Διαφθορά μετρημένη σε δισ.: Από τα βοσκοτόπια του ΟΠΕΚΕΠΕ στα σαλόνια των Βρυξελλών

Με μια απόλυτη ηρεμία η ύποπτη για απάτη και ευνοιοκρατία πρώην αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Φεντερίκα Μογκερίνι, δήλωσε πως «έχω πλήρη εμπιστοσύνη στο δικαστικό σύστημα» και πιστεύει στην ορθότητα των ενεργειών της. Από τις ραδιουργίες στις Βρυξέλλες, μέχρι το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ στην Ελλάδα και τις εξελίξεις στη Βουλγαρία, τα στοιχεία δείχνουν πως δύσκολα μπορεί να έχει εμπιστοσύνη ο κόσμος στους θεσμούς με τη διαφθορά να κοστίζει πολλές εκατοντάδες δισ. ευρώ.

Υπενθυμίζεται ότι έρευνες της Ευρωπαϊκής Εισαγγελία (EPPO) αφορούν πιθανό αθέμιτο ανταγωνισμό και ευνοιοκρατία ώστε να ανατεθεί στο Κολέγιο της από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) η εκπαίδευση διπλωματών. Όλως τυχαίως όμως, η Μογκερίνι καθόταν στο τιμόνι της ΕΥΕΔ μέχρι το 2019 και αμέσως μετά το 2020 μεταπήδησε σε εκείνο του Κολεγίου της Ευρώπης το 2020, πρόκειται για το απαράδεκτο φαινόμενο της «περιστρεφόμενης πόρτας» (revolving doors).

Την ίδια στιγμή, στη Βουλγαρία –κράτος μέλος της ΕΕ-, οι πολίτες βγήκαν στους δρόμους με ένα από τα βασικά τους αιτήματα την καταπολέμηση της διαφθοράς. Η χώρα είναι η δεύτερη πιο διεφθαρμένη στην ΕΕ των 27 στον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς της Transparency International ενώ η ένταξή της στην Ευρωζώνη αντιμετωπίζεται με δυσπιστία.

Στη χώρα μας η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO) και η Κομισιόν ερευνούν τον ΟΠΕΚΕΠΕ τον υπεύθυνο φορέα για τη διαχείριση πληρωμών αγροτικών ενισχύσεων, περίπου 2,5 δισ. ευρώ τον χρόνο σε κοινοτικές επιδοτήσεις. Ψεύτικες δηλώσεις για αριθμό ζώων και εκτάσεων, εικονικά μισθωτήρια και πληρωμές σε άτομα που δεν τα δικαιούνταν συνθέτουν το ελληνικό σκάνδαλο.

Μη ξεχνάμε όμως και το παρελθόν. Θυμίζουμε το λεγόμενο Qatargate, το σκάνδαλο χρηματισμού στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, κατά το οποίο αποδείχτηκε ότι εύκολα τρίτες χώρες αγοράζουν επιρροή στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ακόμα πιο πίσω, στο 1999 μια ολόκληρη η Επιτροπή Σαντέρ παραιτήθηκε υπό το βάρος αποκαλύψεων για κακοδιαχείριση και ευνοιοκρατία μελών της.

«Οι αλλεπάλληλες υποθέσεις, από το σκάνδαλο Σαντέρ μέχρι το Κατάρ-gate, δείχνουν ότι στις Βρυξέλλες λείπει και η βούληση και ένα πραγματικά αποτελεσματικό εργαλείο κατά της διαφθοράς» λέει στο in ο διευθυντής του Vouliwatch, Στέφανος Λουκόπουλος.

