«Εκφυλισμένη τέχνη» και «αντιαμερικανική ιδεολογία»: Ο λαϊκισμός ως φασισμός που καταδιώκει τον πολιτισμό

«Παλέψτε! Παλέψτε! Παλέψτε!», φαντάζει να φωνάζει το νέο πορτρέτο του Ντόναλντ Τραμπ. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, αφού επέκρινε τον πίνακα της Σάρα Μπρόσναν που κοσμούσε τον Λευκό Οίκο από το 2019 έως το 2025 ως «πραγματικά τον χειρότερο», τον αντικατέστησε με έναν νέο, βγαλμένο από τον Ιούλιο του 2024. O πρόεδρος των ΗΠΑ τα έχει βάλει με την τέχνη γενικά η ειδικά;

Το νέο πορτρέτο αποτελεί μια ζωγραφισμένη εκδοχή της στάσης του με τη γροθιά του σηκωμένη μετά τον πυροβολισμό του την περασμένη χρονιά. Ο λόγος που κοσμεί την είσοδο του Λευκού Οίκου είναι ότι το προηγούμενο, κατά την άποψή του, ήταν «σκόπιμα παραμορφωμένο» κι έτσι αυτό κατέβηκε πιο γρήγορα κι από έργο υπό την εποπτεία του Γκαίμπελς.

View this post on Instagram

A post shared by The Denver Gazette (@denvergazette)

«Αντιαμερικανική ιδεολογία»

Σε μια επόμενη «μάχη» με την τέχνη, διέταξε τον Τζέι Ντι Βανς να καθαρίσει τα μουσεία του Σμιθσόνιαν από την «ανάρμοστη ιδεολογία».

Το εκτελεστικό διάταγμα με τίτλο «Επαναφορά της αλήθειας και της λογικής στην αμερικανική ιστορία», δίνει εντολή στον αντιπρόεδρο Τζει Ντι Βανς, ο οποίος συμμετέχει στο διοικητικό συμβούλιο του Smithsonian, να απομακρύνει την «ανάρμοστη ιδεολογία» από τα περισσότερα από είκοσι μουσεία και ερευνητικά κέντρα του.

Ο Λευκός Οίκος κατονόμασε συγκεκριμένα τα εκθέματα στο Εθνικό Μουσείο Αφροαμερικανικής Ιστορίας και Πολιτισμού και στο Μουσείο Ιστορίας των Αμερικανίδων Γυναικών, λέγοντας ότι παρουσιάζουν τις δυτικές αξίες ως «επιβλαβείς και καταπιεστικές»».

Η εντολή δίνει επίσης στο Κογκρέσο την εξουσία να κόψει τη χρηματοδότηση για οποιοδήποτε πρόγραμμα του Smithsonian που θεωρείται ότι «διαιρεί τους Αμερικανούς με βάση τη φυλή» και επιβάλλει στο μουσείο ιστορίας των γυναικών να αποκλείσει την εκπροσώπηση των τρανς υποκειμένων.

Σε άλλο διάταγμα που στόχευε το Smithsonian, ο Λευκός Οίκος επέμεινε ότι τα ομοσπονδιακά μουσεία πρέπει να είναι «επίσημα και εξυψωτικά» αφιερώματα στην αμερικανική κληρονομιά και όχι πλατφόρμες για «ιδεολογική κατήχηση». Μάλιστα, στο ίδιο μοτίβο,  ήδη από το 2023, ορισμένοι Ρεπουμπλικάνοι κατηγόρησαν το Smithsonian για «αριστερή κατήχηση» και έθεσαν ερωτήματα σχετικά με τις εκδηλώσεις drag και για ένα γραφικό που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο από το μουσείο Αφροαμερικανικής Ιστορίας τον Μάιο του 2020, το οποίο αναφερόταν στη «σκληρή δουλειά», τον «ατομικισμό» και την «πυρηνική οικογένεια» ως μέρος της «λευκής κουλτούρας».

Αλλά πόσο σοβαρά πρέπει να ληφθούν όλα αυτά υπόψη; Είναι μια επείγουσα απειλή για τη δημοκρατία και τον πολιτισμό ή απλή επίδειξη δύναμης;

Απειλή για την δημοκρατία και τον πολιτισμό;

Άρθρο του Guardian συγκρίνει τις πρακτικές του προέδρου Τραμπ με την πιο «σκοτεινή» έκθεση τέχνη όλων των εποχών. Μια έκθεση που λαμβάνει τώρα χώρα στο Μουσείο Πικάσο και φέρει το όνομα «Εκφυλισμένη τέχνη: Η δίκη της Μοντέρνας Τέχνης υπό το Ναζισμό», προβάλει το πώς ολοκληρωτικά καθεστώτα προσπαθούσαν να ελέγξουν απόλυτα την τέχνη και να τη χρησιμοποιήσουν για τους δικούς τους σκοπούς.

