Ο Τραμπ θέλει η Ευρώπη να υπερασπιστεί τον εαυτό της – Εύκολο να το λες, δύσκολο να το κάνεις

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν υποσχεθεί να ενωθούν και να ενισχύσουν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις όσο ποτέ άλλοτε, για να αναλάβουν την άμυνά τους και να περιορίσουν την εξάρτησή τους από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι ένα δύσκολο έργο, όμως, για την Ευρώπη.

Μερικά από τα σχέδιά τους, όπως η κατασκευή μιας ασπίδας drone στα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης ή η ανάπτυξη ενός γαλλο-γερμανο-ισπανικού μαχητικού αεροσκάφους επόμενης γενιάς, καταρρέουν πριν καν… απογειωθούν.

Το σχέδιο των 100 δισεκατομμυρίων ευρώ για ένα ευρωπαϊκό μαχητικό αεροσκάφος, που θα μπορούσε να προσφέρει μια εναλλακτική λύση στο αμερικανικό F-35, είναι βυθισμένο σε βιομηχανικές εσωτερικές διαμάχες, δοκιμάζοντας την υπόσχεση ενότητας, καθώς οι εταιρείες επιδιώκουν να επωφεληθούν από την κατασκευή.

Γιατί δεν άρεσε το «τείχος drone»;

Εν τω μεταξύ, η πρόταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την κατασκευή ενός «τείχους drone» κοντά στα σύνορα με την Ρωσία δεν έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από ορισμένους ηγέτες, οι οποίοι θεώρησαν πως το όνομα ήταν μια αδέξια περιγραφή των δυνατοτήτων ανίχνευσης και άμυνας υψηλής τεχνολογίας που απαιτούνται.

Η χλιαρή απάντηση στο σχέδιο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τον εκτελεστικό βραχίονα του μπλοκ, έθεσε υπό αμφισβήτηση την πολυδιαφημισμένη υπόσχεση της ΕΕ να βγει μπροστά και να έχει μεγαλύτερο λόγο σε στρατιωτικά ζητήματα.

Οι αξιωματούχοι επισημαίνουν μια σειρά από προκλήσεις, καθώς η Ευρώπη στοχεύει να αντιμετωπίσει έναν πιο στρατιωτικοποιημένο κόσμο: οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα, οι αμυντικές βιομηχανίες χωρίζονται κατά μήκος των εθνικών συνόρων και οι αντιλήψεις για τις απειλές ποικίλλουν από ανατολή σε δύση.

Ενώ τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ έχουν συνηθίσει να λειτουργούν υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, εκτός της ομπρέλας της συμμαχίας υπάρχει επίσης ο κίνδυνος μάχης εξουσίας μεταξύ των εθνικών κυβερνήσεων και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία παραδοσιακά δεν είχε ρόλο στην άμυνα.

Οι χώρες συνήθισαν να εργάζονται μόνες τους και η ΕΕ δεν είχε επιρροή

«Στην άμυνα, είμαστε πολύ μεμονωμένοι και για να ενωθούμε και να αρχίσουμε να κάνουμε κάτι, είναι μια πρόκληση», δήλωσε ο Ευρωπαίος Επίτροπος Άμυνας Άντριους Κουμπίλιους, σε συνέντευξή του στην Washington Post. «Δεν θα έρθει πολύ γρήγορα, αλλά πρέπει να δούμε αυτή την εικόνα».

Πρώην πρωθυπουργός της Λιθουανίας, ο Κουμπίλιους είναι ο πρώτος Επίτροπος Άμυνας και Διαστήματος μετά την ίδρυση της Ε.Ε. το 1993 για την προώθηση του ελεύθερου εμπορίου. Το μπλοκ, το οποίο εδώ και καιρό περιέγραφε την Ένωση ως «ειρηνευτικό σχέδιο», προσπαθεί τώρα να αναπτύξει τη βιομηχανία όπλων της Ευρώπης και να ενισχύσει τη δημόσια υποστήριξη για στρατιωτικές δαπάνες.

Ο Κουμπίλιους είπε πως ήταν ξεκάθαρος σχετικά με τα εμπόδια για την εκ νέου προσαρμογή σε  ένα νέο ρόλο. Η κατασκευή εξοπλισμού είναι «εντελώς κατακερματισμένη», οι χώρες έχουν συνηθίσει να «εργάζονται μόνες τους» και η Ε.Ε. είχε «πολύ περιορισμένη έως καθόλου επιρροή. Δεν μπορείς να γράψεις απλώς ένα διάταγμα ότι αύριο θα πρέπει να πάνε όλοι μαζί», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Ένα παράδειγμα είναι ότι τα ευρωπαϊκά έθνη έστειλαν στην Ουκρανία τουλάχιστον 11 διαφορετικούς τύπους οβίδων μετά την εισβολή της Ρωσίας το 2022. Τεχνικά, σύμφωνα με τις συνθήκες της, η Ε.Ε. δεν μπορεί να ξοδέψει χρήματα από τον προϋπολογισμό της απευθείας σε όπλα. Ωστόσο, βρίσκει όλο και περισσότερο έμμεσους τρόπους για να διευκολύνει τέτοιες αγορές.