Τι σημαίνουν όλα αυτά όμως για την τσέπη των φορολογούμενων;

Δισεκατομμύρια σε απάτη: τι δείχνουν οι αριθμοί

Τα πλέον πρόσφατα στοιχεία δείχνουν πόσο προβληματικός είναι το τρόπος που δουλεύουν οι θεσμοί καθώς το οργανωμένο έγκλημα θριαμβεύει κοστίζοντας πολλά δισ. ευρώ στους φορολογούμενους. Το 2024 η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO), έφερε «ψαριά» 2.666 ενεργών ερευνών διαφθοράς.ενεργές έρευνες, με εκτιμώμενη ζημία άνω των 24,8 δισ. ευρώ. Πρόκειται για εγκλήματα που αφορούν απάτη σε επιδοτήσεις, διασυνοριακή απάτη ΦΠΑ, διαφθορά και ξέπλυμα χρήματος – δηλαδή τον σκληρό πυρήνα του οικονομικού εγκλήματος γύρω από τα ευρωπαϊκά κονδύλια. Οι δικαστές χορήγησαν στους Ευρωπαίους Εντεταλμένους Εισαγγελείς διατάξεις δέσμευσης περιουσιακών στοιχείων συνολικής αξίας 2,42 δισ. ευρώ, ενώ η αξία των περιουσιακών στοιχείων που δεσμεύτηκαν μέσα στο έτος ανήλθε σε 849 εκατ. ευρώ.

Το 2023 ο αριθμός των υποθέσεων διαφθοράς ήταν 1.927 με εκτιμώμενη ζημιά πάνω από 19,2 δισ. ευρώ σε βάρος του προϋπολογισμού της ΕΕ. Παράλληλα εξασφάλισε διατάξεις δέσμευσης περιουσιακών στοιχείων ύψους 1,5 δισ. ευρώ.Tο 59 % ερευνών σχετίζονταν με απάτη στον τομέα του ΦΠΑ. Περισσότερες από 200 έρευνες αφορούσαν χρηματοδότηση στο πλαίσιο του Next Generation EU, με εκτιμώμενες ζημίες ύψους άνω του 1,8 δισ. ευρώ. Μόνο στην Ελλάδα, το 2024 η Ευρωπαϊκή εισαγγελία εντόπισε υποθέσεις διαφθοράς ύψους 1,3 δισ. ευρώ, εκ των οποίων υποθέσεων το 40% αφορά σε αγροτικές ενισχύσεις και πληρωμές σε δικαιούχους που δεν τις δικαιούνταν.

Η δε Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) ανακάλυψε πως από υποθέσεις απάτης χάθηκαν σχεδόν 2,34 δισ. ευρώ τα έτη 2022, 2023, 2024 τα οποία ζήτησε να ανακτηθούν. Σημειώνεται ότι ο OLAF είναι το βασικό όργανο που ερευνά απάτη και διαφθορά σε σχέση με τα χρήματα της ΕΕ, αλλά και παραπτώματα εντός των ίδιων των θεσμών.

Και ενώ δυτικά ΜΜΕ αναφέρουν ότι η ξένη βοήθεια δεν κινδυνεύει από τη διαφθορά στην Ουκρανία, το 2024, η OLAF εντόπισε σοβαρές παραβιάσεις των κανόνων δημοσίων συμβάσεων, της διαφάνειας και της χρηματοοικονομικής διαχείρισης σε ένα έργο ύψους 114 εκατ. ευρώ, χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ, το οποίο υλοποιούσε η Πολωνία με στόχο την προμήθεια και την παράδοση ηλεκτρογεννητριών στην Ουκρανία.

Ακόμα και 1 τρισ. ευρώ το κόστος διαφθοράς στην ΕΕ

Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι αυτά είναι μόνο τα χρήματα που χάθηκαν, και εντοπίστηκαν από τις αρχές. Δηλαδή το μέγεθος μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερο, γεγονός που δείχνει ότι το σύστημα είναι δυστυχώς βυθισμένο σε όργιο σκανδάλων.

