«Ερευνούσε σαν κοινωνιολόγος»: Το κατασκοπικό μυθιστόρημα ως υψηλή τέχνη φέρει την υπογραφή του Τζον λε Καρέ

Η έκταση της σχολαστικής έρευνας του Τζον Λε Καρέ και η προσοχή στη λεπτομέρεια είναι μερικές από τις πληροφορίες για τις μεθόδους εργασίας του που θα αποκαλυφθούν όταν το ιδιωτικό αρχείο του μετρ των κατασκοπικών θρίλερ θα εκτεθεί για πρώτη φορά αυτό το φθινόπωρο.

Τα κλασικά κατασκοπικά του μυθιστορήματα της εποχής του ψυχρού πολέμου έχουν πουλήσει δεκάδες εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως και έχουν εμπνεύσει αναγνωρισμένες ταινίες και τηλεοπτικές προσαρμογές.

Μια έκθεση γεμάτη έγγραφα

Οι βιβλιοθήκες Bodleian του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης ανακοίνωσαν την έναρξη της έκθεσης τον Οκτώβριο με τίτλο John le Carré: Tradecraft, η οποία βασίζεται σε χιλιάδες έγγραφα του τεράστιου ιδιωτικού του αρχείου, το οποίο κατέχει.

Ο Τζον Λε Καρέ, του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Ντέιβιντ Κόρνγουελ, ήθελε το αρχείο να τοποθετηθεί στο alma mater του και μετά τον θάνατό του το 2020 σε ηλικία 89 ετών δωρήθηκε επίσημα στο έθνος μέσω του συστήματος αποδοχής σε αντάλλαγμα, αποτρέποντας την απώλειά του στο εξωτερικό.

Αναφερόμενος στον σπουδαιότερο μυθιστορηματικό του χαρακτήρα, τον αυτοπεριοριζόμενο, κατ’ εξοχήν Άγγλο κατασκοπεύοντα Τζορτζ Σμάιλι, ο Τζον Λε Καρέ είχε πει κάποτε: «Η Οξφόρδη ήταν η πνευματική πατρίδα του Σμάιλι, όπως είναι και η δική μου».

Τα εκθέματα που θα δει κανείς για πρώτη φορά θα περιλαμβάνουν τις άφθονες σημειώσεις του για τους χαρακτήρες του, καθώς και σκίτσα με τα οποία, σαν σκηνοθέτης κινηματογράφου, οπτικοποιούσε τα πρόσωπα αυτά στα περιθώρια των χειρογράφων του.

Τα σχολιασμένα χειρόγραφά του θα δείξουν τον βαθμό στον οποίο αναθεώρησε επανειλημμένα τα μυθιστορήματά του. Σε ένα προσχέδιο για το Tinker Tailor Soldier Spy, περιέγραψε τον Σμάιλι ως «μικρόσωμο, κοντόχοντρο και στην καλύτερη περίπτωση μεσήλικα», γράφοντας ένα ένθετο: «Τα πόδια του ήταν κοντά, το βάδισμά του κάθε άλλο παρά ευκίνητο».

Το κατασκοπευτικό μυθιστόρημα ως τέχνη του υψηλού

Ο Τζον Λε Καρέ εργάστηκε ως διπλωμάτης και μυστικός πράκτορας για την MI5 και την MI6 προτού το όνομά του περάσει στους Ρώσους από τον προδότη Κιμ Φίλμπι, ο οποίος ενέπνευσε τον Σοβιετικό χαφιέ που διείσδυσε στις υψηλότερες βαθμίδες της Μυστικής Υπηρεσίας Πληροφοριών στο Tinker Tailor Soldier Spy.

Ενώ ο Λε Καρέ ανήγαγε το κατασκοπευτικό μυθιστόρημα σε υψηλή τέχνη, δημιουργώντας έναν σκληρό αντίποδα στον λαμπερό Τζέιμς Μποντ του Ίαν Φλέμινγκ, η έκθεση θα τον παρουσιάσει κυρίως ως συγγραφέα που είχε εργαστεί ως κατάσκοπος -όπως έβλεπε τον εαυτό του- και όχι ως κατάσκοπο που έγινε συγγραφέας.

