Γυναίκες δημιουργοί στον χώρο των Τεχνών

Πώς θα ήταν ο πολιτισμός σήμερα χωρίς τη γυναικεία παρουσία; Σίγουρα πιο φτωχός και μονοδιάστατος. Παρόλα αυτά η θέση των γυναικών στην πολιτιστική βιομηχανία είναι ακόμα ένα ζήτημα που απασχολεί τη δημόσια συζήτηση, γιατί αν και οι γυναίκες έχουν συμβάλει σημαντικά στη διαμόρφωση των τεχνών, συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν την ανισότητα σε όλα τα επίπεδα.

Ο πολιτισμός είναι ένας χώρος έκφρασης και δημιουργίας, ένας χώρος που η ψυχή βρίσκει καταφύγιο. Αν και έχει περάσει καιρός από τότε που γυναίκες δημιουργοί χρησιμοποιούσαν ανδρικά ψευδώνυμα για να μπορέσουν να δημοσιεύσουν τα έργα τους, ακόμα και σήμερα αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις, ανισότητες και εμπόδια, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη για αλλαγή.

Παρόλη την πρόοδο που έχει επιτευχθεί, η ανισότητα είναι ορατή σε όλους τους κλάδους. Στον κινηματογράφο, οι σκηνοθέτιδες είναι δραματικά λιγότερες και οι παραγωγές τους λαμβάνουν λιγότερη προβολή και χρηματοδότηση. Στη μουσική, συνθέτριες, στιχουργοί και παραγωγοί υποεκπροσωπούνται, ενώ παρατηρούμε ότι η εικόνα τους προβάλλεται περισσότερο από το έργο τους (ακόμα και αν πρόκειται για πολύ επιτυχημένες στο χώρο τους). Στη λογοτεχνία, αν και υπάρχει πολύ μεγάλη παρουσία γυναικών συγγραφέων, τα μεγάλα βραβεία εξακολουθούν να απονέμονται κυρίως σε άντρες συγγραφείς. Τέλος, στις εικαστικές τέχνες, οι γυναίκες πωλούν τα έργα τους σε χαμηλότερες τιμές, με τα μουσεία να εκθέτουν κυρίως άντρες δημιουργούς.

Τι πρέπει να αλλάξει

Υπάρχουν πολλοί τρόποι και πολλά πράγματα που πρέπει να αλλάξουν προκειμένου να μπορέσει ο καλλιτεχνικός χώρος να απολαύσει μία ουσιαστική ισότητα ευκαιριών. Πρώτα από όλα λόγω ότι η πολιτιστική βιομηχανία κυριαρχείται από ανδρικά δίκτυα που συντηρούν τα όποια στερεότυπα, αυτό λειτουργεί περιοριστικά για τις γυναίκες καθότι δεν έχουν την ίδια πρόσβαση σε χρηματοδοτήσεις, μεγάλες εκδοτικές εταιρείες ή και φεστιβάλ που θα μπορούσαν να προωθήσουν το έργο τους.

Είναι καιρός να αντιμετωπιστούν στην πηγή τους οι έμφυλες προκαταλήψεις, καθότι αφενός η γυναικεία δημιουργία δεν περιορίζεται σε «θηλυκά» θέματα και αφετέρου ένα μέρος αυτών είναι πολύ σημαντικό για ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού. Στο τέλος της ημέρας, πόσες πολεμικές ταινίες και δράσης θα πρέπει να δούμε σε έναν χρόνο;

Βλέποντας έρευνες που γίνονται κατά καιρούς σε Ευρώπη και Αμερική, παρατηρείται ότι οι γυναίκες δημιουργοί και καλλιτέχνιδες κερδίζουν λιγότερα χρήματα από τους άντρες συναδέλφους τους. Είναι στα όρια του σοκαριστικού να ακούς τη Μέριλ Στριπ να ομολογεί ότι αμείβεται λιγότερο από τους άνδρες ηθοποιούς στο Χόλιγουντ. Θυμίζουμε ότι η καταπληκτική Στριπ των 186 βραβείων, έχει λάβει συνολικά 21 υποψηφιότητες για Όσκαρ, έχοντας κερδίσει τρία, και 32 υποψηφιότητες για Χρυσή Σφαίρα, κερδίζοντας οκτώ.

