Dr. Jan-Marc Henke αποκαλύπτει το Bridging Cultures – Τι συμβαίνει στο Art Space Pythagorion της Σάμου;

Το Ίδρυμα Schwarz ανακοινώνει τη φετινή έκθεση με τίτλο Bridging Cultures – Γεφυρώνοντας Πολιτισμούς, που φιλοξενείται από τις 4 Ιουλίου έως τις 15 Οκτωβρίου στο Art Space Pythagorion στη Σάμο.

Η έκθεση πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού (ΥΠΠΟ) και της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Σάμου και Ικαρίας, σε συνεργασία με το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών, με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων αρχαιολογικών ερευνών του Ινστιτούτου στο νησί.

Μέσα από μία προσεγμένη μουσειολογική αφήγηση, η έκθεση αναδεικνύει τον κομβικό ρόλο της Σάμου ως γέφυρας πολιτισμών στην Ανατολική Μεσόγειο, ήδη από την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου. Το νησί υπήρξε σταυροδρόμι πολιτιστικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής, και οι επαφές των αρχαίων Σαμίων με την Ανατολία, την Αίγυπτο και την Εγγύς Ανατολή υπήρξαν καθοριστικές για την άνθηση της πόλης-κράτους κατά τον 7ο και 6ο αι. π.Χ.

Τα εντυπωσιακά αρχαιολογικά ευρήματα από το Ηραίο της Σάμου, που ήρθαν στο φως από το Γερμανικό Ινστιτούτο (DAI), αναδεικνύουν πώς οι πολιτισμικές ανταλλαγές διαμόρφωσαν την ταυτότητα της τοπικής κοινωνίας.

Ο ναός της Ήρας, το υδραγωγείο του Ευπαλίνου και ο αρχαίος κυματοθραύστης στο λιμάνι – τα οποία ο Ηρόδοτος περιγράφει ως τα πιο συγκλονιστικά έργα που πραγματοποιήθηκαν ποτέ στην Ελλάδα – επιβεβαιώνουν την εξαιρετική τεχνογνωσία που προέκυψε από τη σύνθεση ντόπιων και ξένων στοιχείων.

Ειδικά το Ηραίο της Σάμου αποτέλεσε επί αιώνες πηγή αρχιτεκτονικού θαυμασμού αλλά και λεηλασίας. Στους μεταβυζαντινούς χρόνους, και ιδίως από τον 13ο αιώνα, κατά την περίοδο της ενετικής κυριαρχίας στο Αιγαίο, μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη του Ηραίου μεταφέρθηκαν και κατέληξαν στην Πλατεία του Αγίου Μάρκου στη Βενετία.

Ο επιμελητής της έκθεσης, Dr. Jan-Marc Henke, μίλησε στο  για όλα όσα θα δούμε στο Art Space Pythagorion μέχρι τις 15 Οκτωβρίου.

1. Ποια ήταν η αφετηρία της ιδέας για τη φετινή έκθεση; Πώς συνδέεται η επιμέλεια με την επέτειο των 100 χρόνων έρευνας του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στη Σάμο;

Το έναυσμα για τη φετινή έκθεση, την οποία πραγματοποιείται μαζί με το Ίδρυμα Schwarz και με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού (ΥΠΠΟ) και της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Σάμου και Ικαρίας, αποτέλεσε η 100ή επέτειος των αρχαιολογικών ερευνών του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου (DAI) στη Σάμο. Με αφορμή αυτή τη σημαντική επέτειο, αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε στους κατοίκους και τους επισκέπτες του νησιού τα βασικά ευρήματα αυτών των πολυετών ερευνών. Στόχος είναι να τονίσουμε την εξέχουσα θέση της αρχαίας Σάμου στην πολιτιστική ιστορία της Μεσογείου και της Ευρώπης ως σταυροδρόμι διαπολιτισμικών σχέσεων.

Παράλληλα, η έκθεση αποτελεί έκφραση της ευγνωμοσύνης μας για την αδιάλειπτη εμπιστοσύνη της ελληνικής πολιτείας, όπως αντικατοπτρίζεται στην πολυετή άδεια ανασκαφών, και για τη στενή, εποικοδομητική συνεργασία με τις τοπικές αρχές και τον ντόπιο πληθυσμό. Με την έκθεση επιθυμούμε να δώσουμε κάτι πίσω στο νησί.