Θα δείξει πώς συγκέντρωσε πληροφορίες, σχεδίασε ιστορίες και ανέπτυξε εμβληματικούς χαρακτήρες, όπως ο Σμάιλι και ο ομόλογός του Κάρλα, ο πανούργος κατάσκοπος της KGB. Τα αρχειακά έγγραφα αποκαλύπτουν περίπλοκα χρονοδιαγράμματα των πλοκών.

Ο τίτλος της έκθεσης παίζει με τον όρο «tradecraft» που χρησιμοποιούσε ο ίδιος για να περιγράψει τις τεχνικές της κατασκοπείας, αλλά ο οποίος, σύμφωνα με τους επιμελητές, «θα μπορούσε επίσης να εφαρμοστεί στη δική του επιδέξια τέχνη ως συγγραφέα και κοινωνικού σχολιαστή».

«Γιατί ο κόσμος θέλει να έχω απόψεις για την κατασκοπεία;»

Στις ιδιωτικές επιστολές που θα παρουσιαστούν περιλαμβάνεται ένα ιδιόχειρο σημείωμα που αποκαλύπτει τη δυσφορία του για τις δημόσιες εικασίες σχετικά με την κατασκοπευτική του καριέρα, πριν αυτές επιβεβαιωθούν. «Γιατί ο κόσμος θέλει να έχω απόψεις για την κατασκοπεία; Αν έγραφα για τον έρωτα, ή για τους καουμπόηδες, ακόμη και για το σεξ, οι άνθρωποι θα θεωρούσαν ότι αυτό ήταν το ενδιαφέρον μου και γι’ αυτό επινόησα ιστορίες γι’ αυτό», έγραφε.

Υπάρχει επίσης μια επιστολή στην οποία ο ηθοποιός Άλεκ Γκίνες αμφισβητούσε την καταλληλότητά του να υποδυθεί τον Smiley στην πρώτη τηλεοπτική μεταφορά του Tinker Tailor Soldier Spy επειδή «δεν ήταν πραγματικά στρογγυλός και με διπλά πηγούνια». Ο Λε Καρέ τον έπεισε να αναλάβει έναν από τους πιο αξιομνημόνευτους ρόλους του.

Η μέθοδος του Τζον λε Καρέ 

Την έκθεση συν-επιμελούνται ο συνεργάτης του Τζον Λε Καρέ και μακροχρόνιος φίλος του καθηγητής Φεντερίκο Βαρέζε και η Δρ Τζέσικα Νταθγουάιτ, από τις βιβλιοθήκες Bodleian, με την υποστήριξη της οικογένειας του  Λε Καρέ.

Αντικατοπτρίζοντας περαιτέρω την αυστηρή προσέγγιση του λε Καρέ στην έρευνα, θα διερευνήσει τη στενή συνεργασία του με φορείς των μυστικών υπηρεσιών, εταιρικούς πληροφοριοδότες και ανθρωπιστές και την αφοσίωσή του στην αποκάλυψη της διαφθοράς, όπως οι ανήθικες πρακτικές στη φαρμακοβιομηχανία.

Ο Βαρέζε, καθηγητής εγκληματολογίας στην Οξφόρδη, στα βιβλία του οποίου περιλαμβάνεται και το The Russia Mafia, ήταν μεταξύ των φίλων στους οποίους ο λε Καρέ έστελνε τα πρώτα προσχέδια των μυθιστορημάτων του. «Ήταν πολύ ανοιχτός σε προτάσεις», δήλωσε ο Βαρέζε.

Έχοντας μελετήσει τα περιεχόμενα του αρχείου, είπε ότι εξεπλάγη από την έκταση της έρευνας του λε Καρέ.

«Ήταν σαν ακαδημαϊκός. Πήγαινε στα μέρη για τα οποία θα έγραφε και έκανε επιτόπια έρευνα σαν ανθρωπολόγος ή κοινωνιολόγος. Θα μελετούσε εκτενώς, θα έπαιρνε συνεντεύξεις από ανθρώπους στο πεδίο, θα κρατούσε σημειώσεις – και στη συνέχεια θα τα έγραφε ως μυθοπλασία. Το έκανε αυτό για όλα τα μυθιστορήματα, κάτι που είναι αρκετά εξαιρετικό».

Με τη διοργάνωση της έκθεσης θέλει να «αποτίσει φόρο τιμής σε ένα πρόσωπο που θαυμάζω πολύ».

*Πηγή: The Guardian