Σερβία: Ενώ ο Βούτσιτς έχει αγγιστρωθεί στην εξουσία, οι διαδηλωτές δείχνουν τον κίνδυνο μιας «πεισματάρικης» ηγεσίας

Στη Σερβία, υπάρχει μια λέξη για να περιγράψει μια μορφή πείσματος που κάνει κάποιον να ενεργεί από θυμό ή ανυπακοή αντί να υποκύψει στη βούληση των άλλων: «inat».

Είναι κάτι που ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς επιδεικνύει σε αξιοσημείωτο βαθμό αυτή τη στιγμή, γράφει ο Keith Brown, Καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σπουδών.

Για σχεδόν ένα χρόνο, αντικυβερνητικές διαμαρτυρίες ταράζουν τη βαλκανική χώρα.

Μάλιστα, οι διαμαρτυρίες αυτές εντάθηκαν το καλοκαίρι του 2025, με αποκορύφωμα τις οργισμένες συγκρούσεις μεταξύ φοιτητών και αστυνομίας τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο.

Ωστόσο, ο Βούτσιτς παραμένει αμετακίνητος παρά τις αυξανόμενες εκκλήσεις για παραίτησή του.

Σύμφωνα με το άρθρο που έγραψε στο The Conversation ο Brown μαζί με την Hanna Begić, και οι δύο μελετητές της πολιτικής και της ιστορίας της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, γίνεται εμφανές ότι ο Βούτσιτς οδηγεί τη Σερβία ακόμη πιο βαθιά σε έναν αυταρχικό δρόμο.

Με αυτόν τον τρόπο, αντλεί έμπνευση από το παλιό εγχειρίδιο των αυταρχικών ηγετών του παρελθόντος και του παρόντος – μεταξύ των οποίων ο πρώην προϊστάμενός του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο Ρώσος ηγέτης που ο Βούτσιτς θαυμάζει ανοιχτά.

Ωστόσο, ενώ ο Βούτσιτς μπορεί να βασίζεται στην υποστήριξη του Πούτιν και άλλων αυταρχικών ηγετών στο εξωτερικό, χάνει τη νομιμότητά του στο εσωτερικό.

Απέναντί του βρίσκεται μια νέα γενιά πολιτικών ακτιβιστών που έχουν κερδίσει την υποστήριξη του σερβικού κοινού, ανακτώντας το «inat» ως δύναμη για θετική αλλαγή.

Ο Πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς απευθύνεται στην 80ή Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (UNGA) στην έδρα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, ΗΠΑ, στις 24 Σεπτεμβρίου 2025. REUTERS/Shannon Stapleton

Αμετάβλητοι από ένα κίνημα

Ανακαινισμένο με χρηματοδότηση από την κινεζική πρωτοβουλία «Belt and Road», το στέγαστρο στο Νόβι Σαντ ήταν ένα από τα πολλά έργα που προωθήθηκαν από την κυβέρνηση του Βούτσιτς ως απόδειξη της επιτυχίας της στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων.

Ωστόσο, οι 16 θάνατοι από το ατύχημα ενέτειναν τις ερωτήσεις σχετικά με τη διαφθορά, τις αδυναμίες της εποπτείας και την ευθύνη της κυβέρνησης.

Οι φοιτητικές διαμαρτυρίες κέρδισαν δυναμική κατά τη διάρκεια του χειμώνα και της άνοιξης.

Σε μια διαδήλωση, στις 15 Μαρτίου, περισσότεροι από 300.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στο Βελιγράδι.

Οι ακτιβιστές έχουν επίσης χρησιμοποιήσει τακτικές πολιτικής ανυπακοής, όπως η δημιουργία αυτοσχέδιων οδοφραγμάτων σε σερβικές πόλεις, για να διατηρήσουν την πίεση.

Ο Βούτσιτς, όμως, παρέμεινε αμετάπειστος.

Την 1η Σεπτεμβρίου, ενώ μεγάλα πλήθη συγκεντρώνονταν στο Βελιγράδι και σε άλλες σερβικές πόλεις, ο Βούτσιτς συμμετείχε μαζί με τον Πούτιν και άλλους ηγέτες που επικρίνουν τη δυτικού τύπου δημοκρατία σε μια μεγάλη στρατιωτική παρέλαση στο Πεκίνο.

Στη συνέχεια, στις 20 Σεπτεμβρίου, διοργάνωσε τη δική του επίδειξη δύναμης, με στρατιώτες και άρματα μάχης να συμμετέχουν σε στρατιωτική παρέλαση στο Βελιγράδι, ενώ μαχητικά αεροσκάφη MiG-29 ρωσικής κατασκευής πετούσαν από πάνω.

Από τη μεταρρύθμιση στην καταστολή

Η πολιτική πορεία του Βούτσιτς δείχνει μια σαφή στροφή. Παλιότερα θεωρούνταν φιλοευρωπαϊκός μεταρρυθμιστής, έχοντας επιτύχει οικονομική σταθερότητα και διεθνή αναγνώριση.

