Μεταξύ πραξικοπημάτων, ξένων πατρώνων και τζιχαντιστών – Το Σαχέλ ως νέο παγκόσμιο επίκεντρο της τρομοκρατίας

Nότια της Σαχάρας, εκτεινόμενη από τις δυτικές ακτές της Αφρικής μέχρι την Ερυθρά θάλασσα, η ζώνη του Σαχέλ έχει στρατηγική θέση για το διεθνές εμπόριο και εδάφη πλούσια σε αναξιοποίητους φυσικούς πόρους.

Αποτελούμενη από κράτη που στην πλειονότητά τους ήταν γαλλικές αποικίες μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, είναι σήμερα ταυτόχρονα «ζώνη πραξικοπημάτων», πεδίο διεθνούς ανταγωνισμού -κυρίως για τις πρώτες ύλες της- και ανεξέλεγκτης δράσης τζιχαντιστικών ομάδων που συνδέονται με την αλ Κάιντα ή το «Ισλαμικό κράτος» (ISIS).

Ως πρόσφορο έδαφος και κοινός παρονομαστής -εν μέσω των αποσταθεροποιητικών επιπτώσεων και της κλιματικής κρίσης- λειτουργούν η οικονομική ανέχεια για τους πολλούς και η ενδημική διαφορά λίγων, ο αυταρχισμός με δημοκρατικό «μανδύα», ένα καθεστώς ατιμωρησίας, η διάχυση της κρίσης ασφάλειας και η απώλεια εμπιστοσύνης στους θεσμούς.

Σε αυτό το φόντο -με την Ευρώπη να μην μένει ανεπηρέαστη, καθώς δέχεται κύματα εκτοπισμένων Αφρικανών προσφύγων και μεταναστών- το Σαχέλ και χώρες προς το νότο βιώνουν μια «επιδημία» πραξικοπημάτων εδώ και μια πενταετία.

Το τελευταίο κρούσμα ήταν το περασμένο Σαββατοκύριακο στο Μπενίν, με μια αποτυχημένη -πρώτη εδώ και μισό αιώνα- απόπειρα ανατροπής της κυβέρνησης  στη δυτικοαφρικανική χώρα από δυνάμεις του στρατού.

Σε αντίθεση με άλλα πραξικοπήματα στο Σαχέλ την τελευταία πενταετία, η απετράπη χάρη στην άμεση στρατιωτική αντίδραση της γειτονικής Νιγηρίας και του περιφερειακού μπλοκ ECOWAS.

Παραμένει ωστόσο αμφίβολο εάν η απόπειρα αυτή θα είναι η τελευταία.

Μόλις στα τέλη Νοεμβρίου, εν τω μεταξύ, η Γουινέα-Μπισάου προστέθηκε στη μακρά λίστα των χωρών που -υπό την απειλή και των τζιχαντιστών- την εξουσία κατέλαβε ο στρατός.

Είχαν προηγηθεί το Μάλι (2000, δις) το Τσαντ και η Γουινέα (2021), η Μπουρκίνα Φάσο (2022, δις), η Γκαμπόν και ο Νίγηρας (2023), ενόσω το Σουδάν, στο ανατολικό άκρο του Σαχέλ, βυθίζεται στον καταστροφικό εμφύλιο μεταξύ στρατού και παραστρατιωτικών, μετά το πραξικόπημα του 2021.

Άντρο τζιχαντιστών, πραξικοπηματιών και διεθνών ανταγωνισμών

«Όταν σε μια περιοχή 16 χωρών καταγράφονται τόσα πραξικοπήματα και απόπειρες πραξικοπήματος σε πέντε χρόνια, είναι σαφές ότι αυτό δεν είναι αποτέλεσμα μόνο τύχης ή ατομικής φιλοδοξίας», παρατηρεί σε κύριο άρθρο της η εφημερίδα Daily Trust, από τις μεγαλύτερες στη Νιγηρία.

«Υπάρχει μια βαθύτερη δομική αστάθεια, η οποία επηρεάζει τη διακυβέρνηση, τους περιφερειακούς θεσμούς και το κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ κυβερνήσεων και πολιτών».

Στο Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο και τον Νίγηρα, στρατιώτες κατέλαβαν την εξουσία μεταξύ 2020 και 2023, κατηγορώντας τους πολιτικούς ηγέτες ότι δεν προστάτευσαν τους πολίτες από την βία των τζιχαντιστών.

Πολλές κοινότητες αρχικά καλωσόρισαν τους πραξικοπηματίες, με την ελπίδα ότι ο στρατός θα αποκαθιστούσε την ασφάλεια.