Η έκθεση τιμά την πολιτιστική κληρονομιά της Σάμου και τοποθετεί το νησί στο επίκεντρο της αρχαίας ιστορίας της Μεσογείου. Ελπίζουμε ότι θα προσφέρει στην τοπική κοινωνία την ευκαιρία να ανακαλύψει εκ νέου και από μια νέα οπτική γωνία το παρελθόν του νησιού και ταυτόχρονα να ενισχύσει την ευαισθητοποίηση τόσο των ντόπιων όσο και των επισκεπτών σχετικά με την ιστορική σημασία του.

2. Τι σημαίνει για εσάς “γεφυρώνοντας πολιτισμούς” στον σημερινό κόσμο; Πώς επιδιώκει να το κάνει αυτό η έκθεση μέσα από την αρχαιολογία;

Σήμερα, ο όρος «Γεφυρώνοντας Πολιτισμούς» σημαίνει την υπέρβαση των πολιτισμικών συνόρων και την προώθηση του διαλόγου, της αμοιβαίας κατανόησης και του σεβασμού μεταξύ διαφορετικών τρόπων ζωής και κοσμοθεωριών. Η έκθεση δείχνει ότι ο πολιτισμικός διάλογος ήταν κατά την αρχαιότητα πραγματικότητα και συνέβαλε καθοριστικά στην κοινωνική και τεχνολογική ανάπτυξη.

Τα αρχαιολογικά ευρήματα από τη Σάμο προσφέρουν μια μοναδική εικόνα αυτών των διαδικασιών και καταδεικνύουν τον σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε το νησί ως κόμβος μεταξύ Ανατολής και Δύσης στην αρχαία Μεσόγειο. Η αρχαία κοινωνία της Σάμου δεν αποδέχτηκε τις εξωτερικές επιρροές χωρίς αλλαγές, αλλά τις ερμήνευσε και τις ενσωμάτωσε με δημιουργικό τρόπο στις δικές της πολιτισμικές πρακτικές. Αυτό πραγματοποιήθηκε μέσα από μια συνεχή, ευέλικτη διαδικασία διαπραγμάτευσης μεταξύ του “δικού μας” και του “ξένου”. Αυτή η ικανότητα πολιτιστικής αφομοίωσης και περαιτέρω ανάπτυξης αποτελεί και σήμερα ένα ισχυρό σύμβολο για την επιτυχή διαπολιτισμική ανταλλαγή.

3. Με ποιον τρόπο η έκθεση αφηγείται τη Σάμο ως κομβικό σημείο διαπολιτισμικών ανταλλαγών; Πώς μεταφράζεται αυτό σε μουσειολογικούς όρους;

Η έκθεση αφηγείται παράλληλα την ιστορία της Σάμου ως νησιού με στρατηγική θέση στα σημεία διασταύρωσης σημαντικών αρχαίων θαλάσσιων εμπορικών οδών. Ήδη από τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ. οι Σάμιοι εκμεταλλεύονταν τη θέση τους για να αναπτύξουν επαφές με τις διαφορετικές κουλτούρες της Μεσογείου. Εισαγόμενα αντικείμενα, καινοτόμες τεχνικές κατασκευής και θρησκευτικές πρακτικές μαρτυρούν αυτή την ανοιχτή στάση απέναντι στις εξωτερικές επιρροές και τεκμηριώνουν τον τρόπο με τον οποίο η Σάμος έγινε ουσιαστικά ένας ενεργός τόπος διαμεσολάβησης μεταξύ διαφορετικών πολιτισμικών επιρροών στην Ελλάδα.

Με αυτόν τον τρόπο, η έκθεση δεν αναδεικνύει μόνο τον ιστορικό ρόλο της Σάμου ως κέντρου διαπολιτισμικών ανταλλαγών, αλλά δημιουργεί και μια γέφυρα με το παρόν. Mας ενθαρρύνει να εκλάβουμε τις πολιτισμικές ανταλλαγές ως ευκαιρία, τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον.

