Εύα Σικελιανού: Ο θάνατος ενός ωραίου κόσμου και ενός μεγάλου ιδανικού

Στις 4 Ιουνίου 1952, ημέρα Τετάρτη και ώρα 8:05 π.μ., απεβίωσε στην Αθήνα, στον «Ευαγγελισμό», η αμερικανίδα Εύα Πάλμερ, σύζυγος του Άγγελου Σικελιανού (1884-1951), μια ισχυρή και άκρως ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, που αγάπησε με πάθος και τον ποιητή και την Ελλάδα.

Η Εύα Πάλμερ, η οποία είχε γεννηθεί στη Νέα Υόρκη το 1874, κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη και ενταφιάστηκε στους Δελφούς, έναν σχεδόν χρόνο μετά την απώλεια του Σικελιανού (19 Ιουνίου 1951).

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 5.6.1952, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Την επομένη του θανάτου της, την Πέμπτη 5 Ιουνίου 1952, η εφημερίδα «Το Βήμα» την αποχαιρέτησε με τον ακόλουθο τρόπο:

Ένας θλιβερός αλλά και ένας ωραίος ταυτοχρόνως θάνατος. Τέτοιος υπήρξε ο θάνατος της Εύας Σικελιανού, που παρέδωσε χθες την τελευταίαν πνοήν της εις το νοσοκομείον του «Ευαγγελισμού». Ήταν θάνατος ενός ωραίου κόσμου και ενός μεγάλου ιδανικού, του ελληνικού κόσμου και του ελληνικού ιδανικού που ενεσάρκωνε η μεγάλη αυτή Ελληνοαμερικανίς, που έκλειε μέσα εις την ψυχήν της άσβεστη την φλόγα του ελληνικού πνεύματος και πολιτισμού, εκδηλώνοντας αυτήν σε εκρήξεις μεγάλων ενθουσιασμών και σε φωτεινές μεταλαμπαδεύσεις των ενθουσιασμών της αυτών. 

Είναι τόσον γνωστή η μορφή και η αφοσίωσις και πίστις της Εύας Σικελιανού προς ό,τι ελληνικόν, ώστε να περιττεύη κάθε λεπτομερής εξιστόρησις της δράσεώς της. Κλείνοντας στην ψυχή και την σκέψι της την Ελλάδα, υπήρξε πολύτιμος συνεργάτις και παραστάτις του αειμνήστου ποιητού Αγγέλου Σικελιανού διά την αναβίωσιν του Δελφικού πνεύματος και διά την αναδιοργάνωσιν τον Μάιον του 1927 των Δελφικών εορτών με την παράστασιν του «Προμηθέως Δεσμώτου» και των «Ικετίδων» του Αισχύλου, εις τις οποίες η Εύα κατώρθωσε να ανυψώση τον χορόν του έργου εις πρωτεύον και κύριον πρόσωπον του δράματος. 

Η βαθεία αισθητική μόρφωσις και αρχαιολογική της κατάρτισις την εβοήθησαν ώστε να σχεδιάση και να υφάνη η ιδία τις αμφιέσεις του χορού από βαρύτιμα μεταξωτά και να ποικίλη αυτές με κεντήματα κατά τον αρχαίον τρόπον. Επί τη βάσει δε των έργων της ελληνικής τέχνης, αναγλύφων, αγαλμάτων και αγγειογραφιών, η Εύα κατώρθωσε να συντονίση την δράσιν του πολυπροσώπου χορού, τας κινήσεις και την όρχησίν του, με το βαθύτερο νόημα του δράματος. Έτσι, η Εύα Σικελιανού επροκάλεσε τον πανελλήνιον θαυμασμόν και την ευγνωμοσύνην διά την αισθητικήν απόλαυσιν που προσέφερε μέσα εις τα πλαίσια του αρχαίου δράματος.

Αλλά και όταν βραδύτερον εγκατεστάθη οριστικώς πλέον εις την Αμερικήν, δεν έπαυσε η Εύα να ενδιαφέρεται διά την Ελλάδα, να ζη και να συγκινήται με την Ελλάδα και να νοσταλγή αυτήν. Ο θάνατός της υπήρξε και ωραίος διά την ιδίαν. Διότι την ευρήκε καθώς τον είχε ποθήσει και ονειροπολήσει. Υπό τον Αττικόν ουρανόν και υπό την φιλόξενην σκιάν της Παλλάδος Αθηνάς. Από χθες η Εύα Σικελιανού δεν υπάρχει πλέον εις την ζωήν, αλλ’ απομένει εις την ιστορίαν την ελληνικήν με το φωτοστέφανον μιας δικαίας αθανασίας.  

Η Εύα Πάλμερ είχε μεταφερθεί στον «Ευαγγελισμό» από τους Δελφούς, όπου επέπρωτο να πραγματοποιήσει το ύστατο ταξίδι της. Γι’ αυτήν την τελευταία επίσκεψή της στον ομφαλό της Γης αντλούμε πληροφορίες από κείμενο της Κούλας Πράτσικα (1899-1984), πρωτοπόρου του κλασικού χορού στην Ελλάδα και πρώτης πρωθιέρειας στην ιστορία των τελετών Αφής της Ολυμπιακής Φλόγας στην Αρχαία Ολυμπία, το 1936.

Η Κούλα Πράτσικα

Το κείμενο της Πράτσικα είχε δημοσιευτεί το 1966 στη μηνιαία εικονογραφημένη επιθεώρηση «Ηώς», σε τεύχος αφιερωμένο στην Εύα – Πάλμερ Σικελιανού:

Ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Άγγελου Σικελιανού η Εύα γυρίζει για τελευταία φορά στην Ελλάδα. Οι πιστοί της συνεργάτες και φίλοι την περιστοιχίζουν ένα βράδυ σ’ ένα «τραπέζι αγάπης» κι’ η Εύα μιλά. Εβδομήντα οκτώ ετών, είναι έτοιμη να διδάξη γι’ άλλη μια φορά μια τραγωδία, σε μνήμη του Άγγελου Σικελιανού. Ίσως τον «Δαίδαλο» (σ.σ. τραγωδία του Σικελιανού). Θάθελε όμως να την ερμηνεύσουν οι ίδιοι οι χωρικοί των Δελφών. Το ίδιο βράδυ εκφράζει την σκέψη ότι τα οστά του Άγγελου θάπρεπε να μεταφερθούν στο μέρος που τόσο ο ίδιος αγάπησε, στις Φαιδριάδες.

Ο Άγγελος Σικελιανός

Στις 4 Ιουνίου 1952 η Εύα πεθαίνει στην Ελλάδα. Η σορός της μεταφέρεται στους Δελφούς για να ταφή κι’ οι γυναίκες του χωριού κλαίνε την γυναίκα που κείτεται κρατώντας στο ένα χέρι ένα στάχυ, στ’ άλλο ένα ρόδι. Κι’ η κουμπάρα της, η μαμή του χωριού, την μοιρολογεί με τραγούδια από τα χορικά του «Προμηθέα»:

«Προμηθέα, την ασύντυχη
μοίρ᾽ αυτή σου θρηνώ
κι απ᾽ τα μάτια μου αβάστηγο
βρύση τρέχει
και την όψη μου βρέχει δάκρυ θερμό».