Ωστόσο, μετά την εκλογή του ως πρόεδρος το 2017, συγκέντρωσε όλο και περισσότερη εξουσία, μιμούμενος μεθόδους αυταρχικών ηγετών.

Τα μέσα ενημέρωσης που κάποτε ήταν ανεξάρτητα έχουν μετατραπεί σε υποστηρικτές της κυβέρνησης, ενώ η καταστολή της αντιπολίτευσης και των φοιτητικών κινημάτων γίνεται ολοένα πιο έντονη.

Στο εξωτερικό, ο Βούτσιτς άλλαξε στάση απέναντι στο Κοσσυφοπέδιο και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, υποστηρίζοντας ηγέτες που αψηφούν αποφάσεις διεθνών δικαστηρίων.

Στο εσωτερικό, παρουσιάζει την Ευρωπαϊκή Ένωση ως διπρόσωπη και κατηγορεί τους ακτιβιστές ότι δρουν υπό την καθοδήγηση ξένων δυνάμεων.

Η στρατηγική του στηρίζεται στην απόσπαση της προσοχής του κοινού από τα εσωτερικά προβλήματα, υιοθετώντας επιχειρήματα του Κρεμλίνου και ενός αυταρχικού αφηγήματος.

Η αντίδραση της Ευρώπης

Οι ευρωπαϊκές αρχές δεν παραμένουν αδιάφορες.

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και η Ευρωπαία Επίτροπος Μάρτα Κος έχουν δημόσια καλέσει τη Σερβία να υλοποιήσει μεταρρυθμίσεις, να διασφαλίσει την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και να αντιμετωπίσει τη βία κατά των διαδηλωτών.

Αυτές οι κριτικές έχουν οδηγήσει τον Βούτσιτς να στραφεί ακόμη περισσότερο προς την Κίνα, τη Ρωσία και τη στήριξη των ΗΠΑ μέσω συμμαχιών με συντηρητικούς πολιτικούς.

Σερβοί βουλευτές της αντιπολίτευσης ρίχνουν καπνογόνα μέσα στο σερβικό κοινοβούλιο, στο Βελιγράδι, Σερβία, στις 4 Μαρτίου 2025, σε αυτό το στιγμιότυπο από βίντεο. SERBIAN PARLIAMENT POOL / VIDEOPLUS/Handout via REUTERS

Το «inat» του σερβικού λαού

Ο Βούτσιτς έχει περάσει πάνω από μια δεκαετία σκηνοθετώντας ένα πολιτικό θέαμα στο οποίο παρουσιάζει τον εαυτό του ως τη μόνη δύναμη ικανή να σώσει τη Σερβία.

Και για το μεγαλύτερο μέρος του περασμένου έτους, προσπάθησε να καλύψει τις ρωγμές στην εξουσία του μέσω μιας στρατηγικής επιβολής όλο και πιο αυταρχικών μέτρων στο εσωτερικό, ενώ αναζητούσε υποστήριξη από ομοϊδεάτες καθεστώτα στο εξωτερικό.

Ωστόσο, το γεγονός ότι αυτή η τακτική δεν έχει καταστείλει τις συνεχιζόμενες αντικυβερνητικές διαμαρτυρίες υποδηλώνει ότι μπορεί να είναι μια αποτυχημένη τακτική.

Και όπως ο Μιλόσεβιτς στα τέλη της δεκαετίας του 1990, ο Βούτσιτς φαίνεται να έχει υποτιμήσει τη δύναμη του «inat» του σερβικού λαού.

Η «Επανάσταση του Μπουλντόζερ» που ανέτρεψε τον Μιλόσεβιτς αποτελείτο από Σέρβους από ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών στρωμάτων, όλοι αποφασισμένοι να ανατρέψουν έναν αντιδημοφιλή αυταρχικό ηγέτη που έβαζε την πολιτική του επιβίωση πάνω από τις ανάγκες των πολιτών.

Το πέτυχαν μέσω της κινητοποίησης των λαϊκών στρωμάτων και της κοινής αναγνώρισης ότι το πραγματικό εμπόδιο στην ευημερία δεν ήταν η ξένη συνωμοσία, αλλά ο ίδιος ο Μιλόσεβιτς.

Παρά το πείσμα του, ο Μιλόσεβιτς δεν μπόρεσε να αντισταθμίσει την ανθεκτικότητα και την αποφασιστικότητα των Σέρβων πολιτών.

Η ίδια ενέργεια φαίνεται να υπάρχει τώρα στους δρόμους του Βελιγραδίου, υποστηριζόμενη από μια νέα γενιά πολιτών που αντιστέκονται σθεναρά στην τακτική ενός διαφορετικού αυταρχικού ηγέτη.