Η έκθεση ανοίγει με θραύσματα γλυπτών που εκτίθενται σαν αρχαιολογικά λείψανα – και αυτό είναι που είναι. Το 2010, οι αρχαιολόγοι στο Βερολίνο που έκαναν ανασκαφές σε έδαφος που καθαρίστηκε για μια νέα γραμμή του μετρό δεν ανακάλυψαν ρωμαϊκά νομίσματα ή έναν μεσαιωνικό λάκκο πανούκλας, αλλά υπολείμματα έργων μοντερνιστικής τέχνης που κατασχέθηκαν από τους Ναζί, χαρακτηρίστηκαν «εκφυλισμένη τέχνη» και πετάχτηκαν σε ένα κατάστημα που είχε βομβαρδιστεί σε αεροπορική επιδρομή το 1944. Το πιο συναρπαστικό θραύσμα, του εξπρεσιονιστή γλύπτη Έμυ Ρέντερ, είναι το κεφάλι ενός πρωτόγονου αγγελικού όντος, κομμένο στους ώμους. Είναι μια υπενθύμιση της τύχης της μοντερνιστικής τέχνης στα γερμανικά μουσεία τη δεκαετία του 1930. Πολλά από αυτά καταστράφηκαν ή χάθηκαν, αλλά όχι όλα.

Το 1937, περισσότερα από 700 έργα μοντέρνας τέχνης παρουσιάστηκαν στο Μόναχο στην έκθεση Entartete Kunst (Εκφυλισμένη Τέχνη) για να γίνουν αντικείμενο χλευασμού και περιφρόνησης. Στη συνέχεια, εκείνα με τη μεγαλύτερη αγοραστική απήχηση πουλήθηκαν στο εξωτερικό για να επωφεληθεί το Ράιχ. Στο Μουσείο Πικάσο, ορισμένα από αυτά τα αριστουργήματα επανενώθηκαν, δανεισμένα από τις συλλογές όπου κατέληξαν.

Μεγάλη Γερμανική Τέχνη

Αυτά τα «εκφυλισμένα» έργα αντιπαρατέθηκαν με την «υγιή» ναζιστική τέχνη που παρουσιάστηκε επίσης στην ίδια πόλη το 1937 σε μια ταυτόχρονη έκθεση με τίτλο Große Deutsche Kunstausstellung (Μεγάλη Γερμανική Τέχνη).

Ο Χίτλερ βρισκόταν στην πόλη για να την εγκαινιάσει και στην ομιλία που εκφώνησε ορίζει την εκφυλισμένη τέχνη ως το αντίθετο του ναζιστικού αθλητικού ιδεώδους που είχε γιορταστεί το προηγούμενο καλοκαίρι με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο. Απευθυνόμενος ρητορικά στους μοντερνιστές, τους λέει ότι απλά δεν το καταλαβαίνουν με την πρωτόγονη τέχνη τους που μοιάζει σαν να προέρχεται από την πέτρινη εποχή. Δεν βλέπουν την ομορφιά του ναζιστικού ανθρώπου- η εκφυλισμένη Τέχνη, σύμφωνα με τον Χίτλερ, απεικόνιζε «εκφυλισμένους» ανθρώπους. Απεικονίζει, υποστήριξε, «παραμορφωμένους ανάπηρους και κρετίνους, γυναίκες που μόνο απωθητικό αποτέλεσμα μπορούν να έχουν, άνδρες που είναι πιο κοντά στα ζώα παρά στους ανθρώπους, παιδιά που, αν έπρεπε να ζήσουν με αυτόν τον τρόπο, θα έπρεπε να θεωρηθούν ως η πραγματική κατάρα του Θεού!».

Με άλλα λόγια, η επίθεση των Ναζί στη μοντέρνα τέχνη ήταν στην πραγματικότητα μια επίθεση στις συμπεριφορές που ενσάρκωναν τα χρόνια της Βαϊμάρης, τη φιλελεύθερη ελπίδα, και στη ριζοσπαστική τέχνη της Βαϊμάρης που ξεχείλιζε από σεξουαλική ελευθερία και κοινωνική συμπόνια. Ήταν ένας πολιτιστικός πόλεμος.

Οι ιστορικοί του 20ού αιώνα εξακολουθούν να συζητούν αν ο σημερινός λαϊκισμός είναι ένα είδος φασισμού, αλλά αξίζει να το διατυπώσουμε αλλιώς: οι ναζί ήταν επιδέξιοι λαϊκιστές.

Ο Χίτλερ εξελέγη δημοκρατικά το 1933 και το ολοκληρωτικό καθεστώς που έχτισε στη συνέχεια διεκδικούσε πάντα -και πιθανότατα είχε- μια λαϊκιστική εντολή, ενώ καυχιόταν για την ιδιαίτερη σχέση του με τον «αληθινό» γερμανικό λαό, τη βάση του, για την οποία μιλούσε.

Όσο για τα έργα τέχνης που επέλεξε να θάψει, αυτά αναδύθηκαν από τις «στάχτες» τους, αήττητα, φέροντας τον τίτλο «εκφυλισμένα», έτσι ώστε κανείς να μην ξεχάσει ποτέ.

*Πηγή: The Guardian