Τίμος Μωραϊτίνης: Η εντολή του εξετελέσθη

Στις 22 Σεπτεμβρίου 1952 απεβίωσε στην Αθήνα ο συγγραφέας Τίμος Μωραϊτίνης, πολυσύνθετη και αξιοπρόσεκτη προσωπικότητα των ελληνικών γραμμάτων.

Με όπλο το πληθωρικό ταλέντο του, ο γεννημένος το 1876 (κατά την επικρατέστερη εκδοχή) Μωραϊτίνης καταπιάστηκε επιτυχώς με τα κυριότερα είδη του γραπτού λόγου στο α’ μισό του 20ού αιώνα: θέατρο (πρόζα και επιθεώρηση), χρονογράφημα, ποίηση, μυθιστόρημα, διήγημα, ταξιδιωτικά κείμενα, αθηναιογραφήματα.

Ο Μωραϊτίνης την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων

Τα κείμενά του διακρίνονται για το λεπτό χιούμορ, τη ρομαντική διάθεση και την πρωτοτυπία τους, ενώ η γραφή του είναι πνευματώδης, αβίαστη, διαυγής και φινετσάτη.

Ευθυμογράφος και χιουμορίστας υψηλής ποιότητας, ο Μωραϊτίνης, ο αγαπημένος Τίμος των παλιών Αθηναίων, φημιζόταν για την ευφυΐα, το ήθος και την ευπρέπειά του.

Ο Μωραϊτίνης το 1930

Πρώτο θεατρικό έργο του Μωραϊτίνη, ο οποίος συνέγραψε δεκάδες κωμωδίες και μεγάλο αριθμό επιθεωρήσεων, υπήρξε «Ο Μαραθώνιος Δρόμος», που ανέβηκε το 1906.

Τα θεατρικά έργα του Μωραϊτίνη, ο οποίος είχε καταφέρει να κατακτήσει το πλατύ κοινό, σημείωναν τεράστια επιτυχία, το δε ανέβασμά τους αποτελούσε κοσμικό γεγονός για την Αθήνα εκείνης της εποχής.

Ο Μωραϊτίνης στη Βενετία

Κορυφαίες θεατρικές δημιουργίες του θεωρούνται ο «Άρχοντας του Κόσμου» (1928) και η «Αιωνία Ζωή» (1929), δύο φιλοσοφικές κωμωδίες που ο επιφανής κριτικός και σημαντικός θεατράνθρωπος Φώτος Πολίτης (1890-1934) θεωρεί εφάμιλλες ή και καλύτερες αντίστοιχων του ξένου ρεπερτορίου.

Ο Μωραϊτίνης υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους χρονογράφους και αθηναιογράφους (επί ολόκληρες δεκαετίες έγραφε πρωτοσέλιδα χρονογραφήματα σε μεγάλες εφημερίδες και περιοδικά), ενώ αξιόλογες υπήρξαν και οι ποιητικές δημιουργίες του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Μωραϊτίνης υπήρξε ένα εκ των μελών του πρώτου διοικητικού συμβουλίου της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων (1908), ενώ διετέλεσε πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ.

Εξάλλου, ο Μωραϊτίνης έδωσε το «παρών» στον ατυχή Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, στο Μακεδονικό Αγώνα και στους δύο Βαλκανικούς Πολέμους.

Το 1947 η Ακαδημία Αθηνών απένειμε στον Μωραϊτίνη το Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου του.

Δεκαπέντε σχεδόν χρόνια μετά το θάνατο του Μωραϊτίνη, το καλοκαίρι του 1967, η σύζυγός του έλαβε την πρωτοβουλία να αποστείλει μια επιστολή στην εφημερίδα «Τα Νέα», προκειμένου να διορθώσει μια ανακρίβεια που αφορούσε τον εκλιπόντα.

