Από την αλληλεγγύη, στον ρατσισμό – Στην Πολωνία, οι πρόσφυγες από την Ουκρανία μπαίνουν πια στο στόχαστρο

Με την έναρξη της ρωσικής πλήρους εισβολής στην Ουκρανία, στα τέλη Φεβρουαρίου του 2022, η Πολωνία βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.

Σιδηροδρομικοί σταθμοί μετατράπηκαν σε άτυπα κέντρα υποδοχής, οικογένειες άνοιξαν τα σπίτια τους, εθελοντές μοίραζαν φαγητό, ρούχα και κάρτες SIM.

Η πρόσβαση στην αγορά εργασίας και η εγγραφή στα συστήματα πρόνοιας έγιναν γρήγορα, με συνοπτικές διαδικασίες.

Σχεδόν ένα εκατομμύριο Ουκρανοί πρόσφυγες προστέθηκαν έτσι στο 1,5 εκατομμύριο των συμπατριωτών τους, που είχαν μεταναστεύσει νωρίτερα στην όμορη Πολωνία, αναζητώντας στην ΕΕ μια καλύτερη ζωή.

Κάπως έτσι η Πολωνία έγινε ασφαλές καταφύγιο για τον δεύτερο μεγαλύτερο -μετά τη Γερμανία- πληθυσμό Ουκρανών που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους εξαιτίας του πολέμου.

Καθώς η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία οδεύει πια στη συμπλήρωση του τέταρτου χρόνου, στο φόντο ενός διπλωματικά θολού τοπίου, η διάθεση απέναντι στους Ουκρανούς πρόσφυγες έχει αλλάξει πια σημαντικά.

Σύμφωνα με το ινστιτούτο CBOS, η συμπάθεια προς τους Ουκρανούς που έχουν καταφύγει στα πολωνικά εδάφη μειώθηκε, από 83% που ήταν το 2022, σε μόλις 30% σήμερα, με το 38% των Πολωνών να δηλώνει πλέον ανοιχτά «αντιπάθεια».

Οι δημοσκοπήσεις καταγράφουν μια αυξανόμενη αντίθεση στην υποδοχή νέων προσφύγων από την εμπόλεμη γειτονική χώρα – μόλις το 48% των Πολωνών πια την υποστηρίζει, ενώ το 45% αντιτίθεται σφόδρα στην προοπτική, ποσοστό ρεκόρ.

Απηχώντας τον νέο, εθνικιστή πρόεδρό τους, σχεδόν οι μισοί (46%) χαρακτηρίζουν τα κρατικά επιδόματα που παρέχονται στους Ουκρανούς πρόσφυγες «υπερβολικά γενναιόδωρα».

Παρά δε το γεγονός ότι η Πολωνία είναι τόσο αντιρωσική, όσο σχεδόν η ίδια η Ουκρανία, πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι η πλειοψηφία των Πολωνών αντιτίθεται στην ένταξη του γείτονά τους όχι μόνο στο ΝΑΤΟ, αλλά και στην ΕΕ, ενώ σχεδόν οι μισοί ζητούν μείωση της στρατιωτικής υποστήριξης στο Κίεβο.

Εικόνες από τις αθρόες αφίξεις προσφύγων από την εμπόλεμη Ουκρανία στην Πολωνία, μετά την έναρξη της ρωσικής πλήρους εισβολής, τον Φεβρουάριο του 2022 (EPA/LUKASZ GAGULSKI)

Έξαρση του εθνικισμού

Αρχικά διάχυτη, η επιλεκτική ενσυναίσθηση στην Πολωνία για τους Ουκρανούς πρόσφυγες δείχνει να έχει δώσει τη θέση της σε μια γενικευμένη κόπωση, συνδυασμένη με έξαρση εθνικισμού και τάσεις ρατσισμού.

Οι καταγγελίες αυξάνονται για μπούλινγκ σε βάρος Ουκρανών ανήλικων μαθητών σε πολωνικά σχολεία ή ρητορική μίσους κατά προσφύγων που μιλούν ουκρανικά στους δρόμους.

Στο Πσέμισλ, έναν σιδηροδρομικό κόμβο κοντά στα σύνορα με την Ουκρανία, ο δήμαρχος αφαίρεσε ένα μπλε-κίτρινο κασκόλ (στα χρώματα της ουκρανικής σημαίας) από τη χριστουγεννιάτικη αγορά, έπειτα από κατακραυγή του ντόπιου πληθυσμού.

Το αντι-ουκρανικό αίσθημα οφείλεται εν μέρει σε εκστρατείες παραπληροφόρησης.

Φιλορωσικοί λογαριασμοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατηγορούν το Κίεβο για τις πρόσφατες εισβολές drones.

Την κατάσταση περιπλέκει τώρα το γεγονός ότι η Βαρσοβία καταζητά δύο Ουκρανούς πολίτες ως «υπόπτους για σαμποτάζ σε σιδηροδρομική γραμμή στην Πολωνία, κατόπιν αιτήματος των μυστικών υπηρεσιών της Ρωσικής Ομοσπονδίας».

