Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης: Μια ολόκληρη εκατονταετία λειτουργίας και προσφοράς στην πατρίδα

Ο διαδικτυακός τόπος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) αναφέρει —μεταξύ άλλων— τα ακόλουθα σχετικά με την ιστορική αφετηρία του φημισμένου πανεπιστημιακού ιδρύματος της χώρας μας και τις δυσχέρειες που παρουσιάστηκαν στα πρώτα βήματά του:

Tην προσπάθεια για ίδρυση πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη είχε ξεκινήσει ο Ελευθέριος Bενιζέλος, σε μία εποχή που η Βόρεια Ελλάδα μόλις είχε απελευθερωθεί και η τόνωση των «Νέων Χωρών», όπως αποκαλούνταν τότε οι νεοαπελευθερωθείσες περιοχές, προέβαλλε ως εθνική ανάγκη. Μάλιστα, παράλληλα με το πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης προβλεπόταν και η ίδρυση ενός ακόμη πανεπιστημίου στη Σμύρνη. H Μικρασιατική καταστροφή, όμως, ανέτρεψε εκείνα τα σχέδια.

Αργότερα, το 1924, ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπαναστασίου αποφάσισε την ίδρυση του πανεπιστημίου και ξεκίνησε τις διαδικασίες που ευδοκίμησαν το καλοκαίρι του 1925. Ο ιδρυτικός νόμος του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ν. 3341/14-6-25) ψηφίστηκε στις 5 Ιουνίου 1925 από την τότε συντακτική συνέλευση έπειτα από πολλές και μακρές συζητήσεις και δημοσιεύθηκε στο φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως της 22ας Ιουνίου 1925.

Από τις πρώτες ημέρες της ψήφισής του ο ιδρυτικός νόμος πέρασε από πολλές περιπέτειες και δοκιμασίες, που συνεχίστηκαν αδιάκοπα στα πρώτα χρόνια της εφαρμογής του λόγω της πολιτικής αναταραχής εκείνης της εποχής. Ωστόσο, το πανεπιστήμιο ξεκίνησε να λειτουργεί από το 1926 με πρώτο πρόεδρο τον Γεώργιο Xατζηδάκι και κατόπιν τον Χρίστο Tσούντα.

Στον ιδρυτικό νόμο μεγαλύτερη βαρύτητα δινόταν στην ανάπτυξη των θεωρητικών επιστημών, κατεύθυνση που συμβάδιζε άλλωστε με τις αντιλήψεις της εποχής. Τον πρώτο χρόνο, το 1926, λειτούργησε η Φιλοσοφική Σχολή, που στεγάστηκε στο κτίριο «Aλλατίνι», εκεί που στεγάζονται σήμερα οι υπηρεσίες της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης. Σύντομα, ωστόσο, διαπιστώθηκε ότι η επιλογή δεν ήταν η καλύτερη, γι’ αυτό και αποφασίστηκε η μεταστέγασή του, τον Οκτώβριο του 1927, στο μέγαρο της οδού Εθνικής Aμύνης, όπου προηγουμένως στεγαζόταν το B’ Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Το κτίριο αυτό επισκευάσθηκε και λίγο αργότερα επεκτάθηκε με την προσθήκη και τρίτου ορόφου. Σήμερα αποτελεί το ιστορικό κτίριο του πανεπιστημίου και στεγάζει ένα μέρος μόνο της Φιλοσοφικής Σχολής.

Tο 1927 λειτούργησε και η Φυσικομαθηματική Σχολή με πρώτο της τμήμα το Τμήμα Δασολογίας, που το 1937 μαζί με το Τμήμα Γεωπονίας αποχωρίστηκαν και δημιούργησαν τη Γεωπονοδασολογική Σχολή. Το 1929 άρχισε να λειτουργεί η Σχολή Nομικών και Oικονομικών Eπιστημών. H Iατρική και η Θεολογική Σχολή, που προβλέπονταν από τον ιδρυτικό νόμο, λειτούργησαν πολύ αργότερα, το 1942. Mετά τον πόλεμο, το 1950-51, ιδρύθηκε η Kτηνιατρική Σχολή και στη συνέχεια με χρονολογική σειρά τα Iνστιτούτα Ξένων Γλωσσών (1951), η Πολυτεχνική (1955) και η Oδοντιατρική (το 1959 ως τμήμα της Iατρικής και από το 1971 ως ανεξάρτητη σχολή).

Στο ήμισυ της μακράς ιστορικής διαδρομής του —μιας ολόκληρης πλέον εκατονταετίας λειτουργίας και προσφοράς στην πατρίδα, την οποία τιμούμε με το παρόν άρθρο— το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (για την ακρίβεια, η Φιλοσοφική Σχολή του) είχε αναγορεύσει επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφίας το σπουδαίο Γιάννη Ρίτσο. Η τελετή είχε πραγματοποιηθεί πριν από μισό σχεδόν αιώνα, την Τρίτη 10 Ιουνίου 1975.

Ο Γιάννης Ρίτσος

Στο σχετικό ψήφισμα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ αναφέρονταν τα εξής:

Για σένα
τον ΓΙΑΝΝΗ ΡΙΤΣΟ
άντρα εκλεκτό
και ποιητή διάσημο.

