Την έφερε η Δύση στον Ζελένσκι; – Ξεχωρίζοντας τη συνομωσία από την πραγματικότητα

Από τότε που εξελέγη πρόεδρος των ΗΠΑ ο Ντόναλντ Τραμπ, μόνιμο σημείο τριβής Ουάσιγκτον-Κιέβου ήταν η ουκρανική άρνηση να παραχωρήσει έδαφος για τον τερματισμό του πολέμου. Τι τελευταίες μέρες όμως η κυβέρνηση του Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει κάτσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, έχοντας όμως λαβωθεί -θανάσιμα;- από μέγα σκάνδαλο κυβερνητικής διαφθοράς. Είναι δύο γεγονότα ασύνδετα;

Υπενθυμίζεται ότι σήμερα ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι βρίσκεται στην χειρότερη στιγμή της πολιτικής του καριέρας. Μετά έρευνες του Εθνικού Γραφείου Καταπολέμησης της Διαφθοράς (NABU) της Ουκρανίας, ξεσκεπάστηκε ένα σχήμα υπεξαίρεσης τουλάχιστον 100 εκατ. δολ. από την Energoatom, τη κρατική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας. Το σχέδιο εμπλέκει «μια εγκληματική οργάνωση υψηλού επιπέδου», η οποία στόχευε «να επηρεάσει στρατηγικές επιχειρήσεις στον δημόσιο τομέα.

Όπως ανέφερε η ουκρανική εφημερίδα kyiv independent, «η υπόθεση έχει συγκλονίσει την Ουκρανία όχι μόνο λόγω της κλίμακας της διαφθοράς, τη στιγμή που η χώρα βρίσκεται σε πόλεμο με τη Ρωσία, αλλά και λόγω των συνδεμένων υψηλά ιστάμενων που εμπλέκονται», όπως υπουργοί και στενών συνεργατών του προέδρου.

Με απλά λόγια η NABU, κυρίως, έκανε αποκαλύψεις στοχευμένα για να πλήξει τον Ουκρανό πρόεδρο; Εάν συμβαίνει αυτό γιατί να το κάνει σε μια τέτοια κρίσιμη στιγμή; Τι ρόλο μπορεί να έπαιξαν οι Δυτικοί;

Όχι και τόσο δημοκρατικές υπηρεσίες

Οι επίσημες ανακοινώσεις έκαναν λόγο για 15 μήνες «τιτάνιας» έρευνας των υπηρεσιών κατά της διαφθοράς, που μάλιστα συνάντησαν κυβερνητικά εμπόδια. Υπενθυμίζεται ότι το καλοκαίρι ο Ζελένσκι επιχείρησε να υπαγάγει τα ουκρανικά όργανα κατά της διαφθοράς στο γραφείο του γενικού εισαγγελέα, προκαλώντας εκτεταμένη κριτική στη Δύση και διαδηλώσεις.

Ωστόσο, όπως εξηγούν δύο ειδικοί Ουκρανοί αναλυτές στο έγκριτο Jacobin, σε αντίθεση με την κυρίαρχη αφήγηση, αυτό δεν αποτελεί ούτε σύγκρουση ανάμεσα στον «αυταρχισμό του Ζελένσκι» και την «ισχυρή ουκρανική κοινωνία των πολιτών», ούτε απόδειξη της «ανθεκτικότητας» της ουκρανικής δημοκρατίας».

Οι Βολοντίμιρ Ιστσένκο και Πήτερ Κορόταεφ περιγράφουν πολύ απλά πως δομήθηκε το δήθεν σύστημα αντιδιαφθοράς στην Ουκρανία, μετά την ανατροπή της νόμιμης -πλην ρωσόφιλης- κυβέρνησης Ποροσένκο από την δυτικογενή Πορτοκαλί Επανάσταση του 2014 (Euromaidan).

»Το μετα-Euromaidan οικοσύστημα κατά της διαφθοράς στην Ουκρανία επιδιώκει να είναι άρρηκτα δεμένο με τα δυτικά συμφέροντα — η «αντιδιαφθορά» είναι πλέον ο πυρήνας των ζητημάτων για τις ΜΚΟ που χρηματοδοτούνται από τη Δύση και παρουσιάζονται ως οι τοπικοί εκπρόσωποι της «κοινωνίας των πολιτών». Με τη βοήθεια αυτών των δυτικών συμφερόντων, αυτός ο μηχανισμός «αντιδιαφθοράς» πολεμά ολόκληρο το «σύστημα», όπου επιχειρηματικά συμφέροντα διαπλέκονται με αξιωματούχους και βουλευτές μέσω πιστών αστυνομικών και εξαγορασμένων δικαστών. Σύμφωνα με τις ΜΚΟ και τις δυτικές κυβερνήσεις, το ουκρανικό δικαστικό σύστημα έχει πλήρως υποταχθεί σε διεφθαρμένα συμφέροντα. Υπάρχει κάποια βάση σε αυτήν την οπτική: από το 2013, λιγότερο από 0,5% των ερευνών με τις πιο κοινές κατηγορίες διαφθοράς κατέληξαν σε ποινές φυλάκισης, με ελάχιστους υψηλόβαθμους αξιωματούχους, δικαστές ή εισαγγελείς ανάμεσά τους.