Επιπλέον, το Ηραίο και το Πυθαγόρειο είναι από το 1992 μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Η επίγνωση της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς και οι πολυάριθμοι επισκέπτες από διάφορα μέρη του κόσμου ενσαρκώνουν μεταφορικά την ιδέα της «Γέφυρας Πολιτισμών». Δείχνουν ξεκάθαρα ότι ο πολιτιστικός διάλογος δεν είναι μόνο θέμα του παρελθόντος, αλλά και του παρόντος.

Από μουσειολογική άποψη, η έκθεση βασίζεται σε ένα μείγμα επεξηγηματικών κειμένων, ιστορικού φωτογραφικού υλικού, διαδραστικών απεικονίσεων και μιας τρισδιάστατης αναπαράστασης του Ηραίου. Στόχος είναι να προσελκύσει τόσο το ειδικό κοινό όσο και τους απλούς ενδιαφερόμενους. Τα εκθέματα που παρουσιάζονται τοποθετούνται στο ιστορικό τους πλαίσιο, ενώ θεματικά διαρθρωμένοι χώροι (όπως ο χώρος «Γεφυρώνοντας Πολιτισμούς» ή ο «Ήρα. Η ισχυρή προστάτιδα της Σάμου») καθοδηγούν τους επισκέπτες μέσα από μια αφηγηματική διαδρομή.

4. Ποια είναι η θέση του Ηραίου στην έκθεση, όχι μόνο ως μνημείο, αλλά ως πολιτισμικό σύμβολο; Πώς αφηγείται τη σχέση της Σάμου με τον έξω κόσμο;

Το ιερό της Ήρας στη Σάμο διαδραματίζει ιδιαίτερο ρόλο στην έκθεση, όχι μόνο γιατί είναι ένα εντυπωσιακό μνημείο, αλλά κυρίως γιατί αποτελεί βασικό σταθμό για την κατανόηση πολλών από τα θέματα που παρουσιάζονται. Λόγω των πολυάριθμων ευρημάτων που έχουν έρθει στο φως κατά τις ανασκαφές, αποτελεί σημαντική πηγή επιστημονικών γνώσεων.

Ως το κυρίως ιερό της πόλης της Σάμου, το Ηραίο ήταν πολύ περισσότερο από ένας τόπος θρησκευτικής λατρείας. Λειτουργούσε ως κέντρο ταυτότητας της σαμιακής κοινότητας – ένας τόπος όπου συνυπήρχαν θρησκευτικές, πολιτικές και πολιτιστικές εκφράσεις. Εδώ αντικατοπτρίζονται με ιδιαίτερο τρόπο οι ποικίλες μορφές διαπολιτισμικής ανταλλαγής τόσο λόγω των αφιερωμάτων από ολόκληρη τη Μεσόγειο όσο και μέσω της εφαρμογής νέων τεχνικών μεθόδων στην επέκταση του ιερού, που προέρχονταν από την Ανατολή.

Το Ηραίο αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι εγχώριες και οι εξωτερικές επιρροές στη Σάμο συνυπάρχουν σε έναν δημιουργικό διάλογο. Αφηγείται την ιστορία μιας κοινωνίας που διαμόρφωσε την ταυτότητά της όχι με τον αποκλεισμό, αλλά με την παραγωγική αλληλεπίδραση με το ξένο. Ως πολιτιστικό σύμβολο, το ιερό αντιπροσωπεύει την ανεκτικότητα, την ευελιξία και τη δημιουργική δύναμη που διαμόρφωσαν τον διαπολιτισμικό χαρακτήρα της Σάμου για πολλούς αιώνες.

5. Με ποια κριτήρια επιλέχθηκαν τα εκθέματα και τα τεκμήρια της έρευνας; Πώς ισορροπείτε ανάμεσα στην ακαδημαϊκή ακρίβεια και την αφηγηματική εμπειρία για το ευρύ κοινό;

Η έκθεση συνδυάζει την επιστημονική ακρίβεια με μια κατανοητή και ελκυστική παρουσίαση. Παρουσιάζει τα αποτελέσματα της έρευνας με απλή γλώσσα, χρησιμοποιεί οπτικά μέσα όπως εικόνες, χάρτες, σχέδια ή τρισδιάστατες αναπαραστάσεις (3D) και βασίζεται σε μια θεματική δομή που προσφέρει όχι μόνο γνώση αλλά και μια αφηγηματική εμπειρία. Έτσι, απευθύνεται τόσο σε ειδικούς όσο και σε μη εξειδικευμένο κοινό.

