Γιάννης Ντεγιάννης: Η ώρα της ευθύνης

Στις 27 Μαΐου 2006, ημέρα Σάββατο, απεβίωσε ο Γιάννης Ντεγιάννης, δικαστικός λειτουργός που υπηρέτησε με συνέπεια το δημόσιο συμφέρον και —συνάμα— ακέραιος άνθρωπος με πνευματικές ανησυχίες και λογοτεχνική παραγωγή.

Ο Ντεγιάννης, ο οποίος είχε γεννηθεί στους Στρόπωνες Ευβοίας το 1914, σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και υπηρέτησε στο Δικαστικό Σώμα από το 1949 έως το 1981, όταν αφυπηρέτησε με το βαθμό του αρεοπαγίτη.

Ήταν ο πρόεδρος του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών που δίκασε τους πρωταιτίους του απριλιανού πραξικοπήματος για εσχάτη προδοσία και στάση. Ο Ντεγιάννης συνέβαλε τα μέγιστα στην αναζήτηση της αλήθειας και στην απονομή δικαιοσύνης, μακριά από εκδικητικές σκέψεις και διαθέσεις.

Η χωρίς φόβο και πάθος αξιολόγηση των αποδεικτικών στοιχείων, η ορθή εφαρμογή του νόμου, η άψογη τήρηση της όλης διαδικασίας αποκατέστησαν τις αγαθές σχέσεις μεταξύ του λαού και των δικαστών, ενίσχυσαν την αξιοπιστία της δικαιοσύνης ως ανεξάρτητης και διακριτής εξουσίας, αλλά και ως βασικού πυλώνα του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Ο Ντεγιάννης εξελέγη βουλευτής με το ΠΑΣΟΚ το 1981 (Επικρατείας) και το 1985 (Α’ Θεσσαλονίκης).

Το συγγραφικό έργο του Ντεγιάννη περιλαμβάνει ποιητικές συλλογές, πεζογραφήματα, καθώς και το βιβλίο Η Δίκη (1990).

Στο φύλλο των «Νέων» που είχε κυκλοφορήσει την Τρίτη 23 Σεπτεμβρίου 1980 υπήρχε ένα άρθρο για τον Ντεγιάννη, με αφορμή την επικείμενη τότε έκδοση της ποιητικής συλλογής του Προλεγόμενα κάθε μελλοντικής ευτυχίας (κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Κέδρος» το 1981).

«ΤΑ ΝΕΑ», 23.9.1980, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Συνομιλώντας με το γνωστό δημοσιογράφο, συγγραφέα και πολιτικό Γιώργο Λιάνη, ο Ντεγιάννης είχε δηλώσει τα ακόλουθα:

Κύριε Ντεγιάννη, γράφετε ποίηση χρόνια τώρα. Είναι οι χιλιάδες στιγμές που ζείτε στα δικαστήρια, αυτή η πολύτομη ανθρώπινη γεωγραφία, που σας έστρεψε στην ποίηση; Ή μήπως γράφετε για να λησμονάτε ή ακόμα για να εκφράσετε άλλα συναισθήματα, βαθιά κρυμμένα μέσα σας;

Το ίδιο το λειτούργημα του δικαστή δεν προσφέρει συγκινήσεις που θα μπορούσαν να γίνουν λυρική ποίηση. Πιθανόν νάναι αφορμή για άλλη μορφή λόγου. Σαν μορφή, όμως, η ποίηση έχει ένα σπουδαίο σύνδεσμο με την εμπειρία μου στα δικαστήρια. Η δικαστική απόφαση, το ξερό αυτό κείμενο, είναι ένα δίδαγμα. Διδάσκει, δηλαδή, πώς πρέπει να ζητάς το σημαντικό και ουσιαστικό. Και να το εκφράζεις με τα πιο λιτά μέσα.

Με παραξενεύει η απάντησή σας. Λέτε το δικαστικό λειτούργημα δεν προσφέρει συγκινήσεις. Θα πίστευε κανένας το ακριβώς αντίθετο…

Το πλήθος των ανθρώπων που περνάνε από τα δικαστήρια είναι ένας ολόκληρος κόσμος με πάθη και αγωνίες. Ο πιο ζωντανός καθρέφτης του κοινωνικού μας περιβάλλοντος. Ο πίνακας, όμως, αυτός ζητάει μια μεγαλόπνοη σύνθεση. Μια σύνθεση που δεν χωράει στα στενά σύνορα ενός ποιήματος.

