«Και όμως ο Χαμενεΐ ποντάρει στον… Τραμπ»

Όταν πριν χρόνια, το 2019, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, έστειλε τον Ιάπωνα πρωθυπουργό Σίνζο Άμπε στην Τεχεράνη για συνομιλίες, ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ορκίστηκε να μην διαπραγματευτεί ποτέ «με αυτόν τον άνθρωπο», δηλαδή τον πρόεδρο των ΗΠΑ. Τι άλλαξε όμως, σήμερα τη στιγμή που ο Τραμπ περιοδεύει στη Μ. Ανατολή, προσπερνώντας το Ισραήλ;

Η πρόσφατη δυναμική στις συνομιλίες βασίζεται σε μια εύθραυστη αλλά αδιαμφισβήτητη προϋπόθεση: Ο Τραμπ θέλει να εμποδίσει το Ιράν να αποκτήσει πυρηνικά όπλα και η Τεχεράνη επιμένει στο πυρηνικό της πρόγραμμά της, κάτι που είναι εύλογο, ως ανεξάρτητο κράτος.

Ωστόσο, ο Άλεξ Βατάνκα, διευθυντής του προγράμματος Ιράν στο Ινστιτούτο Μέσης Ανατολής στην Ουάσιγκτον, εκτιμά ότι πλέον η Τεχεράνη επείγεται περισσότερο για διαπραγματεύσεις, καθώς πιεσμένος από κυρώσεις, οικονομική αναταραχή και την απειλή πολέμου, ο Χαμενεΐ επέλεξε τη διπλωματία.

«Αυτό συμβαίνει επειδή, για την ηγεσία του Ιράν, τα διακυβεύματα είναι υπαρξιακά» λέει σε ανάλυσή του στο Foreign Policy.

«Ο Χαμενεΐ πρέπει να περπατήσει σε τεντωμένο πολιτικό σχοινί: να προωθήσει τις συνομιλίες, οι οποίες απολαμβάνουν ευρείας δημόσιας υποστήριξης, ενώ παράλληλα να διαχειριστεί μια μικρή αλλά θορυβώδη σκληροπυρηνική φατρία που απειλεί την εσωτερική συνοχή του καθεστώτος».

Η διπλωματία, κατά την άποψή του Αλί Χαμενεΐ, αφορά την πρόληψη του πολέμου – όχι την αποκατάσταση της πληγείσας οικονομίας του Ιράν. Έχει προειδοποιήσει επανειλημμένα ότι ακόμη και μια νέα πυρηνική συμφωνία δεν θα εγγυηθεί τη σαρωτική άρση των κυρώσεων.

Το Ιράν του 2025 δεν είναι αυτό του 2015

Ο Βατάνκα λέει ότι η θέση του Ιράν σήμερα είναι πολύ πιο αδύναμη από την τελευταία φορά που η Τεχεράνη και η Ουάσινγκτον κατέληξαν σε πυρηνική συμφωνία, δηλαδή το 2015.

«Η οικονομία του Ιράν έχει παραλύσει. Ο πληθωρισμός και η ανεργία αυξάνονται ραγδαία. Και ο ενεργειακός τομέας παραμένει σε βαθιά κρίση, παρά το γεγονός ότι το Ιράν κατέχει μερικά από τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στον κόσμο, λόγω της έλλειψης κεφαλαίων για επενδύσεις».

Ορισμένοι οικονομολόγοι που υποστηρίζουν τη διπλωματία προβλέπουν ότι τα οικονομικά προβλήματα του Ιράν θα μπορούσαν να επιλυθούν εντός τριών έως τεσσάρων ετών, με το άνοιγμα των παγκόσμιων αγορών και την άμβλυνση των οικονομικών συμφορήσεων μόλις υπογραφεί μια νέα πυρηνική συμφωνία. Είναι αλήθεια ότι οι κυρώσεις των ΗΠΑ έχουν κοστίσει στο Ιράν εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια τις τελευταίες δύο δεκαετίες, παραλύοντας τους τραπεζικούς, μεταφορικούς και εξαγωγικούς τομείς του. Τουλάχιστον, μια συμφωνία θα μπορούσε να ξεκλειδώσει δισεκατομμύρια δολάρια σε παγωμένα περιουσιακά στοιχεία που τηρούνται στο Κατάρ, το Ιράκ, την Τουρκία και την Ιταλία.

«Οι περιφερειακοί του σύμμαχοι παραλύσαν»

Στην ανάλυση στο Foreign Policy υποστηρίζεται ότι το περιφερειακό δίκτυο πληρεξουσίων της Τεχεράνης έχει πληγεί. Η Χαμάς, η Χεζμπολάχ, ακόμη και οι Χούθι έχουν μειωθεί, και το καθεστώς Άσαντ στη Συρία έχει εξαφανιστεί.

