Βροχή, αϋπνία και κατάθλιψη: Πώς ένα ταξίδι στο Μαρόκο άλλαξε μια για πάντα τον Ανρί Ματίς

Όταν ο Ανρί Ματίς πήγε στο Μαρόκο το χειμώνα του 1912, βρισκόταν μια σκοτεινή περίοδο της ζωής του. «Ήταν η ώρα της κρίσης γι’ αυτόν», λέει ο Τζεφ Κέλερ, συγγραφέας του βιβλίου Matisse in Morocco: A Journey of Light and Colour.

«Ήταν 42 ετών, στα μέσα της καριέρας του και δεν είχε βρει ακόμη διαρκή επιτυχία. Είχε χάσει προστάτες, κριτικούς, υποστήριξη. Έπρεπε να δουλέψει και έπρεπε να δουλέψει καλά. Έτσι, σχεδόν από καπρίτσιο, κατευθύνθηκε προς την Ταγγέρη και το πλούσιο φως της».

Ο Κέλερ καταγράφει την επίδραση που άσκησε η χώρα στον καλλιτέχνη κατά τη διάρκεια δύο ταξιδιών από τον Ιανουάριο έως τον Απρίλιο του 1912 και από τον Οκτώβριο του 1912 έως τον Φεβρουάριο του 1913. Και τις δύο φορές, ο Ανρί Ματίς έμεινε στο θρυλικό Grand Hotel Villa de France, παράγοντας περισσότερους από 20 πίνακες, παρά το γεγονός ότι αντιμετώπισε προκλήσεις όπως «η βροχή, η αϋπνία, η κατάθλιψη και η εύρεση μοντέλων», λέει ο Κέλερ στο Art Newspaper.

Ένα ταξίδι γεμάτο δυσκολίες

Τα ταξίδια του Ανρί Ματίς στην Ταγγέρη καθοδηγούνταν από διάφορους βασικούς παράγοντες: για παράδειγμα, οι παραγγελίες από δύο σημαντικούς Ρώσους συλλέκτες, τον Σεργκέι Σούκιν και τον Ιβάν Μορόζοφ, βοήθησαν να δικαιολογηθεί το ταξίδι. Στην αρχή ο καιρός ήταν απαίσιος, αλλά όταν ο καιρός βελτιώθηκε, αναζήτησε ένα μέρος για να ζωγραφίσει δύο τοπία που του ανέθεσε ο Μορόζοφ.

Η Villa Brooks, ένα τεράστιο κτήμα που ανήκε σε έναν πλούσιο Άγγλο, αποτέλεσε στη συνέχεια κομβική τοποθεσία για τον ζωγράφο. Το κρίσιμο είναι ότι ο Ανρί Ματίς τίς είχε τη δυνατότητα να εργάζεται ανενόχλητος στους ιδιωτικούς κήπους της.

«Ξόδεψε περίπου έξι εβδομάδες δουλεύοντας πάνω στο Acanthus (1912), προτού ζωγραφίσει γρήγορα άλλα δύο, το Moroccan Garden (1912) και τον εκθαμβωτικό πίνακα The Palm (1912)», λέει ο Κέλερ. «Σε σύγκριση με τα προηγούμενα τοπία του Fauve, αυτά τα ζωντανά, αισθησιακά χρώματα διαπνέονταν από ένα πνεύμα απόλαυσης σε αντίθεση με τις παλλόμενες κραυγές των Fauve πινάκων του».

Acanthus, 1912

Το μεγάλο κίνητρο

Η απομάκρυνση από το Παρίσι και την κυριαρχία του κυβισμού και του Πικάσο προκειμένου να βρει το δικό του μονοπάτη με την τέχνη του ήταν ένα ισχυρότερο κίνητρο για τη φυγή στο Μαρόκο, υποστηρίζει ο Κέλερ. «Στην Ταγγέρη μπορούσε να διαλογιστεί με ηρεμία πάνω στις εξελισσόμενες επιρροές του, στις οποίες συμπεριλαμβανόταν και η ισλαμική τέχνη. Το ενδιαφέρον του γι’ αυτήν είχε αναπτυχθεί εδώ και δώδεκα χρόνια και ήταν προετοιμασμένος για την άφιξή του στο Μαρόκο, όπου η τέχνη αυτή ήταν απρόσκοπτα ενσωματωμένη στην καθημερινότητα – σε χαλιά, πλακάκια και σκαλισμένα ξυλόγλυπτα»

Ο Κέλερ ξεχωρίζει μερικές συναρπαστικές λεπτομέρειες, όπως τέσσερα δακτυλικά αποτυπώματα στο κάτω μέρος του έργου View of the Bay of Tangier (1912-13), που ανακαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια επισκέψεων στο Musée de Grenoble, στο οποίο ανήκει το έργο. «Μια μέρα ήμουν επάνω στα γραφεία του μουσείου και έψαχνα τα αρχειακά έγγραφα και τα βρήκα σημειωμένα σε μια σχολιασμένη έκθεση κατάστασης», λέει ο Κέλερ. «Γύρισα πίσω στη γκαλερί και δεν μπορούσα να πιστέψω ότι δεν τα είχα προσέξει ποτέ στο κάτω μέρος του καμβά. Ήταν ξαφνικά ολοφάνερα».

Ο Ανρί Ματίς φιλοτέχνησε τον πίνακα σε μια θέα ακριβώς έξω από τα τείχη της Kasbah στην αρχή της πρώτης του διαμονής, όταν ο καιρός ήταν ακόμη ασταθής. «Θέλω να πιστεύω ότι μια καταιγίδα τον έπιασε απροετοίμαστο και έπρεπε να τρέξει στο ξενοδοχείο του», λέει ο Κέλερ.

Café marocain, 1913

Βρίσκοντας ένα γυναικείο μοντέλο

Η πρακτική του εξελίχθηκε επίσης κατά τη διάρκεια του δεύτερου ταξιδιού, το οποίο διήρκεσε πάνω από τέσσερις μήνες. «Αποκορύφωμα ήταν το Café marocain (1913), ένα λαμπερό, πεπλατυσμένο ταμπλό που εκπέμπει ηρεμία», λέει ο Κέλερ. «Το αιθέριο γαλάζιο που κατακλύζει τις έξι φιγούρες μοιάζει να πηγάζει από κάποιο μέρος στην άλλη πλευρά της πραγματικότητας. Ήταν το πιο μακρινό σημείο που μπορούσε να φτάσει. Όταν τελείωσε, έκλεισε εισιτήρια για τη Γαλλία».

Μια βασική φιγούρα που διέπει και τα δύο ταξίδια του Ματίς είναι η Ζορά, μια νεαρή Μαροκινή που χρησίμευσε ως μοντέλο. Αν η εξεύρεση ενός άνδρα μοντέλου ήταν δύσκολη στο Μαρόκο, η εξεύρεση μιας γυναίκας ήταν σχεδόν αδύνατη εκείνη την εποχή λόγω των πολιτιστικών ταμπού, λέει ο Κέλερ. Ο Ματίς ήταν εξαιρετικά τυχερός που η Ζορά δέχτηκε, και το αποτέλεσμα, η Zorah in Yellow (1912), ήταν το καλύτερο πορτρέτο του ταξιδιού, υποστηρίζει.

«Βρίσκω συναρπαστικό το πώς απεικόνισε τη Ζορά -μια πραγματική πόρνη που ζωγραφίζεται ανάμεσα σε πελάτες σε έναν οίκο ανοχής- με σχεδόν ιερές εικόνες που είναι ίσως αισθησιακές αλλά σίγουρα όχι σεξουαλικές», λέει ο Κέλερ.

Vue sur la baie de Tanger, 1912

Ο Κέλερ βασίστηκε σε μια σειρά από σημαντικές πηγές, αναφερόμενος στην αλληλογραφία μεταξύ του Ανρί Ματίς και της καλλιτέχνιδας Ζορζέτ Αγκύτ, η οποία αγόρασε έναν από τους πίνακες του Μαρόκου (View of the Bay of Tangier, 1912) και παρήγγειλε έναν άλλο (The Small Mulatto Woman, 1912). «Ξόδεψα πολύ χρόνο διαβάζοντας οδηγούς της εποχής και περιγραφές άλλων ταξιδιωτών, περνώντας από μικροφίλμ της τοπικής, δύο φορές την εβδομάδα κυκλοφορούσας εφημερίδας και με επιστολές ανθρώπων όπως η Αυστραλή ζωγράφος Χίλντα Ρικς, η οποία διέμενε στο ξενοδοχείο του Ματίς σχεδόν την ίδια ακριβώς περίοδο κατά την πρώτη του διαμονή», προσθέτει ο Κέλερ.

Οι μελετητές θα πρέπει να βρουν πολλές νέες λεπτομέρειες στην ανάλυση, παρατηρεί ο Κέλερ, αλλά τονίζει επίσης ότι σκόπιμα το έγραψε για να το απολαύσει ο γενικός αναγνώστης: «Κατά βάθος πρόκειται για μια πραγματικά καλή ιστορία ενός αγαπημένου καλλιτέχνη, ο οποίος, σε ένα σημείο μεγάλης κρίσης, κατευθύνεται στο Μαρόκο για να προσπαθήσει να βρει μια διέξοδο προς τα εμπρός, μόνο και μόνο για να συναντήσει πολλά εμπόδια».

*Πηγή: The Art Newspaper