Την εν λόγω επιστολή της Μαρίας Τίμου Μωραϊτίνη (Δημητρίου ήταν το πατρικό της), η οποία είχε δημοσιευτεί στο φύλλο της 1ης Αυγούστου 1967 και φωτίζει άγνωστες ασφαλώς στο ευρύ κοινό πτυχές της ζωής του ευρηματικού συγγραφέα, παραθέτουμε κατωτέρω:

Κύριε Διευθυντά,

Παρακαλώ θερμώς όπως δημοσιεύσητε την επιστολήν μου αυτήν εις την οποίαν διευκρινίζω μίαν ανακρίβειαν. Ο συνεργάτης σας κ. Ψαθάς χρησιμοποιεί συχνά —δίδων λανθασμένας πληροφορίας— το τραγικόν επιτύμβιον του τάφου του λατρευτού μου συζύγου: «Επιτέλους εστεγάσθην».

Την τελευταίαν φοράν ήτο εις την επιστολήν του προς τον κύριον πρόεδρον της Κυβερνήσεως, διά να αποδείξη την μη ανθηράν οικονομικήν κατάστασιν των δημοσιογράφων. Ο κ. Ψαθάς, ο οποίος μεταπολεμικώς εγνώρισε τας επιτυχίας εκείνας τας οποίας μας απαριθμεί, πρέπει να ενθυμήται καλώς ότι προπολεμικώς οι «φτασμένοι» εις την δημοσιογραφίαν και το θέατρον εκέρδιζαν αρκετά. Το αν δεν ήσαν παρά ελάχιστοι, τούτο οφείλεται εις το ότι το κοινόν εκείνο, αντίθετα με το σημερινόν, ήτο δύσκολον, εκλεκτικόν, απαιτητικόν.

«ΤΑ ΝΕΑ», 1.8.1967, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Τίμος Μωραϊτίνης υπήρξεν εκ των κορυφαίων των ελληνικών γραμμάτων. Συν τοις άλλοις, ο πλέον περιζήτητος και ο μόνος αδρά αμειβόμενος χρονογράφος. Προσέτι δε ο «πατήρ και δημιουργός της νεοελληνικής κωμωδίας». Άφησαν εποχήν εις το ελληνικόν θέατρον αι ανεπανάληπτοι επιτυχίαι του, υπήρξε δε πρωτοφανής ο αριθμός των παραστάσεων των έργων του, τηρουμένων των αναλογιών με τον τότε πληθυσμόν της Αθήνας. Όλα αυτά, βεβαίως, σημαίνουν ότι εκέρδιζε πάντα αρκετά χρήματα και η ζωή του ήτο ανάλογος. Έπειτα ήρθε η θύελλα του πολέμου και της κατοχής που μετέβαλε τα πάντα.

Ο λόγος δε τού «Επιτέλους εστεγάσθην» πρέπει να ζητηθή αλλού. Το «πώς» και το «διατί» το γνωρίζει άριστα ο κ. Ψαθάς, απορώ δε διατί όχι μόνον αποσιωπά μίαν τόσον τραγικήν αλήθειαν, αλλά και την παραποιεί. Δεν ήταν πως ο Τίμος Μωραϊτίνης δεν είχε στέγην. Είχε και αυτός μίαν στέγην όπως όλος ο κόσμος. Επειδή όμως υπήρξεν ένας ακραιφνής εθνικόφρων, με βαθείαν πίστιν εις τα υψηλά ιδεώδη της φυλής μας, οι κομμουνισταί, απονέμοντές του το έπαθλον εις το Δεκεμβριανόν Κίνημα του 1944, ανετίναξαν το διαμέρισμά του, αφού ελεηλάτησαν τα υπάρχοντά του. Καταδιωχθείς δε διά να εκτελεσθή με την οικογένειάν του, μόλις επρόφθασε να σωθή διανυκτερεύσας εις εν κενοτάφιον του Α’ Νεκροταφείου. Εξημέρωναν Χριστούγεννα. Περιγραφή του ιδίου εις χρονογράφημά του εις την εφ. «Έθνος», αμέσως μετά την επανέκδοσίν της.

