Η Ουκρανία, τα «παγωμένα» ρωσικά κεφάλαια και το Βέλγιο ως νέο «μαύρο πρόβατο» στη διχασμένη ΕΕ

Από διαφορετικές οπτικές στις τάξεις των «27», η σημερινή σύνοδος κορυφής της ΕΕ θεωρείται από τις πιο κρίσιμες των τελευταίων δεκαετιών για την ενότητα και την αξιοπιστία της ως εταίρου.

Στο φόντο είναι ο ατέρμονα καταστροφικός πόλεμος στην Ουκρανία και οι ορατές πλέον προκλήσεις για την αρχιτεκτονική ασφαλείας της Γηραιάς Ηπείρου, εν μέσω σταδιακής αποδέσμευσης των ΗΠΑ από τον συμμαχικό ρόλο ως εγγυητή.

Σε ευρύτερο πλαίσιο, το σκηνικό συνθέτει ένας κόσμος που αλλάζει άρδην, στον οποίο η Ευρώπη αναζητά αγωνιωδώς θέση και ρόλο.

Για πολλοστή φορά ωστόσο τρέχει, διχασμένη, πίσω από τις εξελίξεις.

Εδώ και τρεις μήνες, ο πρωθυπουργός του Βελγίου Μπαρτ Ντε Βέβερ μπλοκάρει ανένδοτα το «δάνειο επανορθώσεων», με το οποίο η ΕΕ θέλει να χρηματοδοτήσει τις αμυντικές και δημοσιονομικές ανάγκες της Ουκρανίας το 2026 και το 2027.

Πλέον δεν είναι ο μόνος.

Σημείο τριβής αποτελεί το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για αξιοποίηση περιουσιακών στοιχείων της ρωσικής κεντρικής τράπεζας, που έχουν δεσμευτεί μετά την πλήρη εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία, το 2022.

Από τα 210 δισεκατομμύρια ευρώ που έχουν «παγώσει» στην ΕΕ, τα 185 βρίσκονται στο Euroclear: το Βελγικό Κεντρικό Αποθετήριο Τίτλων.

Το μεγαλύτερο του είδους του, μαζί με τη γερμανο-λουξεμβουργιανή εταιρεία Clearstream, διατηρεί και καταχωρεί τίτλους ιδιοκτησίας που ανήκουν σε κράτη, τράπεζες, κεντρικές τράπεζες ή συνταξιοδοτικά ταμεία.

Μετά τη δέσμευση των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, στο πλαίσιο των κυρώσεων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατάσχει τόκους από αυτά τα κεφάλαια, κατόπιν φορολόγησής τους στο Βέλγιο, για να χρηματοδοτήσει την υποστήριξή της προς την Ουκρανία.

Δεδομένου ότι, βάσει του διεθνούς δικαίου, τα κρατικά περιουσιακά στοιχεία δεν μπορούν να κατασχεθούν, η Επιτροπή προτείνει τώρα ένα σχέδιο έμμεσης και εγγυημένης χρήσης τους για την κάλυψη των αυξημένων χρηματοδοτικών αναγκών του Κιέβου.

Οι επιπλοκές παραμένουν ωστόσο σοβαρές, ειδικά για Βέλγιο, αλλά και όχι μόνο.

Ήδη η Μόσχα δείχνει «δόντια».

Χρηματοδοτικά τεχνάσματα, ρωγμές στη συνοχή

Αντιμέτωπη με τις τεράστιες χρηματοδοτικές ανάγκες της Ουκρανίας έπειτα από σχεδόν τέσσερα χρόνια πολέμου, την ήδη σφιχτή δημοσιονομική κατάσταση των κρατών-μελών στην επανεξοπλιζόμενη ΕΕ και τη σταδιακή αποδέσμευση των ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκρίνει ως λύση την αξιοποίηση των δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων.

Τεχνικά περίπλοκη, η κεντρική ιδέα αφορά την έκδοση ομολόγων μηδενικού επιτοκίου από την ΕΕ, με το Euroclear να επενδύσει τα μετρητά που έχουν συσσωρευτεί τα τελευταία τρεισήμισι χρόνια (τα 175 δισ. ευρώ σε ρωσικά περιουσιακά στοιχεία που κατέχει έχουν πλέον μετατραπεί σε μετρητά, ενώ τα υπόλοιπα 9 δισ. ευρώ σε τίτλους αναμένεται να ωριμάσουν το 2026 και το 2027).

Η ΕΕ θα δανείσει στη συνέχεια αυτά τα κεφάλαια στην Ουκρανία, με μηδενικό επιτόκιο και σε αρκετές δόσεις, «όποτε χρειαστεί».

Το δε Κίεβο θα αποπληρώσει το δάνειο μόνο όταν τελειώσει ο πόλεμος και η Ρωσία έχει καταβάλει αποζημιώσεις.

Τότε, με τη σειρά τους, οι Βρυξέλλες θα αποπληρώσουν το Euroclear.

Για να καμφθούν οι εύλογες αντιρρήσεις του Βελγίου (ήδη η κεντρική τράπεζα της Ρωσίας κινείται νομικά κατά του Euroclear), θα χρειαστούν εγγυήσεις από τα κράτη-μέλη.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο κίνδυνος θα είναι «περιορισμένος».

Προς τούτο, αποφασίστηκε η επ’ αόριστον δέσμευση των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων.

Ήταν μια δικλείδα για να αποφευχθεί ένα φιλορωσικό βέτο -π.χ. από την Ουγγαρία ή τη Σλοβακία- στην ανά εξάμηνο ανανέωση των κυρώσεων.

Η επόμενη θα ήταν στα τέλη αυτού του μήνα.

Όμως στο πλευρό του Βελγίου έχουν πλέον συνταχθεί -για ξεχωριστούς λόγους η καθεμία- η Ιταλία, η Βουλγαρία, η Μάλτα και η Τσεχία, που ζητούν εναλλακτικές λύσεις, όπως την έκδοση κοινού χρέους, που απαιτεί ομοφωνία (και απορρίπτει παγίως η Γερμανία).

Η ειδική πλειοψηφία αντίθετα δίνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή σημαντικά περιθώρια για να επιβάλει τη βούλησή της.

Κάτι τέτοιο ωστόσο θα επέφερε περαιτέρω πλήγμα στην ήδη προβληματική ενότητα της ΕΕ.

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα σε «πηγαδάκι» στις Βρυξέλλες (REUTERS/Yves Herman)

Γεωπολιτικές ακροβασίες

Τα «καμπανάκια» ηχούν εν τω μεταξύ όλο και πιο εκκωφαντικά.

Ο οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης Fitch έθεσε το Euroclear «υπό παρακολούθηση για αρνητική αξιολόγηση», λόγω αυξημένων νομικών κινδύνων και κινδύνων ρευστότητας από τα σχέδια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Η επικεφαλής του βελγικού αποθετηρίου, Βαλερί Ουρμπάν, προειδοπoίησε ότι «ο,τιδήποτε μοιάζει με δήμευση θα ήταν παράνομο», «θα εξέθετε σε μεγάλο κίνδυνο την ευρωπαϊκή οικονομία και θα αποδυνάμωνε την Ευρώπη».

Και δη στην πιο κρίσιμη καμπή για το ουκρανικό.

Στο παρασκήνιο, o Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ -που απαξιώνει ανοιχτά την ΕΕ ως σύνολο και επιδιώκει πλήρη επανεκκίνηση των σχέσεων των ΗΠΑ με τη Ρωσία- εποφθαλμιά μέρος των «παγωμένων» ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για τη χρηματοδότηση αμερικανικών επενδυτικών έργων σε περίπτωση ειρηνευτικής συμφωνίας, τόσο στην Ουκρανία, όσο και στη Ρωσία.

Σύμφωνα με το Politico, «αξιωματούχοι της κυβέρνησης Τραμπ πιέζουν τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις -τουλάχιστον αυτές που θεωρούν πιο φιλικές» για να «ναυαγήσει» το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Παρά ωστόσο τον τίτλο του ιστότοπου πως «το πρόβλημα της ΕΕ δεν είναι το Βέλγιο, είναι ο Τραμπ», στις τάξεις των «27» αυξάνονται αυτά που τους διχάζουν.

Η ΕΕ βρίσκεται ενώπιον αρκετών σημαντικών αποφάσεων υπό πίεση.

Από τη χρήση των «παγωμένων» ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για την Ουκρανία, έως την υπογραφή της συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών με τη Mercosur (που έπειτα από 26 χρόνια διαπραγματεύσεων, πρέπει υπογραφεί αυτό το Σάββατο, αλλά σκοντάφτει στις αντιρρήσεις της Γαλλίας και, τώρα, της Ιταλίας) και, φυσικά, το τεράστιο εμπορικό έλλειμμα με την Κίνα.

Και στα τρία μείζονα ζητήματα οι «27» διαφωνούν.

Υψηλό διακύβευμα

«Είναι χαρακτηριστικό των αποφασιστικών στιγμών να αναδεικνύονται ενίοτε αποκλίνοντα συμφέροντα», παρατηρεί ο διακεκριμένος Γάλλος πολιτικός αναλυτής Πιέρ Χασκί.

«Πρέπει όμως να παραδεχτούμε ότι αυτή η συσσώρευση κρίσεων πηγάζει από την εγγενή αδυναμία της ΕΕ», επισημαίνει.

«Τώρα πληρώνει το τίμημα των εξαρτήσεων που επέλεξε ή υπέστη»

Είτε μέχρι πρότινος από τη Ρωσία για φθηνή ενέργεια, είτε από τις ΗΠΑ για την ασφάλεια ή από την Κίνα για παραγωγή χαμηλού κόστους εις βάρος της δικής της βιομηχανίας.

«Η επώδυνη αφύπνισή της είναι πολύ αργή, ενόψει του τέλους της εποχής της παγκοσμιοποίησης σε όλους τους τομείς και της αύξησης των απειλών», υπογραμμίζει ο Χασκί στο podcast του στο France Inter.

«Στην παγκόσμια ανακατανομή των δυνάμεων που λαμβάνει χώρα στον κόσμο, η Ευρώπη απειλείται με υποβιβασμό, ακόμη και υποτέλεια, από την αναβίωση των αυτοκρατοριών των ΗΠΑ, της Ρωσίας και της Κίνας».

Η ίδια και το κοινωνικό της μοντέλο «δέχονται την επίθεση αυτών των γιγάντων και υπονομεύονται εκ των έσω».

Για όλους αυτούς τους λόγους, υπογραμμίζει, οι αποφάσεις των «27» και η σημερινή σύνοδος αποτελούν «δοκιμασία της συλλογικής τους ικανότητας να λαμβάνουν τις αποφάσεις, που θα τους επιτρέψουν να παραμείνουν σημαντικός παράγοντας στην παγκόσμια σκηνή».