Σε όλα αυτά αν προσθέσουμε και την επιθυμία δημιουργίας οικογένειας, παράλληλα με την καλλιτεχνική δημιουργία, αντιλαμβανόμαστε τη δυσκολία συνδυασμού όλων των παραπάνω.

Οπότε τι θα μπορούσε να συμβεί; Ας ξεκινήσουμε με τα χρηματοδοτικά προγράμματα και τις επιχορηγήσεις που θα μπορούσαν να γίνουν αποκλειστικά για γυναίκες καλλιτέχνες. Η ορατότητα που θα επιτυγχάνονταν, θα δημιουργούσε μία στροφή προς τη γυναικεία δημιουργία. Παράλληλα, προγράμματα mentoring και networking για περισσότερη καθοδήγηση θα βοηθούσαν στον σκοπό, με συνεχείς εκστρατείες ευαισθητοποίησης ώστε να αλλάξουν τα στερεότυπα που περιορίζουν τη γυναικεία έκφραση στην τέχνη και για περισσότερη γυναικεία παρουσία σε αίθουσες τέχνης, σε εκδοτικές εταιρίες, όπως και στη μουσική βιομηχανία. Μην ξεχνάμε και τα βραβεία, στα οποία θα πρέπει να έχουν ίση πρόσβαση που σημαίνει ότι και οι κριτικές επιτροπές θα πρέπει να εκπροσωπούνται αναλόγως.

Θυμόμαστε κάποιες μεγάλες γυναίκες δημιουργούς

Παρόλα τα εμπόδια, οι γυναίκες δημιουργοί έχουν αφήσει το δικό τους σημαντικό αποτύπωμα σε όλες τις τέχνες και αυτό θα πρέπει να είναι η βάση για μία πιο ισότιμη παρουσία στο μέλλον.

Στη μουσική, από τη Νίνα Σιμόν και την Άριθα Φράνκλιν, μέχρι τη Μπιορκ και την Lady Gaga οι γυναίκες αυτές άλλαξαν τη μουσική σκηνή με το μοναδικό τους στυλ. Στο χορό, η Μάρθα Γκράχαμ και η Πίνα Μπάους δημιούργησαν νέες μορφές έκφρασης, όπως και η αβανγκάρντ χορογράφος Μερς Κάνινγχαμ ή ακόμα η γνωστή για τις μίξεις κλασικού και μοντέρνου χορού Τουίλα Θαρπ. Στη ζωγραφική, οι Φρίντα Κάλο και Τζόρτζια Ο’Κίφ άνοιξαν νέους δρόμους στην έκφραση, όπως και η γλύπτρια και εικαστικός Λουίζ Μπουρζουά ή ακόμα και η Γιόκο Όνο που πέρα από την αμφιλεγόμενη παρουσία της στη ζωή του Τζον Λένον, είναι μία καλλιτέχνιδα του εννοιολογικού και πειραματικού κινήματος Fluxus.

Πηγαίνοντας στον κινηματογράφο, συναντάμε την πρωτοπόρο του γαλλικού Νέου Κύματος Ανιές Βαρντά, τη βραβευμένη για το Lost in Translation Σοφία Κόπολα, την πρώτη γυναίκα που κέρδισε Όσκαρ Σκηνοθεσίας -για το The Hurt Locker- Κάθριν Μπίγκελοου, όπως και τη Γκρέτα Γκέργουιγκ που τη γνωρίσαμε μέσα από το Lady Bird και το Barbie. Δεν είναι τυχαίο που μέχρι σήμερα μόλις 3 γυναίκες έχουν κερδίσει το Όσκαρ Σκηνοθεσίας και όλες τα τελευταία 15 χρόνια (Κάθριν Μπίγκελοου το 2010, Κλόι Ζάο το 2023 για την ταινία «Nomadland» και Τζέιν Κάμπιον το 2022 για το «The Power of the Dog»), ενώ στην κατηγορία της Φωτογραφίας, καμία γυναίκα δεν έχει κερδίσει μέχρι σήμερα το Όσκαρ. Όσο για Όσκαρ Σεναρίου πάλι συναντάμε περιορισμένη παρουσία των γυναικών (Τζέιν Κάμπιον το 1994 για την ταινία «The Piano», Σοφία Κόπολα, Κλόι Ζάο, Τζέιν Κάμπιον για τις παραπάνω ταινίες και Έμεραλντ Φένελ το 2021 για το «Promising Young Woman»).