Έτσι έμεινε άστεγος. Ηναγκάσθη δε να μένη έκτοτε εις ξενοδοχεία, αυτός, ο τραγουδιστής της Αθήνας του, ο από πέντε γενεές Αθηναίος. Τα ενοίκια που εζητούντο τότε, αντιπροσώπευον μίαν περιουσίαν ολόκληρον. Εκατοντάδες λίρες και διετίες προκαταβολή. Απαιτήσεις εις τας οποίας μόνον οι μαυραγορίται ημπορούσαν να ανταποκριθούν. Διαμένων εις τα ξενοδοχεία, επερίμενε να έρθη… «η σειρά του» διά να λάβη την στεγαστικήν του μερίδα, διότι είχε αρχίσει η πραγματοποίησις του στεγαστικού προγράμματος της Ενώσεως Συντακτών. Τούτο όμως επετελείτο κατά τον πλέον σκανδαλώδη τρόπον, αφού εστεγάσθησαν και άσχετοι προς το επάγγελμα και διεπράχθησαν πολλά εις βάρος της ολότητος των μελών της Ενώσεως.

«ΤΑ ΝΕΑ», 1.8.1967, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η «σειρά» του… Αλλά και μόνον διά την περίπτωσιν της ανατινάξεως της στέγης του, και αν ακόμη δεν υπήρχε στεγαστικόν πρόγραμμα, η ευημερούσα Ένωσις Συντακτών, η οποία τόσα ώφειλε εις αυτόν, έπρεπε να μεριμνήση να του εξασφαλίση στέγην. Υπήρξεν άλλωστε μία απαστράπτουσα μορφή μέσα εις τα γράμματα και την δημοσιογραφίαν, εκ των ιδρυτών της και πρόεδρός της, εις τον οποίον ωφείλετο ευγνωμοσύνη διά πολλά, αλλά κυρίως διά μίαν σωτήριον πράξιν του. Εν όψει του πολέμου, ως πρόεδρος, αναλαμβάνει την πρωτοβουλίαν και εξασφαλίζει το αποθεματικόν κεφάλαιον της Ενώσεως Συντακτών διά της αγοράς του περιφήμου ακινήτου εις την οδόν Ακαδημίας και Βουκουρεστίου, όπου σήμερον υψώνεται το νέον της πολυώροφον μέγαρον. Έτσι έσωσε την περιουσίαν της Ενώσεως από τον πληθωρισμόν. Το πέρασμά του δε από αυτήν υπήρξε κυριολεκτικώς εποικοδομητικόν και όχι διαβρωτικόν όπως άλλων.

Εν τούτοις, είχον παρέλθει δύο έτη από της εφαρμογής του προγράμματος της στεγάσεως και ο Τίμος Μωραϊτίνης, άστεγος, παρέμενεν εις τα ξενοδοχεία με την οικογένειά του, καταβάλλων τεράστια ενοίκια και αντιμετωπίζων πολλαπλούν το κόστος της ζωής μέσα εις αυτά. Εν τω μεταξύ ο τότε πρόεδρος της Ενώσεως Συντακτών, απόλυτος κύριος της καταστάσεως, διαβιών ως «μαχαραγιάς», εξησφάλιζε διά τον εαυτόν του παλάτι αξίας χιλιάδων λιρών, δαπάναις της Ενώσεως φυσικά.

Αλλά η σειρά του Τίμου Μωραϊτίνη δεν ερχόταν ακόμη. Τότε, αγανακτισμένος, κατάκοπος από την ζωήν των ξενοδοχείων και γνωρίζων πλέον ότι, τουλάχιστον ενόσω έζη, δεν θα ήρχετο η… «σειρά» του, έδωσε την εντολήν να γραφή εις τον τάφον του το τραγικόν αυτό επιτύμβιον «Επιτέλους εστεγάσθην». Σε λίγες ημέρες έφυγεν από τον κόσμο αυτόν, παίρνοντας μαζί του την πικρίαν της τόσης αγνωμοσύνης. Η εντολή του εξετελέσθη.

Μεθ’ υπολήψεως

Μαρία Τίμου Μωραϊτίνη

Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Μωραϊτίνης στο Δάσος της Βουλώνης κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου.