ΟΗΕ και Γάζα: Αποφάσεις χωρίς αντίκρισμα ή μήπως όχι;

*Της Μαριλένας Κοππά

Από τα τραγικά γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου και μετά, το Συμβούλιο Ασφαλείας επανειλημμένα συζήτησε «την κατάσταση της Μέσης Ανατολής, και του Παλαιστινιακού ζητήματος», χωρίς σημαντικά αποτελέσματα. Πιο σημαντικές αποφάσεις ήταν αυτές του Νοεμβρίου 2023, που καλούσε για ανθρωπιστικούς διαδρόμους, του Δεκεμβρίου 2023 που αναφερόταν σε ανάγκη αυξημένης ανθρωπιστικής πρόσβασης και άνοιγμα διαβάσεων, του Μαρτίου του 2024 που ζητούσε κατάπαυση πυρός κατά το Ραμαζάνι και άμεση απελευθέρωση ομήρων και του Ιουνίου 2024 που καλωσόρισε την πρόταση για κατάπαυση πυρός και ανταλλαγή ομήρων και κάλεσε για την εφαρμογή της.

Αυτά είναι κάποια μόνο από τα κείμενα που αναφέρονται στη Γάζα. Πάντως, σημαντικές αποφάσεις και ψηφίσματα μπλοκαρίστηκαν από τα βέτο κυρίως των ΗΠΑ, οι οποίες έξι φορές μπλοκάραν ψηφίσματα του ΣΑ που αφορούσαν κατάπαυση πυρός και ανθρωπιστική βοήθεια (ξεκινώντας από τις 18 Οκτωβρίου 2023 και τις 8 Δεκεμβρίου), ενώ δυο φορές η Ρωσία και η Κίνα έθεσαν βέτο σε προτάσεις για ψήφισμα των ΗΠΑ που θεώρησαν φιλοισραηλινό.

Σε επίπεδο Γενικής Συνέλευσης, παρά το αδιέξοδο στα πλαίσια του Συμβουλίου Ασφαλείας από τα επαναλαμβανόμενα βέτο, υιοθετήθηκαν αρκετά σημαντικά κείμενα για τη Γάζα. Οι πιο σημαντικές αποφάσεις είναι αυτή της 27ης Οκτωβρίου 2023 για «άμεση βιώσιμη ανθρωπιστική εκεχειρία που θα οδηγήσει σε παύση των εχθροπραξιών». Αυτή ήταν η πρώτη υψηλού συμβολισμού αντίδραση της ΓΣ όταν το ΣΑ αδυνατούσε να καταλήξει σε ένα ψήφισμα λόγω των βέτο, υιοθετήθηκε δε με 121 υπέρ, 14 κατά, 44 αποχές. Άλλη σημαντική απόφαση είναι του Δεκεμβρίου 2024 που καλούσε για κατάπαυση του πυρός στη Γάζα, με πλατιά υποστήριξη και αυτή της 9ης Ιουνίου 2025 που με σκληρή γλώσσα ζητούσε το τέλος των εχθροπραξιών και άμεσα μέτρα για ανθρωπιστική πρόσβαση.

Δυστυχώς δεν υπάρχει μηχανισμός εκτέλεσης των αποφάσεων αυτών. Έχουν φυσικά πολιτικό βάρος μέσω των σημαντικών πλειοψηφιών που πέτυχαν αλλά δεν είναι νομικά δεσμευτικές , όπως οι αποφάσεις του ΣΑ, όπου εκεί γίνεται η μεγάλη σύγκρουση.

Πριν μερικές μέρες, στις 16 Σεπτεμβρίου, μια ανεξάρτητη επιτροπή του ΟΗΕ, υπό την πρώην επικεφαλής των ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στον ΟΗΕ, Navy Pillay, αποφάνθηκε ότι το Ισραήλ είναι υπεύθυνο για γενοκτονία στην Γάζα. Η επιτροπή δήλωσε ότι οι ισραηλινές αρχές και δυνάμεις ασφαλείας έχουν «πρόθεση γενοκτονίας», συνειδητά επιχειρούν δηλαδή να καταστρέψουν τους Παλαιστίνιους στη Γάζα. Η επιτροπή ταυτοποίησε τέσσερα από τα πέντε στοιχεία που συνιστούν γενοκτονία σύμφωνα με την Σύμβαση για την Γενοκτονία του 1948 η οποία απαιτεί τόσο πράξεις, όσο και γενοκτονική πρόθεση: θανάτωση μελών της ομάδας, πρόκληση σοβαρής σωματικής ή ψυχικής βλάβης, εσκεμμένη επιβολή συνθηκών διαβίωσης που στοχεύουν στην πρόκληση φυσικής καταστροφής (ολόκληρης ή μέρους της ομάδας) και επιβολή μέτρων που αποσκοπούν στην αποτροπή ή την πρόληψη τεκνοποίησης/γεννήσεων εντός της ομάδας.

Πολλοί πραγματογνώμονες του ΟΗΕ , στις αρχές του Σεπτεμβρίου 2025 εξέδωσαν μια επείγουσα έκκληση για μια νέα σύγκληση της Γενικής Συνέλευσης προειδοποιώντας ότι «γενοκτονία και ανθρωπογενής λιμός εξελίσσονται στη Γάζα» μπροστά στα μάτια της ανθρωπότητας, χωρίς καμιά ουσιαστική αντίδραση.

Πάντως δεν έχουν υπάρξει ψηφίσματα της ΓΣ ή του ΣΑ που εμπεριέχουν τον όρο ‘γενοκτονία’. Βέβαια πολλές χώρες κυρίως από τον Παγκόσμιο Νότο, τον Αραβικό κόσμο και από την ΕΕ η Ισπανία και η Ιρλανδία έχουν επανειλημμένα χρησιμοποιήσει τον όρο, ήδη από το 2023.

Όμως η επόμενη βδομάδα δείχνει ότι θα αποτελέσει καμπή: τέσσερεις χώρες της ΕΕ (Γαλλία, Λουξεμβούργο, Βέλγιο, Μάλτα) μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά, την Αυστραλία και την Νέα Ζηλανδία πρόκειται να αναγνωρίσουν το Παλαιστινιακό κράτος, ανεβάζοντας των αριθμό των χωρών του ΟΗΕ που το αναγνωρίζουν σε 155. Το πόρισμα της ανεξάρτητης Επιτροπής του ΟΗΕ περί γενοκτονίας στη Γάζα έριξε τις αντιστάσεις ορισμένων που είχαν ακόμη επιφυλάξεις στις χώρες αυτές. Από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας οι ΗΠΑ θα είναι οι μόνες που δεν θα το έχουν αναγνωρίσει. Δυστυχώς, αυτό δεν θα επηρεάσει την επέλαση του Ισραηλινού στρατού στη Γάζα και την ολική καταστροφή των υποδομών της. Πάντως, η πίεση στο Ισραήλ δείχνει να  αυξάνεται, έστω και καθυστερημένα.

Σε κάθε περίπτωση, αυτά δεν δείχνουν να μας αφορούν: για την Ελλάδα, δια στόματος πρωθυπουργού «η λέξη γενοκτονία είναι βαριά λέξη»…

*Η Μαριλένα Κοππά είναι καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο