Ανδρέας Αγγελάκης: Πέθανε κάνοντας τη ζωή του

«Ο φορέας» του ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη (1940-1991), από τη συλλογή μικρών πεζών Τα αλησμόνητα σινεμά (1989), είναι ένας εξομολογητικός μονόλογος ενός ανώνυμου τριανταδυάχρονου χορευτή, που θυμίζει τα Τρία gay μονόπρακτα (1981) του ίδιου συγγραφέα σε έναν τόνο λιγότερο σκοτεινό από αυτά. […] «Ο φορέας» είναι η αυτοπαρουσίαση ενός ανώνυμου οροθετικού άνδρα που παλεύει με την κοινωνική και ιατρική φοβία. Εκτός από ομολογία της αρρώστιας του, που μετατρέπεται σε μια υπερήφανη υπεράσπιση του γκέι τρόπου ζωής, αυτός ο ηθογραφικός μονόλογος τρέπεται σε μια ψυχοκοινωνική ανατομία των γκέι βιοπολιτικών, που ενδιαφέρεται να ακτινογραφήσει ακόμη και την εσωτερικευμένη ομοφοβία του υποκειμένου μέσα στο περιθώριο που το εξόρισε η απάνθρωπη αντίληψη της αρρώστιας του από τους άλλους.

Τι έκανε όμως ο Αγγελάκης για την κουήρ γραφή στην Ελλάδα; Έκανε το «εφ’ ω ετάχθη». «Έζησε και πέθανε κάνοντας τη ζωή του, σκληρή τέχνη», όπως έγραφε ο Γιώργος Χρονάς (σ.σ. λογοτέχνης, στιχουργός και εκδότης) στη νεκρολογία του για τον Ανδρέα Αγγελάκη με μια δόση ενοχής ενδεχομένως για τις άδικες βιβλιοκρισίες του, όπου αποκαλούσε την «ιδιώτευση» του ποιητή «μασωνική» (υπερβολικά, δηλαδή, στρατευμένη στις θανατοπολιτικές ενός βίου εγγεγραμμένου στην επισφάλεια). Πρέπει όμως να διερωτηθεί κανείς τι σημαίνει το «πέθανε κάνοντας τη ζωή του», ειδικότερα αν προστεθεί στη φράση η αιτία θανάτου του ποιητή. Μήπως αυτή η δήλωση είναι η εκδήλωση μιας εσωτερικευμένης ομοφοβίας του εκδότη της Οδού Πανός, ή απλώς πρόκειται για γλωσσική αστοχία συντριβής και αναστοχασμού; […]

Στο σημαντικό αυτό κείμενο, το γκέι lifestyle γίνεται κυριολεκτικά και μεταφορικά μια λογοτεχνική περιοχή υπερήφανης ομολογίας. Ταυτόχρονα, η θέσμιση των Καλιαρντών και η «λαϊκή» κριτική απέναντι στην κοινωνική κατακραυγή και τη νοσοφοβία λειτουργούν ως προσωπικά σύνορα νοημάτων που αλληλοσυμπληρώνονται σε ένα υπερήφανο όριο υπέρβασης της ετεροκανονικότητας, μέσα από το οποίο προκύπτει και νοηματοδοτείται το υποκείμενο. Χρησιμοποιώντας τον υποπολιτισμικό λόγο και ανατέμνοντας τον βίο του, το γκέι υποκείμενο γίνεται ντοκουμέντο ενός προσωπικού και συλλογικού τραύματος. Στην περίπτωση του «Φορέα», το γνωστό από την ποίηση του Αγγελάκη δυσφορικό «δράμα» εγκαταλείπεται υφολογικά χάρη σε μια «αδερφίστικα» κωμική και παιγνιώδη camp καλιαρντοσύνη – χάρη σε αυτό το «υποπολιτισμικό υλικό συγκόλλησης που στάθηκε ουσιώδες […] στην επιβίωση της κοινότητας», ανακουφίζοντας και παρηγορώντας σε όλες τις δύσκολες στιγμές της κατακραυγής, της κακοποίησης και της εξόντωσης. Από την άλλη πλευρά, τα κείμενα ενός υποψήφιου νεκρού συγγραφέα που μαζεύει τα νήματα της ζωής του για να ανα-παραστήσει λογοτεχνικά έναν εαυτό, προεγγράφουν τον συγγραφέα στον θάνατο τη στιγμή που η ζωή μοιάζει ήδη βιωμένη και πρέπει να διατηρηθεί σε κάποια υλική μορφή. Η γραφή, εξάλλου, είναι μια διασύνδεση με την απουσία ούτως ή άλλως, και σύμφωνα με το θέσφατο του Μπλανσό «το να γράφεις σημαίνει να αποδέχεσαι τον θάνατο». Πρέπει να σημειωθεί, τέλος, πως «Ο φορέας» είναι καρφωμένος στο βιβλίο κάτω από τίτλους ψιλών «ειδήσεων» που μιλούν για δολοφονίες ομοφυλοφίλων στο Ζάππειο, και με έναν τρόπο συμπληρώνει ως λογοτεχνικό ντοκουμέντο το συνεχές της επισφάλειας.

Τα ανωτέρω είναι αποσπάσματα από την ανακοίνωση που είχε κάνει ο Γιώργος Σαμπατακάκης στο 1ο Διεπιστημονικό Συνέδριο του Εργαστηρίου Ιστορίας του Βιβλίου (Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ), που διοργανώθηκε σε συνεργασία με την Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ και είχε ως θέμα «Νόσος και Λογοτεχνία» (Αθήνα, 26-27 Μαΐου 2023).

Ο Γιώργος Σαμπατακάκης

Ο Γιώργος Σαμπατακάκης, επίκουρος καθηγητής Θεατρολογίας στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών και συγγραφέας, προσέγγισε με την ανακοίνωσή του (τίτλος της, «Επιτελώντας τη νόσο: Η διακινδύνευση της παρρησίας στη λογοτεχνία του AIDS – Μπίστικας, Αγγελάκης, Κωνσταντίνου) καλλιτέχνες που έπασχαν από AIDS και είχαν έλθει αντιμέτωποι με το εχθρικό περιβάλλον της ομοφοβίας και νοσοφοβίας, επιπροσθέτως δε την «πολιτική λογοτεχνία αλληλεγγύης» που γεννήθηκε μέσα από το βίωμά τους.

Ο ποιητής Ανδρέας Αγγελάκης γεννήθηκε στον Πειραιά στις 28 Μαρτίου 1940.

Σπούδασε ελληνική και αγγλική φιλολογία στην Αθήνα και στο Λονδίνο, εργάστηκε δε ως καθηγητής στη μέση εκπαίδευση.

Εξέδωσε δεκατρείς ποιητικές συλλογές, έγραψε μεταξύ άλλων παιδικά βιβλία και θεατρικά, καθώς και ένα βιογραφικό δοκίμιο για τον Κώστα Ταχτσή, καταπιάστηκε με τη μετάφραση και άκουσε στίχους του μελοποιημένους.

Χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο «Ανδρέας Μουσουράκης» σε περιοδικά και βιβλία, αλλά και το «Κ. Λιβέρης» σε στίχους τραγουδιών.

Ο Ανδρέας Αγγελάκης απεβίωσε στο νοσοκομείο Μεταξά του Πειραιά στις 14 Ιουλίου 1991, σε ηλικία μόλις 51 ετών, προσβεβλημένος από τον ιό HIV/AIDS.

*Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Ανδρέας Αγγελάκης (τρίτος από αριστερά) μαζί με τους Μένη Κουμανταρέα, Πάνο Ξένο και Γιώργο Χρονά.