Γιατί στις πλούσιες χώρες πολλοί νιώθουν φτωχότεροι, δίχως να είναι;

Έντονη συζήτηση έχει ξεσπάσει στην Αμερική για το πόσο εισόδημα χρειάζεται σήμερα ένα νοικοκυριό για να «τα βγάζει πέρα» το 2025. Η αντιπαράθεση άρχισε όταν ο διαχειριστής κεφαλαίων Michael Green υποστήριξε ότι οι οικογένειες δεν μπορούν να λειτουργήσουν άνετα με λιγότερα από 140.000 δολάρια, λόγω του αυξανόμενου κόστους σε βασικούς τομείς όπως η παιδική φροντίδα, τα δίδακτρα και η υγεία.

 Όπως αναφέρουν οι Financial Times, το βασικό του επιχείρημα ήταν ότι το κόστος για βασικές κατηγορίες -πχ παιδική φροντίδα,  υγεία- έχει εκτοξευθεί. Το νούμερο αυτό όμως είναι σχεδόν 70% υψηλότερο από το διάμεσο εισόδημα νοικοκυριού στις ΗΠΑ, κάτι που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από οικονομολόγους.

Αν και εντοπίστηκαν κάποια λάθη στη μεθοδολογία του, το άρθρο του βρήκε απήχηση. Πολλοί ένιωσαν ότι, ακόμη κι αν τα ακριβή νούμερα ήταν λανθασμένα, αποτύπωναν μια μεγαλύτερη κοινωνική πραγματικότητα: την εντεινόμενη αίσθηση οικονομικής επισφάλειας και «στριμώγματος» για τη μεσαία τάξη.

Έτσι διαμορφώθηκαν δύο «στρατόπεδα»: από τη μία όσοι απορρίπτουν τον αριθμό των 140.000 δολαρίων στη βάση των στοιχείων· από την άλλη όσοι λένε ότι, «έστω και αν δεν βγαίνουν τα νούμερα», ο κόσμος το βιώνει.

Τα δεδομένα δείχνουν ότι ο Green «πιάνει κάτι» όταν μιλά για το μερίδιο του εισοδήματος που δαπανά η μεσαία τάξη για βασικές ανάγκες. Αυτό το μερίδιο έχει αυξηθεί σημαντικά. Η υγεία απορροφά σήμερα γύρω στις 3 ποσοστιαίες μονάδες περισσότερες από ό,τι παλαιότερα, η παιδική φροντίδα περίπου 2 μονάδες, η στέγαση 4 μονάδες και η τροφή 1 μονάδα στα πιο πρόσφατα χρόνια. Όπως υπογραμμίζουν οι Financial Times, αν τα αθροίσουμε, οι «αναπόφευκτες δαπάνες» έχουν ανέβει από λίγο πάνω από το ένα τρίτο του διαθέσιμου εισοδήματος της μεσαίας τάξης στο μισό του συνόλου. Το «σφίξιμο» από τα βασικά είναι, λοιπόν, πραγματικό.

Παρά ταύτα, αυτό δεν σημαίνει ότι τα νοικοκυριά δαπανούν περισσότερο συνολικά. Το συνολικό ποσοστό του εισοδήματος που ξοδεύουν οι Αμερικανοί σε όλες τις κατηγορίες μαζί είναι περίπου στο ιστορικό του μέσο επίπεδο — μάλιστα, ελαφρώς χαμηλότερο από ό,τι σε περιόδους. Αυτό έχει γίνει δυνατό κυρίως χάρη στη θεαματική πτώση τιμών σε ρούχα, ηλεκτρονικά, οικιακές συσκευές και άλλα μαζικά παραγόμενα εμπορεύσιμα αγαθά, τα οποία έχουν υπεραντισταθμίσει την άνοδο του κόστους στις βασικές υπηρεσίες. Αυτό το μοτίβο δεν είναι μόνο αμερικανικό, αλλά  εμφανίζεται σε πολλές πλούσιες χώρες.

Η εξήγηση

Το γεγονός ότι υπηρεσίες όπως η εκπαίδευση και η υγεία έχουν γίνει τόσο ακριβές δεν σημαίνει ότι τα βιοτικά επίπεδα καταρρέουν, εξηγεί το δημοσίευμα. Αντίθετα, όπως είχε επισημάνει ήδη από το 1967 ο William Baumol, όταν οι οικονομίες αναπτύσσονται, η ίδια άνοδος της παραγωγικότητας που ρίχνει το κόστος των εμπορευσιμων αγαθών, κάνει το κόστος των υπηρεσιών δια ζώσης να φουσκώνει.

Οι μισθοί σε τομείς όπως υγεία και εκπαίδευση -που απαιτούν εντατική ανθρώπινη εργασία και έχουν αργή ή μηδενική αύξηση παραγωγικότητας- πρέπει να αυξηθούν για να προσελκύσουν εργαζόμενους, οι οποίοι διαφορετικά θα κατευθύνονταν σε πιο παραγωγικούς, καλύτερα αμειβόμενους κλάδους. Έτσι, ακόμη κι αν οι άνθρωποι καταναλώνουν το ίδιο καλάθι αγαθών και υπηρεσιών, όσο ανεβαίνουν τα βιοτικά επίπεδα, βλέπουν όλο και μεγαλύτερο μέρος των δαπανών τους να πηγαίνει σε βασικές υπηρεσίες.

Όπως σημείωσε και ο αρθρογράφος Matthew Yglesias, στο παρελθόν η φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων κατείχε μικρότερο μερίδιο στους προϋπολογισμούς γιατί προσφερόταν εντός του νοικοκυριού, χωρίς χρηματικό κόστος, από ενήλικες που δεν είχαν ελκυστικές εναλλακτικές στην αγορά εργασίας. Σήμερα, καθώς η κοινωνία στο σύνολό της έχει γίνει πλουσιότερη, έχει αυξηθεί και το κόστος ευκαιρίας του να μένει κάποιος στο σπίτι για να φροντίζει.

Με άλλα λόγια, η μεσαία τάξη του ανεπτυγμένου κόσμου έχει απόλυτο δίκιο να νιώθει όλο και πιο πιεσμένη από το αυξανόμενο κόστος των βασικών υπηρεσιών. Όμως αυτή η πίεση και η ευημερία που τη γεννά είναι — όπως λέμε — οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.