Γράφετε απ’ ό,τι έχω διαβάσει από τα γυμνασιακά σας χρόνια. Ποιοι ήταν οι πνευματικοί φάροι στο αρχιπέλαγος της νιότης σας;

Ο Παλαμάς και ο Πορφύρας. Παράξενα, μέσα στο αναγνωστικό του Γυμνασίου υπήρχε και το ποίημα «Περιμένοντας τους βαρβάρους» του Καβάφη. Με εντυπωσίασε. Αργότερα, το παλιό άρθρο του Ξενόπουλου για τον Καβάφη, δημοσιευμένο στη «Νέα Εστία», στάθηκε το μικρό μου αισθητικό ευαγγέλιο. Διδάχτηκα τη σημασία που είχε η απλότητα του ύφους και η συντομία. Από τότε η παραγωγή έπεσε ποσοτικά απότομα, αλλά ανέβηκε, θαρρώ, ποιοτικά.

Με τη γενιά του ’30, την ποίηση του Σεφέρη, δεν έχετε γνωριστεί;

Ομολογώ ότι για πολύ καιρό δεν είχα διαβάσει Σεφέρη. Όχι γιατί ο ποιητής δεν ήταν σημαντικός, αλλά γιατί με ενοχλούσε κάποια επίμονη υμνολογία από ορισμένους —πάντα τους ίδιους— ανθρώπους, υμνολογία για την οποία ο Σεφέρης ήταν αθώος.

Σας ενδιαφέρει η ιδεολογική τοποθέτηση του ποιητή;

Βεβαίως με ενδιαφέρει, γιατί ποιητής χωρίς ιδεολογία δεν είναι ποιητής.

Δουλεύετε καθημερινά τα ποιήματά σας;

Η ποίηση είναι ιστορία μόνο των διακοπών. Τον χειμώνα, τον καιρό της δουλειάς, υπάρχουν εντυπώσεις και σχέδια, όλα είναι αποσπασματικά μέσα μου και παίρνουν την τελική τους μορφή το καλοκαίρι.

Γράφετε στην τύρβη της Αθήνας;

Γράφω στην ησυχία των νησιών της Νάξου και της Αμοργού.

Με το πέρασμα του καιρού προς τα πού κλίνετε;

Κερδίζει μοιραία πιο πολλά δικαιώματα ο ποιητής.

Έχω διαβάσει μερικά σας ποιήματα. Θαρρώ πως το κοινωνικό στοιχείο δεν κυριαρχεί…

Δεν έχετε δίκιο. Αν κάτι κυριαρχεί, είναι το κοινωνικό στοιχείο. Διαβάστε το ποίημά μου «Το τραμ φορούσε το παλιό του παντελόνι».

Σας ενοχλεί που ο κόσμος όλος μιλάει για σας λέγοντας ο δικαστής που δίκασε τη χούντα;

Με στενοχωρεί ελαφρά, γιατί υπήρχα σαν δικαστής επί τόσα χρόνια. Με την ίδια αφοσίωση στη δουλειά και με την ίδια θέρμη για τα εξωδικαστικά μου κείμενα, που έμεναν άγνωστα και παραπεταμένα.

Πιστεύετε ότι, αν δεν ήσασταν πρόεδρος σε κείνη την πολύκροτη δίκη, θάταν διαφορετική η ζωή σας;

Οπωσδήποτε. Το βέβαιο είναι πως δεν θα μπορούσα ποτέ να δημοσιεύσω ποιητικό βιβλίο με δικά μου έξοδα. Θα χόρταιναν τα έντομα…

Αγαπητέ μου κύριε Ντεγιάννη, θάθελα να ξαναγυρίσουμε σε κείνες τις δύσκολες για σας μέρες. Θέλω να μάθω ποια διεργασία γίνηκε μέσα σας όταν έφθασε η ώρα της ευθύνης. Ποια ήταν η φιλοσοφία σας; Λιποψυχήσατε καθόλου;

Ήμουνα ψυχολογικά προετοιμασμένος, γιατί ήξερα πως θα ήμουνα ένας από τους δικαστές κάποιας από τις πολλές αυτές υποθέσεις. Γιατί ήμουνα ο αρχαιότερος και δεν είχα κανένα κώλυμα. Ας πούμε, δεν υπήρξα πρόεδρος στρατοδικείου, ούτε έφορος δικαστικών αντιπροσώπων στο δημοψήφισμα της χούντας. Επί πλέον, είχα μια δεύτερη πρόγευση όταν πήρα ειδοποίηση ότι θέλει να μου μιλήσει εκτάκτως ο προϊστάμενος του Εφετείου κ. Καλογερόπουλος. Περίπου μάντεψα τι με ήθελε.

