Πρέσβης Σταματόπουλος στο in για Γάζα: Δεν υπάρχουν πάγιοι μηχανισμοί για την επιβολή του «διεθνούς δικαίου»

Η διεθνής κοινότητα αντιδρά στις πρακτικές του Ισραήλ στη Γάζα. Οι λαοί μιλούν για γενοκτονία. Ο ΟΗΕ βγάζει αποφάσεις, η ΕΕ μιλά για κυρώσεις, αλλά το ερώτημα κατά πόσο το διεθνές δίκαιο μπορεί να «επιβληθεί» παραμένει.

Ο Θρασύβουλος Τέρρυ Σταματόπουλος, Πρέσβυς ε.τ., πρώην Βοηθός Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ για τις Πολιτικές Υποθέσεις και την Πολιτική Ασφάλειας, απαντά στο in για τις δυνατότητες της διεθνούς κοινότητας να σταματήσει το Ισραήλ και το ειδικό βάρος των αποφάσεων των διεθνών οργανισμών.

Ο κ. Θρασύβουλος Τέρρυ Σταματόπουλος, Πρέσβυς ε.τ., πρώην Βοηθός Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ για τις Πολιτικές Υποθέσεις και την Πολιτική Ασφάλειας

Μπορεί η διεθνής κοινότητα να βάλει όριο στις επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Γάζα και πώς μπορεί να επιβληθεί το «διεθνές δίκαιο»;

Η διεθνής κοινότητα έχει καταδικάσει επανειλημμένα τόσο τη Χαμάς όσο και τις Ισραηλινές Αρχές για τα τεκταινόμενα στη Γάζα. Δεν υπάρχουν όμως πάγιοι μηχανισμοί για την επιβολή του «διεθνούς δικαίου».

Αυτό μπορεί κατά περίπτωση να επιβληθεί εάν υπάρχει συναίνεση των αντιμαχομένων μερών ή πολιτική βούληση των ισχυρών δυνάμεων ή και νομική βάση με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Στην προκειμένη περίπτωση, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, δεν έχει υπάρξει οποιαδήποτε από αυτές τις συνθήκες.

⁠Τι επιπτώσεις έχουν για το Ισραήλ οι δηλώσεις της διεθνούς κοινότητας ενάντια στις επιχειρήσεις και τον τρόπο που διεξάγονται αυτές στη Γάζα εναντίον των Παλαιστινίων;

Είναι δυστυχώς σαφές ότι, όσο ισχύει η απόλυτη στήριξη της Διοίκησης Τραμπ, οι δηλώσεις αυτές δεν μπορούν να επηρεάσουν άμεσα τις επιχειρήσεις και τον τρόπο διεξαγωγής τους διότι έχουν εκλείψει και οι λίγοι ανασταλτικοί παράγοντες που υπήρχαν. Ενδεικτικό αυτού είναι ότι ενώ ο Πρόεδρος Μπάιντεν είχε σταματήσει την αποστολή βομβών του ενός τόνου στο Ισραήλ, ο διάδοχός του ήρε την απαγόρευση.

Οι δηλώσεις και το γενικότερα αρνητικό κλίμα που έχει δημιουργηθεί συντελούν περισσότερο στην προβολή και ένταση του διχασμού που προκαλούν τα τεκταινόμενα στη Γάζα και η πολιτική Νετανιάχου και των υπερ-εθνικιστών τόσο εντός του Ισραήλ όσο και στις ΗΠΑ εντός των εκεί εβραϊκών κοινοτήτων αλλά και των πολιτικών δυνάμεων κυρίως μέσα στο Δημοκρατικό κόμμα. Οι επιπτώσεις αυτές έχουν κάποια σημασία, δεδομένων του κομβικού ρόλου που παίζουν οι ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή και της στήριξης που μέχρι πρόσφατα παρείχαν στο Ισραήλ στο σύνολό τους οι εβραϊκές κοινότητες των ΗΠΑ και διεθνώς.

Οι δηλώσεις της διεθνούς κοινότητας και η γενικότερη αντίδραση που προκαλούν έχει να κάνει περισσότερο με την σταδιακή και επιταχυνόμενη απομείωση του θετικού πολιτικού κεφαλαίου που είχε συσσωρεύσει διεθνώς το εβραϊκό κράτος και λιγότερο με την άμεση αποτελεσματικότητα της διεθνούς πιέσεως στις επιχειρήσεις στη Γάζα ή με ενδεχόμενη αλλαγή πλεύσεως της παρούσης αμερικανικής Διοίκησης.