6. Ποια είναι η σημασία της έκθεσης για το ίδιο το νησί της Σάμου; Πώς επιδιώκει να επανενεργοποιήσει τη σχέση της τοπικής κοινωνίας με το παρελθόν της;

Οι κάτοικοι της Σάμου γνωρίζουν πολύ καλά την ιστορία του νησιού τους στην αρχαιότητα, κυρίως χάρη στην εξαιρετική παρουσίαση που γίνεται στα τοπικά μουσεία. Στόχος της έκθεσης δεν είναι λοιπόν να επαναλάβει τα ήδη γνωστά, αλλά να ανοίξει νέες προοπτικές σε συγκεκριμένες πτυχές αυτής της ιστορίας.

Μέσα από μια παραστατική και ζωντανή παρουσίαση, που τοποθετεί τους αρχαιολογικούς χώρους και τα ευρήματα στο ιστορικό τους πλαίσιο, επιθυμούμε να δημιουργήσουμε νέες προσεγγίσεις. Τα διαδραστικά στοιχεία και η εικονική αναπαράσταση του Ηραίου επιτρέπουν όχι μόνο μια βαθύτερη κατανόηση, αλλά και μια συναισθηματική σύνδεση με το παρελθόν.

Με αυτόν τον τρόπο ελπίζουμε να εδραιώσουμε ακόμη περισσότερο την πολιτιστική κληρονομιά της Σάμου στη συνείδηση της τοπικής κοινότητας και ταυτόχρονα να την ενδυναμώσουμε ώστε να αποτελέσει σημείο αναφοράς.

Η έκθεση ρίχνει φως σε μια μακρά ιστορία διαπολιτισμικής αλληλεπίδρασης, προβάλλοντας πτυχές της ζωής στους αρχαίους χρόνους, μηχανισμούς ανταλλαγής και προσαρμογής. Ταυτόχρονα, παρουσιάζει σπάνιο αρχειακό υλικό και τεκμήρια από έναν αιώνα έρευνας του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών στη Σάμο, καθιστώντας ορατή μια συναρπαστική πτυχή της ιστορίας του νησιού.

Πρακτικές Πληροφορίες

Τοποθεσία: Art Space Pythagorion, Λιμάνι Πυθαγορείου, Σάμος

Εγκαίνια: Παρασκευή 4 Ιουλίου 2025, 19:30

Διάρκεια: έως 15 Οκτωβρίου 2025

Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 10:00–13:00 και 19:00–24:00

Εισιτήριο: 2€ | Ελεύθερη είσοδος: παιδιά, μαθητές, φοιτητές, άνεργοι, άνω των 65 ετών

https://www.schwarzfoundation.com/el/art-space-pythagorion

Το Ίδρυμα Schwarz πραγματοποιεί παράλληλα το Samos Young Artists Festival

Το Samos Young Artists Festival, ένας θεσμός υψηλής αισθητικής που φιλοξενεί κορυφαίους σολίστ και ανερχόμενους δημιουργούς, επιστρέφει για 15η χρονιά από τις 7 έως τις 13 Αυγούστου 2025, μεταμορφώνοντας το αρχαίο θέατρο Πυθαγορείου σε σταυροδρόμι παγκόσμιας μουσικής.

Η φετινή διοργάνωση ξεχωρίζει για την εκλεκτική πολυμορφία του προγράμματος, που περιλαμβάνει ρεσιτάλ πιάνου και τσέλου, συναυλίες μουσικής δωματίου, διαπολιτισμικές τζαζ αναζητήσεις, αλλά και τολμηρές συνθέσεις που διατρέχουν τη γαλλική chanson, τη Μεσόγειο και την ανανεωμένη ευρωπαϊκή μουσική σκηνή. Καλλιτεχνική διεύθυνση: Τιμόθεος Γαβριηλίδης-Πέτριν και Μάσα Ιλιάσοφ. Μια βδομάδα μαγευτικής μουσικής, κάτω από τον καλοκαιρινό ουρανό της Σάμου.