Οι καθηγητές της Φιλοσοφικής Σχολής Σταμάτιος Καρατζάς, Γεώργιος Μουρέλος, Γεώργιος Σαββίδης και Γρηγόριος Σηφάκης είπαν ότι από τα νεανικά σου χρόνια όχι μόνο ανέβασες ψηλά τον ποιητικό λόγο με τον πλούτο των εικόνων που δημιούργησες και την αξία που έδωσες στον άνθρωπο, μα ακόμα ότι στάθηκες υπόδειγμα λεβεντιάς για τον τόπο σου.

Η Φιλοσοφική Σχολή, θέλοντας να τιμήση και την ομορφιά του λόγου σου και τη δύναμη της καρδιάς σου, αποφάσισε να σε αναγορεύση επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφίας και να σου προσφέρη όλα τα προνόμια που το αξίωμα τούτο σου δίνει.

Έγινε στη Θεσσαλονίκη στις δέκα Ιουνίου χίλια εννιακόσια εβδομήντα πέντε.

Ο Κοσμήτωρ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ι. ΜΟΥΡΕΛΟΣ

Ο Γραμματεύς

ΣΤΕΡΓ. ΑΝΔΡΕΟΠΟΥΛΟΣ  

Στο πλαίσιο της τιμητικής εκδήλωσης στην ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα τελετών του ΑΠΘ, μετά τη σχετική εισήγηση του καθηγητή Γ. Π. Σαββίδη («κολόνα και φωνή της Ρωμιοσύνης» είχε αποκαλέσει τον Ρίτσο) και αφού πρώτα περιεβλήθη την τήβεννο, ο ποιητής ανέβηκε στο βήμα και είπε τα ακόλουθα για τη Θεσσαλονίκη, το ΑΠΘ και τον Σεφέρη:

Κύριε Πρύτανη, κύριε Κοσμήτορα, κύριοι καθηγητές, αγαπημένη μου σπουδάζουσα νεολαία, ιδιαίτερη συγκίνηση με κατέχει αυτή τη στιγμή για την τιμή που μου κάνετε. Συγκίνηση πολλαπλή και για πολλούς λόγους. Απ’ τις έδρες του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δίδαξαν μερικοί απ’ τους επιφανέστερους επιστήμονες της σύγχρονης Ελλάδας. Και σήμερα η Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου περιλαμβάνει στους κόλπους της κάποιους από τους πιο σημαντικούς διδασκάλους μας. Η Θεσσαλονίκη είναι κέντρο πανελλήνιας πνευματικής ακτινοβολίας και πολλά ονόματα συγγραφέων της είναι απ’ τα λαμπρότερα στο στερέωμα των ελληνικών γραμμάτων. Και κάτι προσωπικό — που ίσως, τελικά, να μην είναι αποκλειστικά προσωπικό: η Θεσσαλονίκη υπήρξε πηγή έμπνευσης ενός έργου των νεανικών μου χρόνων — του «Επιταφίου». Μπορεί να ’χει κι αυτό τη σημασία του.

Άλλος και βασικός λόγος της συγκίνησής μου: το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο σφύζει από μια φλογερή, ελευθερόφρονη νεολαία που έχει στο ενεργητικό της μεγάλους και ωραίους αγώνες για τη Δημοκρατία — αγώνες ισάξιους μ’ εκείνους της αθηναϊκής σπουδάζουσας νεολαίας.

Και κάτι ακόμη που επιτείνει τη συγκίνησή μου: η Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, πρώτη και μόνη στην Ελλάδα, τίμησε, τιμώντας τον εαυτό της έτσι, τον Γιώργο Σεφέρη, που η προσφορά του στον νεοελληνικό πολιτισμό (πλάι σ’ εκείνην του Σολωμού, του Κάλβου, του Παλαμά, του Σικελιανού, του Καβάφη, του Καζαντζάκη, του Βάρναλη) ήταν και παραμένει ανυπολόγιστη, και που η ιστορική του δήλωση σε μια κρίσιμη στιγμή του ελληνικού έθνους ήταν μια καίρια ανταπόκριση στο αίτημα των καιρών και στο αίσθημα ολόκληρου του ελληνικού λαού.

Γι’ αυτό είμαι βέβαιος πως θα είσθε σύμφωνοι να αφιερώσουμε το πρώτο μέρος της ανάγνωσης των ποιημάτων μου στη ιερή μνήμη του Γιώργου Σεφέρη και στη σπουδάζουσα νεολαία που τόσο την αγάπησε ο ποιητής και που τόσο κι εκείνη τον αγάπησε. Και το δεύτερο μέρος θα ήθελα να το αφιερώσουμε στη μαρτυρική Κύπρο, που χρόνια ολόκληρα και ξέχωρα τώρα αγωνίζεται τον υψηλό αγώνα της ανεξαρτησίας και ελευθερίας.

Ευχαριστώ

Οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο παρόν άρθρο, πλην εκείνης του Γιάννη Ρίτσου, προέρχονται από το διαδικτυακό τόπο του ΑΠΘ.