Οι περιορισμοί ενσωματώνονται επίσης στη δουλειά του επιτρόπου, γεγονός που τον καθιστά ένα είδος υπουργού Άμυνας χωρίς στρατό. «Αλλά έχω βιομηχανία», απάντησε ο Κουμπίλιους. Τώρα έχει αναλάβει να πείσει τις εταιρείες όπλων να περιορίσουν τις επικαλύψεις και να προωθήσει τρόπους με τους οποίους η Ε.Ε. μπορεί να εξασφαλίσει χρηματοδότηση για να ενθαρρύνει τα κεφάλαια να αγοράζουν και να αναπτύσσουν συστήματα μαζί.

Ζητούν μέσα για να καταπολεμήσουν τα drones

Η αποστολή, ωστόσο, παρακωλύεται, καθώς οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες – η Γερμανία και η Γαλλία – μένουν στάσιμες, και λόγω της γραφειοκρατικής φύσης της ΕΕ, η οποία ενώνει 27 έθνη με προτεραιότητες που συχνά ανταγωνίζονται τόσο όσο συμπίπτουν.

Αυτή η τριβή ήρθε στο προσκήνιο καθώς η Ε.Ε. εντόπισε «εμβληματικά έργα» για την ανάπτυξη στρατιωτικών μέσων που λέει ότι χρειάζονται ή παρέχονται τώρα από τις ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων συστημάτων αντι-drones και ολοκληρωμένης αεράμυνας.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες ζητούν καλύτερα μέσα για την καταπολέμηση των μη επανδρωμένων αεροσκαφών μετά από πολυάριθμες μυστηριώδεις εισβολές στον εναέριο χώρο πολλών χωρών — μεταξύ άλλων, τις τελευταίες ημέρες στο Βέλγιο. Παρότι η Ε.Ε. το θεωρεί ως κορυφαία προτεραιότητα, ωστόσο, η ιδέα του «τείχους drone» σχεδόν αμέσως έπεσε σε ένα… δικό της τοίχο.

Ορισμένοι ηγέτες αμφισβήτησαν πώς θα χρηματοδοτηθεί ή αν θα συγκρουστεί με τα σχέδια του ΝΑΤΟ. Πολλά μεσογειακά έθνη είπαν ότι ήταν πολύ επικεντρωμένο στην ανατολική πλευρά. Κάποιοι μάλιστα ειρωνεύτηκαν το όνομα. (Ο «τείχος» μοιάζει περισσότερο με ένα δίκτυο συστημάτων για την καταπολέμηση των drones).

Η Ε.Ε. το αποκαλεί τώρα «European Drone Defense Initiative» και το θέλει έτοιμο έως το 2027. Ένας οδικός χάρτης αμυντικής πολιτικής, που αρχικά ονομαζόταν «Rearm Europe», μετονομάστηκε επίσης σε «Readiness 2030», αφού ορισμένες χώρες θεώρησαν το αρχικό όνομα ως πολύ μιλιταριστικό.

Αυτό στο οποίο κανείς τους δεν διαφωνεί είναι πως η Ευρώπη θα πρέπει να προστατευθεί.

Από την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στην εξουσία, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν αντιμετωπίσει την κριτική και την οργή των ψηφοφόρων τους επειδή υποκλίνονται στον Λευκό Οίκο, συμπεριλαμβανομένων των δασμών και της υποστήριξης προς την Ουκρανία. Οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες λένε πως κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν για να διαχειριστούν τις σχέσεις με έναν εταίρο που δεν λειτουργεί πλέον σαν σύμμαχος αλλά που τον χρειάζονται – προς το παρόν.

Ο Ντόναλντ Τραμπ συνομιλεί με τον Κιρ Στάρμερ, μπροστά από τον Εμανουέλ Μακρόν και την Ούρσουλα φον ντερ Λάειν, ενώ προπορεύεται η Τζόρτζια Μελόνι, στον Λευκό Οίκο, τον Αύγουστο – Παρόντες ο Ρούτε του ΝΑΤΟ και ο Ζελένσκι της Ουκρανίας

Την ίδια στιγμή, Ευρωπαίοι αξιωματούχοι δηλώνουν ότι εργάζονται για να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να μειώσουν, και ίσως κάποια μέρα να τερματίσουν, την εξάρτησή τους από την Ουάσινγκτον. Η πράξη εξισορρόπησης έχει αποκτήσει επείγουσα ανάγκη, καθώς η Ρωσία αρνείται να σταματήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία και μια αμερικανική στρατιωτική αποχώρηση διαφαίνεται στην ήπειρο, όπου η Ουάσινγκτον εγγυάται την ευρωπαϊκή ασφάλεια για δεκαετίες.

Στα ανατολικά, όπου ο συναγερμός είναι βαθύτερος, ορισμένες κυβερνήσεις δεν περιμένουν τους γείτονές τους. Η Πολωνία θα αρχίσει να κατασκευάζει το δικό της σύστημα κατά των μη επανδρωμένων αεροσκαφών εντός μηνών, δήλωσε ο αναπληρωτής υπουργός Άμυνας της χώρας αυτό τον μήνα.

Οι μεγαλύτερες στρατιωτικές δυνάμεις του μπλοκ, η Γαλλία και η Γερμανία, είναι απρόθυμες να δώσουν στην Ε.Ε. τον έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας στα αμυντικά έργα, ενώ μικρότερα έθνη όπως η Λιθουανία, η Λετονία και η Εσθονία στη Βαλτική έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για μεγαλύτερο ρόλο της Επιτροπής, λένε αξιωματούχοι.

Δεν υπάρχει ενιαίο σχέδιο στην ΕΕ

Αντιμέτωπες με την πίεση του Τραμπ στην Ευρώπη να ξοδέψει περισσότερα και με τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες πιέζουν τώρα για να γεφυρώσουν τις διαφορές τους, να υπογράψουν αμυντικές συμφωνίες και να ψάξουν μαζί για μετρητά προκειμένου να ενισχύσουν τα οπλοστάσια τους και να εξοπλίσουν την Ουκρανία.

Όμως, ενώ τα χρήματα πέφτουν στην άμυνα, δεν υπάρχει ακόμη ένα ενιαίο σχέδιο για το πώς θα τα ξοδέψουμε, είπε πρόσφατα σε δημοσιογράφους στις Βρυξέλλες ο Χοσέ Βισέντε ντε λος Μόζος, διευθύνων σύμβουλος της ισπανικής στρατιωτικής εταιρείας Indra.

«Νομίζω ότι πρέπει να υπάρχει μια ισορροπία μεταξύ του οράματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των απαιτήσεων της χώρας», εξήγησε. «Πιστεύουμε στην εδραίωση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, αλλά κάθε χώρα θέλει να διατηρήσει την κυριαρχία της», επισήμανε.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες επικρίνονται συχνά ότι δεν προετοιμάζονται νωρίτερα για την αποδέσμευση από τις ΗΠΑ. Οι Αμερικανοί πρόεδροι πολύ πριν από τον Τραμπ προειδοποίησαν επίσης, αν και ίσως με λιγότερο αυστηρούς όρους, ότι οι προτεραιότητες θα μπορούσαν να μετατοπιστούν – ειδικά στην Ασία από την Ευρώπη.

Η Ουάσινγκτον, ωστόσο, φέρει όμως μεγάλη ευθύνη για τις περιορισμένες δυνατότητες της Ευρώπης, έχοντας από καιρό επιμείνει στην αμερικανική κυριαρχία στις στρατιωτικές επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ, ιδιαίτερα στη διοίκηση και τον έλεγχο, ενώ αντιτίθεται σε «περιττές» – όπως τις αποκαλούσε – δαπάνες που θα έδιναν στην Ευρώπη περισσότερη ανεξαρτησία.

Όταν τα μεγάλα σχέδια «κολλάνε» λόγω ανταγωνισμού

Τώρα, καθώς οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αμφισβητούν εάν η Ευρώπη πρέπει να βασίζεται ακόμα στα όπλα των ΗΠΑ ή να ξοδεύει τα χρήματά της στην αμερικανική βιομηχανία, αυξάνονται οι εκκλήσεις για την υπέρβαση των διαφορών και την οικοδόμηση ευρύτερων πανευρωπαϊκών συστημάτων.

Ένα από αυτά είναι ένα προτεινόμενο μελλοντικό σύστημα μάχης (FCAS) που συνδυάζει ένα μαχητικό αεροσκάφος με αυτοματοποιημένα drones. Το σχέδιο, που προορίζεται να αντιπροσωπεύσει την κορυφή της ευρωπαϊκής αμυντικής αυτονομίας, αντίθετα, γίνεται σύμβολο των εμποδίων στη συνεργασία.