⁠Τι σημαίνει για το Ισραήλ η αναγνώριση από τρίτες χώρες του Κράτους της Παλαιστίνης στον απόηχο των όσων λαμβάνουν χώρα στη Γάζα;

Ήδη 147 χώρες έχουν αναγνωρίσει «Παλαιστινιακό κράτος». Σε αυτές προστέθηκαν αυτή την εβδομάδα και άλλες σημαντικές χώρες όπως η Γαλλία, ο Καναδάς, η Αυστραλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Για την ώρα πρόκειται για μια κίνηση που αποτελεί αποστολή μηνύματος και προβολή της διπλωματικής απομόνωσης του Ισραήλ και των ΗΠΑ στο εν λόγω ζήτημα, για όποια αξία αυτή έχει.

Τίθεται άλλωστε το ερώτημα περί ποίου Παλαιστινιακού κράτους ομιλούμε. Η Παλαιστινιακή Αρχή, που έχει 20 χρόνια να κάνει εκλογές και η οποία δεν διέπεται από χρηστή διακυβέρνηση, δεν έχει ασκήσει έλεγχο στη Γάζα από το 2005 παρά μόνο στη Δυτική Όχθη και εκεί περιορισμένα. Άλλωστε, με την ανομία που έχει επικρατήσει και εκεί με την «ανοχή» των Ισραηλινών αρχών, σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές, εβραίοι έποικοι έχουν καταλάβει περιοχή τριπλή σε μέγεθος από αυτή του συνόλου της Γάζας.

Για την ώρα λοιπόν η κίνηση αυτή έχει κυρίως συμβολική αξία με αναγνώριση κατ’ ουσία ενός εν δυνάμει κράτους στο οποίο οι Παλαιστίνιοι έχουν δικαίωμα. Την απλά συμβολική διάσταση της αναγνώρισης άλλωστε έσπευσε να τονίσει την περασμένη Πέμπτη ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ οι οποίες βέβαια έχουν ταχθεί ανοιχτά κατά της κίνησης αυτής. Η αναγνώριση μπορεί να αποκτήσει ουσιώδη σημασία όμως στο μέλλον στο μέτρο που υπάρξουν διαπραγματεύσεις στις οποίες η Παλαιστίνη θα μπορεί να συμμετάσχει ισότιμα. Επ’ αυτού ενδιαφέρον έχει η παρουσίαση του ειρηνευτικού σχεδίου Μακρόν, το οποίο από εξαμήνου επεξεργάζεται η διπλωματία της Γαλλίας και της Σαουδικής Αραβίας, που παρουσιάζεται στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ αυτή την εβδομάδα. Το σχέδιο αυτό έχει ήδη την στήριξη 142 μελών του ΟΗΕ, αλλά χωρίς την υποστήριξη του Ισραήλ και των ΗΠΑ θα παραμείνει προς το παρόν σαν μια ακόμα απέλπιδα προσπάθεια για υιοθέτηση χρονοδιαγράμματος για την επίτευξη λύσης δύο κρατών.

⁠Μπορεί κάποιο όργανο του ΟΗΕ να υποχρεώσει το Ισραήλ σε κατάπαυση του πυρός και υπό ποιες προϋποθέσεις;  Τι σημαίνουν οι αποφάσεις στο πλαίσιο του ΟΗΕ για τη Γάζα και κατά πόσο μπορούν να υποχρεώσουν το Ισραήλ σε κατάπαυση του πυρός; Πχ πόρισμα περί γενοκτονίας.

Το μόνο όργανο του ΟΗΕ που μπορούσε να επιτύχει κατάπαυση του πυρός είναι το Συμβούλιο Ασφαλείας με δεσμευτική του απόφαση που θα προβλέπει τρόπο υλοποίησης ή επιβολής της. Από τον Οκτώβριο 2023 έχουν υπάρξει 6 τέτοια σχέδια τα οποία οι ΗΠΑ, που ως ένα από τα 5 μόνιμα μέλη του Συμβουλίου έχει δικαίωμα βέτο, έχουν καταψηφίσει. Σημειωτέον ότι το τελευταίο τέτοιο σχέδιο κατέθεσαν την περασμένη Πέμπτη τα 10 μη-μόνιμα μέλη του Συμβουλίου, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα και υπερψήφισαν τα 14 από τα 15 μέλη. Τα δε λοιπά ψηφίσματα ή πορίσματα επιτροπών του Οργανισμού, όπως το περί γενοκτονίας και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, δεν παράγουν αποτέλεσμα επί του πεδίου αν και μπορεί να έχουν σημασία για την «επόμενη μέρα».

