυσικά, αν οι ψηφοφόροι και το κοινό δεν ανταποκρίνονταν τόσο έντονα στην ίδια την ταινία.

Αν και πραγματεύεται την τραγωδία, είναι επίσης γεμάτη ζεστασιά και ξεκινά με σκηνές της οικογένειας Πάιβα και των φίλων τους, που γελούν και χορεύουν σε δείπνα και στην παραλία, ζώντας μια γεμάτη ζωή.

Ο Σάλες γνώριζε προσωπικά την οικογένεια ως νεαρός έφηβος στο Ρίο ντε Τζανέιρο. «Με κάλεσαν σε εκείνο το σπίτι, στην αγκαλιά αυτής της οικογένειας. Ήμουν ερωτευμένος μαζί της», λέει.

Η αναδημιουργία της ατμόσφαιράς της είναι ένας τρόπος να καλωσορίσει τους θεατές στην ταινία. Ωστόσο, η οικογένεια έχει πάντα επίγνωση των κινδύνων γύρω της. Επιστρέφοντας στο σπίτι από μια ταινία, μια από τις έφηβες κόρες και τις φίλες της σταματάει και ανακρίνεται από την αστυνομία.

Λίγες ταινίες έχουν απεικονίσει τις καταστροφικές επιπτώσεις της πολιτικής στα άτομα με τόσο οικείο, ενστικτώδη και επίκαιρο τρόπο, φτάνοντας σε μια στιγμή που η άνοδος του αυταρχισμού έχει γίνει παγκόσμιο πρόβλημα

Η οικογενειακή μνήμη και η συλλογική

Στις ταινίες του Σάλες περιλαμβάνεται η ταινία Central Station (1998), η οποία ήταν επίσης υποψήφια για Όσκαρ διεθνούς ταινίας και, με μια οδυνηρή συμμετρία, στην κατηγορία καλύτερης γυναικείας ερμηνείας για τη μητέρα της Τόρες, Φερνάντα Μοντενέγκρο, η οποία υποδύεται την ηλικιωμένη Γιούνες στο «I’m Still Here».

Η δημιουργία του «I’m Still Here» διήρκεσε επτά χρόνια, λέει ο ίδιος ο σκηνοθέτης εν μέρει επειδή «υπήρχαν τόσα πολλά στρώματα μνήμης που ήθελα να είμαι πιστός».

Εμπνεύστηκε να γυρίσει την ταινία αφού διάβασε το 2015 τα απομνημονεύματα του γιου του Ρούμπενς και της Γιούνες, Μαρσέλο Πάιβα, ο οποίος άρχισε να τα γράφει όταν «η μητέρα του, η οποία είχε παλέψει για να διατηρήσει τη μνήμη της οικογένειας για δεκαετίες, έπεφτε στην άβυσσο του Αλτσχάιμερ και επομένως έχανε τη μνήμη της σε μια εποχή που η χώρα είχε αρχίσει να χάνει τη συλλογική της μνήμη», λέει ο Σάλες.

Αυτή η ιστορία προσέφερε αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «έναν διπλό προβληματισμό» για το παρελθόν.

«Η Γιούνες είναι ένας χαρακτήρας που αρνήθηκε το μελόδραμα»

Η υπενθύμιση στους θεατές του παρελθόντος της χώρας του ήταν ζωτικής σημασίας για τον Σάλες, και ήταν ένας ακόμη λόγος που το γύρισμα της ταινίας κράτησε τόσο πολύ. «Θα ήταν αδιανόητο να γυρίσουμε αυτή την ταινία στα χρόνια του Μπολσονάρου», λέει.

«Δεν θα είχαμε άδεια για γυρίσματα σε δημόσιους χώρους. Βασικά, θα μπορούσαμε να γυρίσουμε τους εσωτερικούς χώρους, αλλά όχι τους εξωτερικούς της ταινίας. Αυτό σίγουρα πρόσθεσε τρία ή τέσσερα χρόνια στην παραγωγή.