Και μετά, κύριε Ντεγιάννη;

(Μένει σκεφτικός για πολλή ώρα…) Υπήρχε ένα θεατρικό έργο του Μεσοπολέμου με τίτλο «Το τέλος του ταξιδιού». Μια μικρή ομάδα, που πρόκειται να διεισδύσει στις γερμανικές γραμμές, περιμένει στα χαρακώματα τη στιγμή που θα δοθεί η διαταγή να ξεκινήσει. Σ’ όλο αυτό το μικρό χρονικό διάστημα, αλλά ατέλειωτο στην ψυχική αγωνία, οι άνδρες μιλούν για τις αναμνήσεις τους από το Κολλέγιο και για το «Όνειρο καλοκαιριάτικης νύχτας» του Σαίξπηρ. Δεν λένε λέξη για την επιχείρηση που έχουν να επιτελέσουν. Κάτω από το αλλότριο θέμα μαντεύεις πως σιγοβράζει η συγκίνησή τους.

Τι επιστρατεύσατε από τη ζωή σας εκείνες τις κρίσιμες στιγμές;

Τον εαυτό μου και τη βοήθεια της γυναίκας μου.

Τι θέλετε να πείτε λέγοντας «βοήθεια της γυναίκας μου»;

Όταν τόμαθε ότι θάμαι πρόεδρος, μου είπε: «Ο Καράγιωργας πλήρωσε τον φόρο του! Τώρα ήρθε η σειρά μας…»

Ποια είναι η λεπτή γραμμή στο δικαστή όπου κατά τη γνώμη σας πρέπει να σταματάει η επιείκεια και να αρχίζει η αυστηρότητα;

Προκατασκευασμένα σχήματα δεν πρέπει να υπάρχουν. Είναι κανένας αυστηρός εκεί που πρέπει να είναι.

Πώς αντιδράσατε όταν μάθατε ότι η κυβέρνηση έδωσε χάρη στους χουντικούς και δεν εκτελέστηκε η θανατική ποινή στην οποία σεις τους καταδικάσατε;

Δεν επιτρέπεται και δεν επιθυμώ να σχολιάσω μια τέτοια απόφαση της κυβερνήσεως.

Σας δόθηκε η ευκαιρία να ξαναδείτε κάποιον από τους χουντικούς; Μάθατε πώς σχολιάσανε την απόφασή σας;

Όχι, δεν ξανάδα ποτέ κανέναν. Έμαθα μόνο πως ο Αγγελής είπε ότι τον δίκασε ανύπαρκτο δικαστήριο!

Ποια ήταν η πιο δύσκολη στιγμή που ζήσατε σ’ εκείνη τη δίκη;

Λίγο πριν αναγγείλω την απόφαση.

Έχετε κάνει σαν δικαστής λάθη;

Θάταν υπεροψία να πει ο δικαστής ότι δεν έκανε ποτέ του λάθος. Γιατί δεν υπάρχει αλάθητος άνθρωπος στον κόσμο. Η αγωνία μου είναι να κάνω όσο το δυνατό λιγότερα λάθη.

Έχετε αδικήσει κάποιον άνθρωπο συγκεκριμένα;

Πού να το ξέρω… Κάποτε λυπήθηκα μια μεγαλόσχημη κυρία, που είχε έρθει με ένα τσίτινο (σ.σ. ευτελές) φόρεμα και έκλαιγε απαρηγόρητη. Πήρε από μένα αναβολή έξωσης. Την πίστεψα, αλλά είχα πέσει έξω. Κατά σύμπτωση, λεγόταν Παπαδοπούλου…

Πώς λέγεται η νέα ποιητική σας συλλογή;

«Προλεγόμενα κάθε μελλοντικής ευτυχίας».

Τι σημαίνει ο τίτλος;

Ειρωνεία για την ευτυχία, που νομίσαμε πως την κατακτήσαμε με την τεχνική πρόοδο.

Μια τελευταία ερώτηση: Έχετε ζήσει ποτέ μεγαλύτερη συγκίνηση από τις συγκλονιστικές στιγμές που ζήσατε στη δίκη των πρωταιτίων του πραξικοπήματος;

Έχω φθάσει στα πρόθυρα του θανάτου πολλές φορές. Το ’40 ήμουνα στην πρώτη γραμμή. Πλάι μου έσκασε μια χειροβομβίδα. Ο διπλανός μου πρόλαβε και σκότωσε τον Ιταλό που την πέταξε. Θυμάμαι, έμεινε στον αέρα η κραυγή του: «Αχ, μάμα!»