Για 360 χρόνια, το βλέμμα της έχει μαγνητίσει όποιον το αντικρίσει. Όμως η ταυτότητα της νεαρής γυναίκας στον πίνακα του Γιοχάνες Βερμέερ «Το Κορίτσι με το Μαργαριταρένιο Σκουλαρίκι» (1665) παρέμενε ένα από τα πιο αινιγματικά μυστήρια της τέχνης. Τώρα, μια νέα θεωρία έρχεται να ανατρέψει όσα γνωρίζαμε: σύμφωνα με τον ιστορικό τέχνης Άντριου Γκράχαμ-Ντίξον, το διάσημο κορίτσι δεν ήταν υπηρέτρια, αλλά η δεκάχρονη κόρη του μακροχρόνιου προστάτη του Βερμέερ.
Ο ζωγράφος συνεργαζόταν σχεδόν αποκλειστικά με το ζευγάρι Πίτερ φαν Ράιφεν και Μαρία ντε Κνάιτ — επιφανή μέλη μιας ριζοσπαστικής χριστιανικής αίρεσης, των Ρεμονστραντών και των Κολλεγιαντών, που προωθούσαν την ειρήνη, την ανεξιθρησκία και την ισότητα των φύλων. Μέσα σε αυτό το προοδευτικό περιβάλλον, οι γυναίκες είχαν ενεργό ρόλο, κάτι που, όπως υποστηρίζει ο Γκράχαμ-Ντίξον, αντανακλάται και στις ηρωίδες των πινάκων του Βερμέερ.
Το Κορίτσι με το Μαργαριταρένιο Σκουλαρίκι, Γιοχάνες Βερμέερ
Το κορίτσι πίσω από τον πίνακα
Η κόρη του ζευγαριού, Μαγκνταλένα, φέρεται να είναι το κορίτσι του πίνακα, σύμφωνα με το άρθρο του μελετητή στη Sunday Times, ενόψει της νέας του βιογραφίας για τον ζωγράφο. Ύστερα από πολυετή έρευνα στα αρχεία του Ντελφτ και του Ρότερνταμ, ο Βρετανός ιστορικός υποστηρίζει ότι ο Βερμέερ συμμετείχε ενεργά σε αυτόν τον κύκλο διανοουμένων, και ότι το φως στους πίνακές του λειτουργεί ως μεταφορά της προσευχής και της πνευματικής εσωτερικότητας.
Η Μαρία ντε Κνάιτ, πιστή προστάτιδα του καλλιτέχνη, υπήρξε καθοριστική στη δημιουργική του πορεία. Το σπίτι της, γνωστό ως «Ο Χρυσός Αετός», αποτέλεσε κέντρο προσευχών και συναθροίσεων αλλά και τον κατεξοχήν χώρο όπου ο Βερμέερ ζωγράφισε τα αριστουργήματά του. Η ίδια μάλιστα του άφησε σημαντική οικονομική κληρονομιά στη διαθήκη της, έχοντας παραγγείλει τα περισσότερα έργα του.
Ο Γκράχαμ-Ντίξον σημειώνει ότι ακόμη και οι πιο «οικιακές» σκηνές του Βερμέερ, όπως η «Woman Holding A Balance» ή η «Γαλατού», δεν είναι απλές απεικονίσεις της καθημερινότητας, αλλά αλληγορικές αναπαραστάσεις της αυτογνωσίας, της πνευματικότητας και της καλοσύνης. Ακόμη και «Η Μικρή Οδός», λέει, αποκτά νέο νόημα — ως ύμνος στην κοινότητα και την ειρηνική συνύπαρξη που πρέσβευε το θρησκευτικό του περιβάλλον.
Woman Holding A Balance, Γιοχάνες Βερμέερ
«Το μυστήριο της μούσας»
Απέναντι σε αυτή την ερμηνεία, η ειδικός Ρουθ Μίλινγκτον, συγγραφέας του Muse: Uncovering the Hidden Figures Behind Art History’s Masterpieces, εκφράζει σκεπτικισμό, όπως μετέδωσε η Daily Mail. Κατά την ίδια, το έργο δεν αποσκοπεί στην ιστορική ταύτιση ενός συγκεκριμένου προσώπου, αλλά αποτελεί πιθανότατα μια φανταστική μορφή, δημιούργημα του νου του καλλιτέχνη.
Γαλατού, Γιοχάνες Βερμέερ
«Το μυστήριο της μούσας», σχολιάζει η Μίλινγκτον, «είναι αυτό που κρατά ζωντανό το ενδιαφέρον μας για το έργο».
Ο πίνακας δημιουργήθηκε το 1665. Δέκα χρόνια αργότερα, ο Γιοχάνες Βερμέερ πέθανε στο Ντελφτ, στα 43 του χρόνια — αφήνοντας πίσω του μόλις τριάντα πέντε γνωστούς πίνακες και ένα αινιγματικό χαμόγελο που εξακολουθεί να γοητεύει τρεις και μισούς αιώνες μετά.