Ο Σάλες λέει για την ηρωίδα: «Η Γιούνες είναι ένας χαρακτήρας που αρνήθηκε το μελόδραμα», μια ιδιότητα που διαπνέει την ταινία και την εκλεπτυσμένη, δυναμικά συγκρατημένη ερμηνεία της Τόρες.

Καθώς παρακολουθεί τον σύζυγό της να απομακρύνεται από την εξώπορτά τους, οδηγώντας ήρεμα το δικό του αυτοκίνητο σαν να πηγαίνει σε μια φιλική συνάντηση, η Γιούνες χαμογελά ελαφρά και καθησυχαστικά, αλλά το πρόσωπό της κρύβει μια σπαρακτική εικόνα θλίψης κάτω από το ήρεμο προσωπείο.

Η Τόρες μας επιτρέπει πάντα να βλέπουμε τη θλίψη και τον πόνο κάτω από τη συγκράτηση. Μετά την εξαφάνιση του Ρούμπενς, λέει ο Σάλες, ήταν αποφασισμένη «να μην υποκύψει σε ένα αυταρχικό καθεστώς, να μην επιτρέψει ποτέ να παρουσιαστεί ως θύμα».

Μια σκηνή στην ταινία αναπαριστά ακριβώς αυτό, όταν ένας δημοσιογράφος ζητά από την οικογένεια να μην χαμογελάσει για μια φωτογραφία και η Γιούνες χαμογελάει.

«Όταν γυρίσαμε την ταινία, είχαμε ήδη συνειδητοποιήσει ότι η ευθραυστότητα της δημοκρατίας ήταν κάτι που δεν αφορούσε πλέον μόνο τη Βραζιλία»

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη IndieWire (@indiewire)

Σκληρά επίκαιρη

Χρειάστηκε να φτάσει το 1996 για να πάρει ένα πιστοποιητικό θανάτου του άντρα της, το πρώτο που ανέφερε λανθασμένα την αιτία θανάτου του ως «αγνοούμενος». Στην ταινία δείχνει περήφανα στους δημοσιογράφους το πιστοποιητικό και λέει: «Οι εξαναγκαστικές εξαφανίσεις ήταν μια από τις πιο σκληρές πράξεις του καθεστώτος, επειδή σκοτώνεις ένα άτομο αλλά καταδικάζεις όλους τους άλλους σε αιώνια ψυχολογικά βασανιστήρια».

Η αποτύπωση αυτής της διαρκούς θλίψης και αβεβαιότητας είναι ένα από τα πιο πρωτότυπα, συγκινητικά επιτεύγματα της ταινίας.

Ακόμη και ο Σάλες δεν μπορούσε να προβλέψει ακριβώς πόσο επίκαιρη θα μπορούσε να γίνει η ταινία, αν και λέει: «Όταν γυρίσαμε την ταινία, είχαμε ήδη συνειδητοποιήσει ότι η ευθραυστότητα της δημοκρατίας ήταν κάτι που δεν αφορούσε πλέον μόνο τη Βραζιλία.

»Ήταν σχετικό με πάρα πολλές χώρες του κόσμου»

Ένα από τα πρώτα πράγματα που κάνουν συνήθως οι αυταρχικοί, λέει, είναι «να προσπαθούν να σβήσουν τη μνήμη και να ξαναγράψουν κάπως την ιστορία». Η διατήρηση αυτής της μνήμης και της ιστορίας, προσωπικής και πολιτικής, βρίσκεται στην καρδιά του «I’m Still Here».

«Νομίζω ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους η ταινία βρήκε τόσο μεγάλη απήχηση στο κοινό της Βραζιλίας είναι επειδή αγκάλιαζαν την ανθρωπιά αυτής της οικογένειας, αλλά έβλεπαν επίσης μια αντανάκλαση του εαυτού τους στην οθόνη και είχαν πρόσβαση σε ένα κομμάτι της βραζιλιάνικης ιστορίας που είχε ξεχαστεί για πολύ καιρό» καταλήγει ο Σάλες.

*Η ταινία I’m Still Here (Είμαι Ακόμα Εδώ) παίζεται σε κινηματογραφικές αίθουσες της Αθήνας / Κλείστε εισιτήρια στο tickets.in.gr

*Με στοιχεία από bbc.com