»Η απάντηση ήταν η οικοδόμηση ενός αντι-συστήματος — ενός ολοκληρωμένου «κράτους εν κράτει» από αντιδιαφθορικούς θεσμούς, που κατασκευάστηκαν μετά την Επανάσταση του Ευρωμαϊντάν. Πέρα από το NABU και την Ειδική Αντιδιαφθορική Εισαγγελία (SAPO), οι κύριοι πυλώνες περιλαμβάνουν το Ανώτατο Αντιδιαφθορικό Δικαστήριο (VAKS) και την Εθνική Υπηρεσία Πρόληψης της Διαφθοράς (NAZK). Στόχος ήταν η δημιουργία ενός κλειστού κυκλώματος που θα παρακολουθεί τον τρόπο ζωής των αξιωματούχων, θα ερευνά υποθέσεις διαφθοράς, θα απαγγέλλει κατηγορίες στους υπόπτους και θα τους παραπέμπει σε δίκη. Όλα αυτά, ώστε να αποφεύγεται η «μόλυνση» από το τοπικό σύστημα — ιδιαίτερα από τις «κανονικές» υπηρεσίες ασφαλείας, την εισαγγελία και τα δικαστήρια»

Ένας συγκεκριμένος μηχανισμός, που διασφαλίζει τη λειτουργία του συστήματος κατά της διαφθοράς, είναι η αποφασιστική ξένη επιρροή σε καίριους διορισμούς. Αυτό συμβαίνει μέσω συμβουλευτικών επιτροπών που αποτελούνται από ξένους πολίτες και «ειδικούς» προερχόμενους από αντιδιαφθορικές ΜΚΟ, ώστε να αποτρέπεται η κατάληψη των θεσμών από τις τοπικές ελίτ. Εξάλλου στη NABU παρέχεται τεχνική υποστήριξη από την ΕΕ και φυσικά χρηματοδότηση από την άλλοτε αμαρωτλή εν πολλοίς USAID.

Το σύστημα έπαιξε τον ρόλο του

Μιλώντας πρόσφατα στο ρωσικό TASS ο πρώην πρωθυπουργός της Ουκρανίας Νικολάι Αζάροφ θεωρεί σίγουρα όλα τα ξεκίνησαν οι Αμερικανοί για να πιεστεί ο Ζελένσκι να συνομιλήσει με τους Ρώσους. «Αναμφίβολα, οι Αμερικανοί τα ξεκίνησαν όλα. Το Εθνικό Γραφείο Καταπολέμησης της Διαφθοράς της Ουκρανίας (NABU) δεν μπορεί να λαμβάνει αποφάσεις μόνο του. Εκτός από τους Αμερικανούς, κανείς στην Ουκρανία δεν θα ήταν σε θέση να δώσει εντολή στο NABU να φτάσει σε τόσο υψηλό επίπεδο αποκαλύψεων. Τώρα έχουν βάλει στο στόχαστρο τον [επικεφαλής του γραφείου του Ζελένσκι Αντρέι] Γερμάκ και ακόμη και τον ίδιο τον Ζελένσκι, καθώς και τον στενό του κύκλο».

Ο πρώην πρωθυπουργός είναι πεπεισμένο ότι οι Αμερικανοί έχουν ξεκάθαρα δώσει εντολή για την απομάκρυνση του Ζελένσκι, δηλαδή για την αποχώρησή του από την εξουσία. «Θα είναι σταδιακή, αλλά είναι βέβαιο ότι θα συμβεί».

Βέβαια, αυτή είναι μια εκτίμηση. Αλλά σίγουρα το timing δεν είναι τυχαίο. «Αυτό που καθιστά σήμερα την προοπτική ειρήνης πιο ρεαλιστική είναι ότι υπάρχει πλέον ένα σαφές εξιλαστήριο θύμα για ό,τι ουσιαστικά είναι η επικείμενη ήττα της Ουκρανίας — ο ίδιος ο πρόεδρος της χώρας» λέει ο δημοσιογράφος Λεονίντ Ραγκόζιν. Έτσι μια διεφθαρμένη ουκρανική κυβέρνηση βγάζει τους Αμερικανούς και τους Ευρωπαίους από μια δύσκολη θέση να αναιρέσουν τις μέχρι σήμερα αγέρωχες δηλώσεις περί στήριξης της Ουκρανίας. Όλοι γνωρίζουν ότι η Ουκρανία υποχωρεί παντού.

Γι αυτό και οι Ιστσένκο και Κορόταεφ συμπεραίνουν ότι «η αιφνίδια ενασχόληση του δυτικού κατεστημένου με την «αυταρχική στροφή» της Ουκρανίας -συμπεριλαμβανομένων ρητών συγκρίσεων του Ζελένσκι με τον Βλαντίμιρ Πούτιν- είναι σημαντική ως προς το timing της. Είναι εντυπωσιακό ότι αυτές οι κριτικές αγνοούν χρόνια αυταρχικών και εθνικιστικών τάσεων, που δεν ξεκινούν με την πλήρους κλίμακας εισβολή, αλλά ήδη από την ίδια την επανάσταση του Ευρωμαϊντάν το 2014». Πράγματι, η NABU ήταν εξαιρετικά αναποτελεσματική και αντιδημοφιλής. Σύμφωνα με έρευνα του 2024, μόλις 5% πίστευε ότι το επίπεδο διαφθοράς μειώθηκε τον τελευταίο χρόνο, ενώ 49% δήλωσε ότι αυξήθηκε και 35% ότι έμεινε αμετάβλητο. Επιπλέον, σύμφωνα με την ίδια έρευνα, μόνο 10–13% των Ουκρανών εμπιστευόταν τους διάφορους «αντιδιαφθορικούς θεσμούς».

Απλά τώρα πρέπει το άλλοτε πειθήνιο παιδί της Δύσης -Ζελένσκι- να κάτσει να κάνει παραχωρήσεις. Και έτσι, η Ουκρανία έπεσε θύμα εγχώριας αφέλειας και εξωτερικών συμφερόντων.