«Υπαρξιακή απειλή» – Ιστορική γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου για την κλιματική αλλαγή

Σε μια ιστορική απόφαση που θα μπορούσε να επηρεάσει το μέλλον του πλανήτη, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης αναγνώρισε την Τετάρτη ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί «επείγουσα και υπαρξιακή απειλή».

Η γνωμοδότηση σχετικά με τις υποχρεώσεις των κυβερνήσεων δεν είναι δεσμευτική, φέρει όμως νομικό και πολιτικό βάρος και δεν είναι δυνατό να αγνοηθεί στην εκδίκαση υποθέσεων που αφορούν κλιματικές καταστροφές, σχολίασαν νομικοί στο Reuters.

Η απόφαση ξεκαθαρίζει ότι η παραβίαση των κλιματικών υποχρεώσεων είναι παράνομη σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και ότι οι χώρες που πλήττονται από την αδράνεια άλλων κυβερνήσεων μπορούν να διεκδικούν αποζημιώσεις.

Διευκρινίζει επίσης «το ανθρώπινο δικαίωμα σε ένα καθαρό, υγιεινό και βιώσιμο περιβάλλον έχει ζωτική σημασία για τη διαφύλαξη άλλων ανθρώπινων δικαιωμάτων».

«Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου αναμφισβήτητα προκαλούνται από ανθρώπινες δραστηριότητες που δεν γνωρίζουν σύνορα»

«Οι διεθνείς συμφωνίες για την κλιματική αλλαγή ορίζουν αυστηρές υποχρεώσεις για τα κράτη» δήλωσε ο δικαστής Γιούτζι Ιβασάβα ξεκινώντας την ανάγνωση της απόφασης.

«Οι κυβερνήσεις οφεόλουν να συνεργαστούν για να πετύχουν τους στόχους μείωσης των εκπομπών» είπε.

Διαδηλωτές που είχαν συγκεντρωθεί έξω από το δικαστήριο φώναζαν στο μεταξύ συνθήματα για κλιματική δικαιοσύνη.

Τη γνωμοδότηση του δικαστηρίου είχαν ζητήσει κάτοικοι του Βανουάτου που χάνεται στα κύματα (Reuters)

Η γνωμοδότηση «μπορεί να είναι μια από τις σημαντικότερες δικαστικές αποφάσεις της εποχής μας λόγω του εύρους των θεμάτων που εξετάζει, τα οποία βρίσκονται στην καρδιά της κλιματικής δικαιοσύνης» δήλωσε η Τζόι Τσάουντχαρι, νομικός της μη κυβερνητικής οργάνωσης Center for International Environmental Law.

Υποχρεώσεις και συνέπειες

Τη γνωμοδότηση είχε ζητήσει το 2019 μια ομάδα φοιτητών του νησιωτικού κράτους του Βανουάτου που κινδυνεύει να εξαφανιστεί από τον χάρτη λόγω της ανόδου της στάθμης των ωκεανών. Το αίτημα πήρε στη συνέχεια ώθηση με ψήφισμα της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ.

Οι δικαστές κλήθηκαν να απαντήσουν σε δύο ερωτήματα: ποιες είναι οι υποχρεώσεις που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο για τη λήψη μέτρων από τις κυβερνήσεις· και ποιες είναι οι νομικές συνέπειες για τις χώρες που βλάπτουν το κλίμα.

Σε ακροάσεις του δικαστηρίου που διήρκεσαν δύο εβδομάδες τον περασμένο Δεκέμβριο, οι πλούσιες χώρες υποστήριξαν ότι οι υφιστάμενες μη δεσμευτικές συμφωνίες για την κλιματική αλλαγή, συμπεριλαμβανομένης της Συμφωνίας του Παρισιού το 2015, πρέπει να αποτελέσουν τη βάση για τον καθορισμό ευθυνών.

Από την άλλη πλευρά, οι αναπτυσσόμενες χώρες και τα μικρά νησιωτικά κράτη που απειλούνται περισσότερο απαίτησαν ισχυρότερα μέτρα, σε κάποιες περιπτώσεις νομικά δεσμευτικά, προκειμένου να περιοριστούν οι εκπομπές άνθρακα και να υποχρεωθούν οι μεγάλοι ρυπαντές να προσφέρουν οικονομική βοήθεια.

Το Διεθνές Δικαστήριο εδρεύει στο «Παλάτι της Ειρήνης» στη Χάγη (Victor R. Ruiz / CC BY 2.0)

Η Συμφωνία του Παρισιού, την οποία έχουν επικυρώσει περισσότερες από 190 χώρες, προβλέπει ότι η άνοδος της θερμοκρασίας έως τα τέλη του αιώνα δεν πρέπει να υπερβεί τους 1,5 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα.

Παρόλα αυτά, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου συνεχίζουν να αυξάνονται αντί να μειώνονται.

Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση του δικαστηρίου στη Χάγη, οι δεσμεύσεις που υποβάλλουν οι κυβερνήσεις στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Παρισιού πρέπει να είναι προοδευτικές, ανάλογα με τις δυνατότητες κάθε χώρας, και να εκφράζουν το μέγιστο επίπεδο φιλοδοξίας.

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ΟΗΕ, οι σημερινές πολιτικές για το κλίμα οδηγούν σε άνοδο της θερμοκρασίας κατά 3 βαθμούς έως το 2100, μια δραματική αύξηση που θα αυξήσει τη συχνότητα και την ένταση ακραίων καιρικών φαινομένων.

Τα τελευταία χρόνια, περιβαλλοντικές οργανώσεις και ομάδες πολιτών προσφεύγουν όλο και συχνότερα στα δικαστήρια για κλιματικές υποθέσεις, με ανάμεικτα μέχρι σήμερα αποτελέσματα.

Μέχρι τον Ιούνιο είχαν υποβληθεί σχεδόν 3.000 προσφυγές σε περίπου 60 χώρες, σύμφωνα με το Ερευνητικό Ινστιτούτο για την Κλιματική Αλλαγή και το Περιβάλλον στο Γκράνθαμ της Βρετανίας.

Τον Απρίλιο του 2024, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δικαίωσε ομάδα Ελβετίδων που προσέφυγαν κατά της κυβέρνησής τους υποστηρίζοντας ότι η ζωή τους κινδυνεύει από τους καύσωνες.

Λίγους μήνες αργότερα η Κάτω Βουλή της Ελβετίας απέρριψε την ιστορική απόφαση, μια κίνηση που ίσως ενθαρρύνει κι άλλες χώρες να αγνοούν αποφάσεις διεθνών δικαστηρίων.

Η γνωμοδότηση της Χάγης διευκολύνει τώρα την απόδοση ευθυνών σε κυβερνήσεις.