⁠Τι σημαίνει το ένταλμα σύλληψης του 2024 από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για ένταλμα σύλληψης του Νετανιάχου για εγκλήματα πολέμου;

Το ένταλμα αυξάνει την διπλωματική απομόνωση του Ισραηλινού πρωθυπουργού και κατ’ επέκταση της κυβερνήσεως και της χώρας, ενώ έχει επιπλέον νομική και ηθική βαρύτητα. Επίσης τον εκθέτει σε κίνδυνο σύλληψης στο απίθανο βέβαια ενδεχόμενο που θελήσει να ταξιδέψει σε μια από τις 124 χώρες που έχουν υιοθετήσει το Καταστατικό της Ρώμης εφόσον θα ήταν πρόθυμες να προχωρήσουν στη σύλληψη του (όπως έχουν δηλώσει πχ η Ιταλία και η Ολλανδία). Πρακτικά βέβαια δεν αναμένεται να εκθέσει ο ίδιος εαυτόν σε τέτοιο κίνδυνο.

Ας σημειωθεί ότι το ένταλμα νομικά δεν προδικάζει ενοχή που απαιτεί καταδίκη σε συνέχεια δικαστικής διαδικασίας. Το ένταλμα όμως έρχεται να προστεθεί στα άλλα δύο ζητήματα που απασχολούν τον Ισραηλινό πρωθυπουργό και που πολλοί πιστεύουν πως αποτελούν βασικό κίνητρο στην πολιτική παράτασης της επίθεσης στη Γάζα, την οποία κατηγορείται και εντός Ισραήλ ότι σκοπίμως επιδιώκει: τις δίκες που εκκρεμούν εναντίον του εντός του Ισραήλ και τη διαδικασία απόδοσης ευθυνών για την μη πρόληψη της καταστροφικής επίθεσης της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου που ο ίδιος έχει δεσμευθεί ότι θα αρχίσει με την κατάπαυση των εχθροπραξιών.

⁠Ποιος ο ρόλος της ΕΕ; Πώς μπορούν να επηρεάσουν το Ισραήλ οι κυρώσεις που προτάθηκαν από την Κάγια Κάλας με φόντο τις εξελίξεις στη Γάζα;

Ο ρόλος της ΕΕ έχει την αξία του, με οικονομική και διπλωματική στήριξη που παρέχει στην Παλαιστινιακή Αρχή και την ευρύτερη ανθρωπιστική βοήθεια, αλλά παραμένει πολιτικά περιθωριακός. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, λόγω της ανθρωπιστικής κατάστασης στη Γάζα, έχει υποβάλει πρόταση για επιβολή δασμών που θα καλύπτουν το 37% των Ισραηλινών προϊόντων που εξάγονται στην ΕΕ. Η δασμολογική επιβάρυνση δεν αναμένεται να είναι τεράστια (περί τα 274 εκατ. ευρώ) ενώ τα μέτρα αυτά για να υιοθετηθούν απαιτούν ειδική πλειοψηφία η οποία, με δηλωμένη αντίθεση Γερμανίας, Ιταλίας, Ουγγαρίας, Βουλγαρίας και Τσεχίας, δεν φαίνεται να είναι εφικτή.

Η Κάγια Κάλλας έχει προτείνει κυρώσεις κατά 2 υπουργών της Ισραηλινής Κυβέρνησης (των ακραίων εθνικιστών Μπεν Γκβιρ και Σμότριτς), 3 Ισραηλινών εποίκων που έχουν προβεί σε πράξεις βίας και 6 οντοτήτων που διευκόλυναν τέτοιες πρακτικές, καθώς και κατά 10 μελών του Πολιτικού Γραφείου της Χαμάς. Για την υιοθέτηση των κυρώσεων αυτών απαιτείται ομοφωνία. Ενδεικτικό των πιθανοτήτων υιοθέτησης είναι ότι τα μέτρα κατά των εποίκων και της Χαμάς έχουν προταθεί εδώ και μήνες χωρίς αποτέλεσμα. Τέλος προτείνεται η αναστολή πληρωμής για κάποια προγράμματα του Ισραήλ που ενέρχεται στα 20 εκατ. ευρώ.

Τα μέτρα καθ’ εαυτά, ακόμα και αν υιοθετηθούν, δεν αναμένεται να επηρεάσουν την συμπεριφορά της Ισραηλινής Κυβέρνησης, η οποία καταδίκασε σφοδρά τις ως άνω προτάσεις. Σηματοδοτούν όμως μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που έχει πολιτική βαρύτητα και θέτει τα Κράτη-Μέλη (Κ-Μ) προ των ευθυνών τους, συμπεριλαμβανομένων των υποστηρικτών του Ισραήλ. Ως εκ τούτου δεν αποκλείεται τα πιο πολιτικά μέτρα και ιδίως οι κυρώσεις κατά των ως άνω προσώπων και οντοτήτων να λάβουν στήριξη από μέχρι τώρα απρόθυμα Κ-Μ. Τέλος οι προτάσεις αυτές προστίθενται στην εν γένει πολιτική και διπλωματική πίεση που αναμένεται να διογκωθεί αυτή την εβδομάδα στη Νέα Υόρκη.