Η ιδέα, που ανακοινώθηκε το 2017, είναι να αναπτυχθεί ένα τζετ έως το 2040, που θα μπορούσε να αντικαταστήσει το γαλλικό Rafale και το Eurofighter Typhoon που χρησιμοποιούν η Γερμανία και η Ισπανία. Η πρόοδος, ωστόσο, έχει σταματήσει εν μέσω μιας αυξανόμενης δημόσιας ρήξης μεταξύ των ανταγωνιστών της αεροδιαστημικής, της Dassault στην Γαλλία και του βιομηχανικού συνεργάτης της Γερμανίας Airbus, σχετικά με το ποιος είναι υπεύθυνος και πώς να κατανεμηθεί η παραγωγή.

Πρόκειται να περάσουν στην επόμενη φάση, φτιάχνοντας και πετώντας ένα πρωτότυπο, αλλά η κόντρα προκαλεί αμφιβολίες για το αν το τζετ τελικά θα υλοποιηθεί. Το έργο δημιουργεί επίσης τριβές μεταξύ του Παρισιού και του Βερολίνου, που έχουν θέσει προθεσμία για την επίλυση της διαφοράς μέχρι το τέλος του έτους.

«Τα διαφορετικά DNA τους παραμένουν»

Ο Camille Grand, γενικός γραμματέας της Ευρωπαϊκής Ένωσης Αεροδιαστημικής, Ασφάλειας και Αμυντικών Βιομηχανιών, δήλωσε ότι οι μεγάλοι κατασκευαστές όπλων της Ευρώπης έχουν ήδη κοινοπραξίες και μορφές ολοκλήρωσης, όπως η παραγωγή πυραύλων.

«Αυτό που το εμποδίζει από το να προχωρήσει περισσότερο είναι πως τα διαφορετικά DNA τους παραμένουν», αν και «υπάρχουν πολλά χρήματα» για τη βιομηχανία σήμερα, τόνισε, σημειώνοντας: «Το ερώτημα είναι τι τους ωθεί να το κάνουν μαζί και όχι σε εθνική βάση;»

Εκτός από τα όπλα των ΗΠΑ, η Ευρώπη βασίζεται επίσης σε μεγάλο βαθμό στη διοίκηση και τον έλεγχο της Αμερικής. Ας μην ξεχνάμε ότι Αμερικανοί αξιωματικοί έχουν εδώ και καιρό τις κορυφαίες ένστολες θέσεις διοίκησης στο ΝΑΤΟ.

Η ανάπτυξη ευρωπαϊκών δυνατοτήτων διοίκησης ανεξάρτητα από τις ΗΠΑ δεν θα είναι εύκολη. Αρχικά, δεν υπάρχει προοπτική για ευρωπαϊκό στρατό σύντομα. Και η έλλειψη μιας κοινής δύναμης εγείρει περίπλοκα ερωτήματα σχετικά με το να ζητάμε από τους στρατιώτες να πολεμήσουν – και ενδεχομένως να πεθάνουν – κάτω από έναν διοικητή που φορά τη σημαία άλλης χώρας.

Θα καταφέρουν να ενωθούν τα ευρωπαϊκά κράτη;

Η αποχώρηση των ΗΠΑ έχει αναζωπυρώσει την πίεση για ενίσχυση του ρόλου της Ευρώπης στο ΝΑΤΟ, ένα μήνυμα που υιοθετήθηκε τώρα και από την κυβέρνηση Τραμπ, αλλά δεν είναι σαφές πώς θα λειτουργήσει.

«Θα μπορέσουν οι Ευρωπαίοι να πολεμήσουν με… λιγότερη Αμερική; Νομίζω ότι συμβαίνει ήδη», δήλωσε ο Grand, ο οποίος είναι επίσης πρώην αξιωματούχος του ΝΑΤΟ. «Έπειτα, υπάρχει το ίδιο το πολιτικό ζήτημα της εμπιστοσύνης του ενός προς τον άλλον… Είμαστε σε μια μεταμόρφωση. Τι σημαίνει αυτό για το πώς οργανώνετε τις δυνάμεις σας; Πώς τις εξοπλίζετε;».

Με τις περισσότερες ευρωπαϊκά έθνη να είναι και μέλη του ΝΑΤΟ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιθυμεί όχι μόνο να αποφύγει να ενοχλήσει τους εθνικούς ηγέτες, αλλά και να υπερβεί τις αρμοδιότητες του ΝΑΤΟ.

«Υπάρχουν μεγάλα κενά μεταξύ φιλοδοξίας και πραγματικότητας», δήλωσε ο επικεφαλής της γερμανικής κεντρικής τράπεζας Joachim Nagel για τα αμυντικά σχέδια της Ευρώπης, σε πρόσφατη εκδήλωση στο Βερολίνο, τονίζοντας χαρακτηριστικά: «Μένει να δούμε αν τα ευρωπαϊκά κράτη είναι διατεθειμένα να παραιτηθούν από τις αρμοδιότητες σε έναν τόσο ευαίσθητο τομέα όπως η άμυνα, προκειμένου να επιτύχουν περισσότερα μαζί».