Όμως ούτε οι χούντες -που επένδυσαν στην αντιδυτική (και δη κατά της πρώην αποικιοκρατικής Γαλλίας) ρητορική, έκαναν εταίρο ασφαλείας τη Ρωσία και σχημάτισαν μέχρι και δική τους αμυντική συμμαχία- δεν ανέκοψαν την επέλαση των ισλαμιστών εξτρεμιστών, που ονειρεύονται να ιδρύσουν «χαλιφάτα».

Και οι τρεις χώρες έχουν σήμερα χάσει τον έλεγχο τεράστιων εδαφών από ομάδες τζιχαντιστών, οι επιθέσεις των οποίων αυξήθηκαν, από 1.900 το 2019, σε πάνω από 5.500 το 2024 και μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου ξεπερνούσαν τις 3.800 επιθέσεις για φέτος.

Η βία τους επεκτείνεται πλέον γεωγραφικά, ανατολικά και νοτιότερα.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Δείκτη Τρομοκρατίας, περισσότεροι από τους μισούς θανάτους πέρυσι που σχετίζονται με την τρομοκρατία ήταν στο Σαχέλ.

Σε αυτό το φόντο, οι ΗΠΑ και η ΕΕ δίνουν έμφαση στο εμπόριο και στις επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα ως εργαλεία για μακροπρόθεσμη σταθερότητα στην αφρικανική ήπειρο, όπου η οικονομική διείσδυση της Κίνας είναι προ πολλού βαθιά.

Τις τελευταίες εβδομάδες, δε, Αμερικανοί ανώτεροι αξιωματούχοι επισκέφθηκαν το Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο και τον Νίγηρα για να προωθήσουν την αμερικανική επιχειρηματική εμπλοκή μέχρι και στις τοπικκές χούντες…

«Nεκροταφείο» αδύναμων κρατών

Η τζιχαντιστική βία εν τω μεταξύ όλο και εξαπλώνεται στα περίχωρα του Σαχέλ.

Προκαλεί ανησυχία στην Ακτή Ελεφαντοστού, τη Σενεγάλη και την Γκάνα.

Η γειτονική Νιγηρία, που επίσης αντιμετωπίζει πρόβλημα με ισλαμιστές μαχητές, φοβάται διάχυση της κρίσης στα δυτικά σύνορά της, από τον γειτονικό Νίγηρα, αλλά και από τις εξτρεμιστικές ομάδες που έφτασαν μέχρι το βόρειο Μπενίν.

Ίσως αυτός να είναι ένας από τους βασικούς λόγος που απετράπη η απόπειρα πραξικοπήματος του περασμένου Σαββατοκύριακου στη μικρή δυτικοαφρικανική χώρα, η οποία θεωρείται «φάρος» σταθερότητας για τα δεδομένα της περιοχής.

Σε αντίθεση με πολλές άλλες χώρες της Δυτικής Αφρικής, το Μπενίν βασίζεται σε δυτικούς εταίρους για ενίσχυση της ασφάλειας των συνόρων.

Από το 2022, το Παρίσι έχει δεσμευτεί για την παροχή μεγαλύτερης στρατιωτικής βοήθειας.

Τον δε Σεπτέμβριο ο διοικητής των αμερικανικών δυνάμεων στην Αφρική (AFRICOM), στρατηγός Ντάγκβιν Αντερσον, επισκέφθηκε το Μπενίν, υπογραμμίζοντας τη συνεργασία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.

Κινήσεις, που οι επίδοξοι πραξικοπηματίες κατήγγειλαν ως «νεοϊμπεριαλισμό».

Η στάση τους τελικά διήρκεσε μόλις λίγες ώρες, απουσία στήριξης της προεδρικής φρουράς, αλλά και της σπάνια άμεσης στρατιωτικής κινητοποίησης της Νιγηρίας και της -βαλλόμενης για έλλειψη συνεκτικής αντίδρασης- Οικονομικής Κοινότητας των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (ECOWAS).

«Η απόπειρα πραξικοπήματος στο Μπενίν ήταν πολύ κοντά στην πατρίδα του για τον Νιγηριανό ηγέτη, στόχος ο ίδιος ενός φημολογούμενου σχεδίου ανατροπής, σε μια χώρα με μακρά ιστορία στρατιωτικών δικτατόρων», παρατηρεί το Bloomberg.

«Δεν έδειξε την ίδια δέσμευση στη χώρα του, όπου μια κρίση εσωτερικής ασφάλειας έχει βλάψει την εικόνα της Αμπούτζα ως περιφερειακής δύναμης», προσθέτει, «και έχει προκαλέσει απειλές παρέμβασης από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος ισχυρίζεται ότι οι χριστιανοί έχουν γίνει στόχος».

Με την αστάθεια να επεκτείνεται, ειδικοί ασφαλείας προειδοποιούν ότι η περιοχή εισέρχεται σε επικίνδυνη φάση.