Ποιος θα μπορούσε να είναι ο ρόλος των μεγάλων δυνάμεων πχ ΗΠΑ στην πίεση για κατάπαυση του πυρός στη Γάζα;

Είναι σαφές ότι, πλην του Ισραήλ βέβαια, ο μόνος παράγων που μπορει να επιφέρει επιχειρησιακό αποτέλεσμα είναι οι ΗΠΑ. Αν και υπήρξε εμπλοκή των ΗΠΑ σε διαπραγματεύσεις για κατάπαυση του πυρός και απελευθέρωση των ισραηλινών ομήρων η όποια τέτοια προσπάθεια φαίνεται να έχει τεθεί στο περιθώριο. Παρότι διαθέτει αρκετούς μοχλούς πίεσης, αλλαγή πολιτικής της Ουάσιγκτων στην άνευ προϋποθέσεων υποστήριξη του Ισραηλινού πρωθυπουργού δεν διαφαίνεται προς το παρόν. Ενδεικτικό αυτού είναι ότι τον Ιούνιο οι ΗΠΑ ενέκριναν πώληση στο Ισραήλ πακέτων καθοδήγησης βομβών αξίας 500 εκατομυρίων δολλαρίων, ενώ ακούγεται ότι πρόσφατα υπέβαλαν προς έγκριση στο Κογκρέσο πρόταση για πώληση επιθετικού οπλισμού (ελικόπτερα Απάτσι κλπ) αξίας 6,4 δισεκατομυρίων, παραδοτέου σε 2 χρόνια.

Ως προς δε το Ισραήλ, η επανέναρξη χερσαίων επιχειρήσεων στην πόλη της Γάζας και η προσπάθεια εκτέλεσης της διαπραγματευτικής ομάδας της Χαμάς στη Ντόχα μάλλον δεν συνιστούν θετικά βήματα για κατάπαυση του πυρός μέσω διαπραγματεύσεων.

Οι λοιπές μεγάλες δυνάμεις έχουν αρκεστεί σε δηλώσεις, σε υπερψήφιση αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας και σε υποβολή ειρηνευτικών σχεδίων.

⁠Τι μπορεί να σημαίνει για την Ελλάδα και τις σχέσεις της με την Τουρκία το παράδειγμα των επιθέσεων του Ισραήλ με την αιτιολογία της παρουσίας τρομοκρατών στο έδαφος άλλων χωρών, όπως πχ στο Κατάρ;

Δεν βλέπω την Τουρκία να επικαλείται το παράδειγμα των επιθέσεων του Ισραήλ στη Γάζα στο απευκταίο και όχι πιθανό ενδεχόμενο κλιμάκωσης της έντασης των ελληνο-τουρκικών σχέσεων σε τέτοιο μείζονα βαθμό στο προβλεπτό μέλλον. Η παρούσα στρατιωτική δραστηριότητα του Ισραήλ είχε ως αφετηρία αιματηρή επίθεση κατά του εδάφους και των πολιτών του από την Χαμάς, οργάνωση που έχει δεδηλωμένο στόχο την εξάλειψη του κράτους του Ισραήλ. Και η πλέον οργιώδης φαντασία ακραίων Τούρκων εθνικιστών θα δυσκολευόταν να δημιουργήσει παρόμοιους παραλληλισμούς στα ελληνο-τουρκικά.

‘Αλλωστε η Τουρκία ήδη από ετών οικοδομεί το δικό της αφήγημα (“καταπίεση” της εκ μέρους της αποκαλούμενης “τουρκικής μειονότητας”, “κατοχή” από ελληνικής πλευράς νησιωτικών εδαφών “που δεν της ανήκουν”, “επιθετικό” εξοπλισμό “αποστρατιωτικοποιημένων” νησιών απέναντι από την τουρκική επικράτεια κλπ.). Αν υποτεθεί παρά ταύτα ότι θα χρειαστεί διεθνές “παράδειγμα”, πλησιέστερο θα ήταν το αφήγημα Πούτιν για την επίθεση κατά της Ουκρανίας (“προστασία” της ρωσόφωνης κοινότητας, ανάκτηση ρωσικών εδαφών όπως Κριμαία κλπ).