Η ίδια η Κοβέσι πρόσφατα δήλωσε ότι το μπλογκ χάνει ετησίως από φορολογική και τελωνειακή απάτη περίπου 50 δισ. ευρώ, προειδοποιώντας ότι εφόσον δεν ενισχύονται τα διωκτικά μέσα τα «οργανωμένα δίκτυα θα συνεχίσουν να εκμεταλλεύονται τα κενά».

Την ίδια στιγμή που χάνουν τόσα χρήματα οι θεσμοί, έρευνα της RAND εκτίμησε το κόστος της διαφθοράς όλων των κρατών μελών μεταξύ 179 δισ. και 990 δισ. ευρώ ετησίως, ποσό που αντιστοιχεί έως και στο 6% του ΑΕΠ της, κάτι που επηρεάζει και την εμπιστοσύνη της ευρωπαϊκούς θεσμούς.

Στην πιο πρόσφατη ειδική δημοσκόπηση του Ευρωβαρόμετρου για τη διαφθορά, η Κομισιόν κατέγραψε το 68% των πολιτών στην ΕΕ πιστεύουν ότι η διαφθορά είναι «διαδεδομένη» στη χώρα τους.

Το 59% των επιχειρήσεων στην ΕΕ υποστηρίζουν ότι χρειάζεται δωροδοκία και διασυνδέσεις για να απολαύσουν ορισμένες δημόσιες υπηρεσίες.

Στην Ελλάδα το ποσοστό όσων θεωρούν ότι η διαφθορά είναι διαδεδομένη αγγίζει το 98% – ρεκόρ στην ΕΕ. Το 83% των Ελλήνων πιστεύει ότι η διαφθορά σε υψηλό επίπεδο δεν καταπολεμάται αποτελεσματικά από την κυβέρνηση.

«Είναι ζήτημα πολιτικής επιλογής»

Συνεπώς, εάν δεν αντιμετωπιστούν φαινόμενα της περιστρεφόμενης πόρτας, ανεξέλεγκτου λόμπινγκ και οργανωμένων δικτύων διασπάθισης ευρωπαϊκού χρήματος, οι Βρυξέλλες θα είναι άτυπα συμμέτοχες σε σκάνδαλα που εμπλέκουν «ευρωπαϊστές με το αζημίωτο».

Η ίδια η Ευρωπαία Γενική Εισαγγελέας Λάουρα Κοβέσι είχε προειδοποιήσει πως «αν θέλουμε να επηρεάσουμε σοβαρά την ικανότητα των εγκληματιών να δρουν -πόσο μάλλον να αναπτύσσονται και να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους- πρέπει να αφαιρέσουμε από την εξίσωση τους “εγκληματίες του λευκού κολάρου”. Η στρατηγική μας πρέπει να είναι να πλήξουμε τη χρηματοοικονομική δυνατότητα των σοβαρών οργανωμένων εγκληματικών ομάδων. Είμαστε εδώ για να βοηθήσουμε».

Πώς όμως;

«Η ΕΕ θα μπορούσε αύριο να θεσπίσει ένα υποχρεωτικό, ενιαίο μητρώο λόμπι για όλα τα θεσμικά όργανα και τα κράτη-μέλη» υπογραμμίζει ο Στέφανος Λουκόπουλος. Λειτουργικά αυτό το μητρώο, όπως εξηγεί ο ίδιος, θα δημοσιοποιεί πλήρως συναντήσεις και δαπάνες, θα δίνει στο νέο όργανο δεοντολογίας πραγματικές ερευνητικές και κυρωτικές αρμοδιότητες για συγκρούσεις συμφερόντων και revolving doors, με αυστηρότερες περιόδους “ψύξης” και περιορισμό των παράλληλων αμειβόμενων ρόλων, θα ενισχύσει ουσιαστικά τις αρμοδιότητες των ελεγκτικών αρχών πάνω στη ροή των ευρωπαϊκών κονδυλίων.

Βέβαια, «το αν αυτά θα γίνουν, παραμένει καθαρά πολιτική επιλογή», καταλήγει ο ειδικός σε ζητήματα διαφάνειας.