Η αλλαγή του κλίματος δεν είναι τυχαία.

Το ακροδεξιό κόμμα Konfederacja, που φτάνει πια έως και το 16% στις δημοσκοπήσεις, καταγγέλλει ότι «η Πολωνία δεν μπορεί να συνεχίσει να αποτελεί καταφύγιο για χιλιάδες άνδρες που, ενώ θα έπρεπε να υπερασπίζονται τη χώρα τους, επιβαρύνουν τον Πολωνό φορολογούμενο με το κόστος της λιποταξίας τους».

Το δεξιό πρώην κυβερνών, εθνικιστικό κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS), από την πλευρά του, επαναφέρει διαρκώς στη μνήμη τη σφαγή στη Βολυνία, επί Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, απαιτώντας την επίσημη συγγνώμη του Κιέβου.

Ο εθνικιστής νέος πρόεδρος της Πολωνίας, Κάρολ Ναβρότσκι -ο οποίος υποστηρίζεται από τα δύο προαναφερθέντα κόμματα- τάχθηκε κατά της ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ μέχρι να επιλυθούν «σημαντικά πολιτισμικά ζητήματα».

Ζήσε, δε, να δίνεται στους Πολωνούς προτεραιότητα με αλγόριθμους για πρόσβαση σε επιδόματα, γιατρούς και σχολεία, παρά το γεγονός ότι περίπου το 78% των Ουκρανών προσφύγων στη χώρα εργάζονται, παράγοντας τον τελευταίο χρόνο το 2,7% του ΑΕΠ.

«Ψαλίδι» στην αλληλεγγύη

Θέσεις όπως αυτές έχουν μετατρέψει την αρχικά θερμή υποδοχή των Ουκρανών σε πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης και αποκλεισμών στην Πολωνία, όπου η πολιτική πόλωση πλέον περισσεύει.

Αν και εκ των ένθερμων υποστηρικτών του Κιέβου, η κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον πρώην πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, έχει περικόψει τα κοινωνικά επιδόματα για τους Ουκρανούς πρόσφυγες, υποχωρώντας στις πολιτικές πιέσεις της αντιπολίτευσης και του προέδρου Ναβρότσκι.

Πλέον, όσοι εξ αυτών είναι γονείς, λαμβάνουν επίδομα τέκνου μόνο εφόσον εργάζονται.

Το καθεστώς διαμονής γίνεται επίσης όλο και πιο περίπλοκο, ακόμη και για φοιτητές, οι οποίοι καλούνται πλέον να αποδείξουν γνώση της πολωνικής γλώσσας και να περάσουν εισαγωγικές εξετάσεις, πριν εισέλθουν στην Πολωνία.

Η Βαρσοβία δεν αποτελεί εξαίρεση.

Παρόμοιες σκέψεις γίνονται και από την κυβέρνηση Μερτς στη Γερμανία, όπου το ακροδεξιό κόμμα AfD -νυν αξιωματική αντιπολίτευση στη χώρα- ζητά διακοπή κοινωνικών παροχών, την ώρα που περίπου 490.000 Ουκρανοί λαμβάνουν επίδομα μακροχρόνιας ανεργίας.

Με το αρνητικό κλίμα απέναντι στους πρόσφυγες από την Ουκρανία να διαχέεται στην Ευρώπη, ο Ουκρανός υπουργός Εσωτερικών Άντριι Σιμπίχα ζήτησε τις προάλλες, με ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, «δίκαιη τιμωρία όσων επιτρέπουν στον εαυτό τους ξενοφοβικές επιθέσεις εναντίον Ουκρανών, τόσο στην Πολωνία, όσο και σε άλλες χώρες».

«Ο ουκρανικός λαός σίγουρα δεν άξιζε αυτή τη στάση», συμπλήρωσε. «Δεν θα το ανεχθούμε».

Η ΕΕ εν τω μεταξύ -έχοντας ήδη διαθέσει δισεκατομμύρια για στέγαση, υγεία και εκπαίδευση- παρέτεινε το νομικό καθεστώς προστασίας για περισσότερους από 4,3 εκατομμύρια Ουκρανούς πρόσφυγες έως τον Μάρτιο του 2027, προετοιμάζοντας σταδιακά τη μετάβαση σε μόνιμες λύσεις ή εθελούσια επιστροφή.

Βασικά ερωτήματα παραμένουν ωστόσο ανοιχτά.

Πού θα επιλέξουν να χτίσουν το μέλλον τους εκατομμύρια άνθρωποι, που έφυγαν κυνηγημένοι από τον πόλεμο, αφήνοντας πίσω τους μια πατρίδα κατεστραμμένη;

Και πόσο ανθεκτικές είναι οι ευρωπαϊκές κοινωνίες, όταν η αλληλεγγύη δοκιμάζεται από τον φόβο, τη μόχλευση «τραυμάτων» της ιστορίας και τις πολιτικές σκοπιμότητες;