Στο θέατρο, να θυμηθούμε τη Σάρα Κέιν, την Κάριλ Τσώρτσιλ, την πρώτη Αφροαμερικανή θεατρική συγγραφέας που κέρδισε το Pulitzer για το Topdog/Underdog Σούζαν Λόρι Παρκς και τη Λορί Άντερσον.

Στη λογοτεχνία, η παρουσία είναι σίγουρα πιο έντονη και τα ονόματα πολλά. Πέραν όλων όσων έχουν βραβευτεί με ΝΟΜΠΕΛ Λογοτεχνίας που αναφέρονται παρακάτω, κυρίως για να τις αναζητήσουμε σε κάποιο βιβλιοπωλείο, υπάρχουν και άλλες πολύ σημαντικές φωνές, όπως αυτής της Βιρτζίνια Γουλφ, της ποιήτριας Έμιλι Ντίκινσον και της φιλοσόφου Σιμόν ντε Μποβουάρ που καθόρισαν την παγκόσμια σκέψη με το έργο τους.

Η λίστα των 18 βραβευμένων με ΝΟΜΠΕΛ:

• Σέλμα Λάγκερλεφ (Selma Lagerlöf) – 1909
• Γκράτσια Ντελέντα (Grazia Deledda) – 1926
• Σίγκριντ Ούντσετ (Sigrid Undset) – 1928
• Περλ Μπακ (Pearl S. Buck) – 1938
• Γκαμπριέλα Μιστράλ (Gabriela Mistral) – 1945
• Νέλλυ Ζαχς (Nelly Sachs) – 1966
• Ναντίν Γκόρντιμερ (Nadine Gordimer) – 1991
• Τόνι Μόρισον (Toni Morrison) – 1993
• Βισουάβα Σιμπόρσκα (Wisława Szymborska) – 1996
• Ελφρίντε Γέλινεκ (Elfriede Jelinek) – 2004
• Ντόρις Λέσινγκ (Doris Lessing) – 2007
• Χέρτα Μύλερ (Herta Müller) – 2009
• Άλις Μονρό (Alice Munro) – 2013
• Σβετλάνα Αλεξίεβιτς (Svetlana Alexievich) – 2015
• Όλγκα Τοκάρτσουκ (Olga Tokarczuk) – 2018
• Λουίζ Γκλικ (Louise Glück) – 2020
• Ανί Ερνό (Annie Ernaux) – 2022
• Χαν Γκανγκ (Han Kang) – 2024

Το θέμα των γυναικών ως δημιουργών πολιτιστικών έργων είναι τεράστιο και με την συνοπτική αυτή αναφορά, στόχος είναι μία πρώτη ανάδειξη της συνεισφοράς τους στη διαμόρφωση του παγκόσμιου πολιτισμού. Επειδή ακριβώς είναι ξεκάθαρο ότι από τη μουσική μέχρι τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο μέχρι τον χορό, οι γυναίκες δημιουργοί συνεχίζουν να εμπνέουν και να καινοτομούν θα πρέπει η ανισότητα και οι προκλήσεις που εξακολουθούν να υφίστανται να περιοριστούν. Σίγουρα οι προκλήσεις είναι πολλές αλλά η ενίσχυση της παρουσίας τους απαραίτητη για το καλό όχι μόνο της γυναικείας δημιουργίας αλλά και την ποιότητα και την ποικιλομορφία του πολιτισμού μας εν γένει. Αν θέλουμε να μιλάμε για έναν πολιτισμό ζωντανό που έχει να προσφέρει στους ανθρώπους, αυτός θα πρέπει να είναι συμπεριληπτικός ώστε όλες οι φωνές να ακούγονται ισότιμα.