Έτσι για τον Βατάνκα, η απειλή είναι ακόμη πιο ξεκάθαρη: «Ο κίνδυνος στρατιωτικών επιθέσεων Ισραήλ-ΗΠΑ είναι μια σαφής πιθανότητα, ενώ η Ρωσία και η Κίνα, οι στενοί εταίροι του Ιράν, παραμένουν απρόθυμες να βοηθήσουν την Τεχεράνη σε περίπτωση πολέμου».

Έτσι με τις διαπραγματεύσεις, η Τεχεράνη θα περιορίσει την κλιμάκωση, εξασφαλίζει χρόνο και διατηρεί τη στρατηγική μόχλευση.

Τον στηρίζουν και οι Φρουροί

Ορισμένοι άνθρωποι του καθεστώτος ισχυρίζονται τώρα ότι παρά τις δημόσιες δηλώσεις του, ο Χαμενεΐ δεν ήταν ποτέ θεμελιωδώς αντίθετος στη διπλωματία.
Ο ίδιος ψυχρός υπολογισμός φαίνεται να διαμορφώνει τη σκέψη του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, το οποίο ελέγχει τις βασικές στρατιωτικές και πυρηνικές υποδομές του Ιράν.

Μια συμφωνία με τον Τραμπ θα μπορούσε τελικά να ωθήσει την ηγεσία των Φρουρών να επανεκτιμήσει το κόστος της παρατεταμένης εχθρότητας με τις ΗΠΑ και να εξετάσει μια βαθύτερη ύφεση. Αλλά τέτοιες προθέσεις παραμένουν ασαφείς. Προς το παρόν, οι Φρουροί μοιράζονται έναν βασικό στόχο με τον Χαμενεΐ: την αποφυγή του πολέμου.

Για να εξαλείψει τυχόν αμφιβολίες σχετικά με την ενότητα του καθεστώτος, το γραφείο του Χαμενεΐ έχει καταστήσει σαφές ότι οι Φρουροί υποστηρίζουν τις συνομιλίες με επικεφαλής τον υπουργό Εξωτερικών Αμπάς Αραγτσί – αλλά παραμένει «πλήρως σε εγρήγορση», με «τα δάχτυλα στη σκανδάλη», σε περίπτωση που η διπλωματία αποτύχει. Ο ειδικός όμως σημειώνει ότι η αποδοχή των διαπραγματεύσεων δεν αντιπροσωπεύει, για τους Φρουρούς, μια θεμελιώδη αλλαγή στην κοσμοθεωρία.

Το Ιράν δεν είναι στα… πατώματα

Είναι όμως το Ιράν σε τόσο δύσκολη θέση, με υπαρξιακά προβλήματα;

Είναι αληθές ότι ένας πόλεμος είναι ένα σενάριο απευκταίο για το Ιράν. Ωστόσο, τον Χαμενεΐ δεν «τον κάθισαν» στο τραπέζι, όπως υποδηλώνεται στην ανάλυση.

Πρώτον, οι ένοπλες δυνάμεις του Ιράν έχουν πολύ μεγάλη αποτρεπτική ισχύ που οι ΗΠΑ δεν παραβλέπουν σε καμία περίπτωση. Είναι το μοναδικό κράτος που έχει πλήξει το Ισραήλ δύο φορές στη σύγχρονη ιστορία.

Δεύτερον, εκτιμάται ότι η Ρωσία δεν θα μείνει αμμέτοχη σε περίπτωση που το Ιράν βρεθεί μπλεγμένο στρατιωτικά με το Ισραήλ ή τις ΗΠΑ. Η Κίνα επίσης, δεν θα αφήσει το Ιράν να πέσει έτσι εύκολα. Υπενθυμίζεται ότι το 2023 η Κίνα δέχτηκε την Τεχεράνη στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης, υποδηλώνοντας ότι οι δεσμοί τους αναβαθμίζονται πολύ σοβαρά.

Τρίτον, δύσκολα θα τύχει υποστήριξης από άλλες δυτικές χώρες μια επίθεση στον Ιράν, τη στιγμή μάλιστα που το Ισραήλ βρίσκεται στο επίκεντρο λόγω των πρόσφατων γενοκτονικών του πρακτικών στην Γάζα.

Τέταρτον, το Ιράν πράγματι ποτέ δεν ήταν αντίθετο σε διαπραγματεύσεις. Δεν έκατσε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων επειδή είναι πιο αδύναμο από το 2015 -τουναντίον είναι πολύ πιο ισχυρό- αλλά επειδή η Ουάσινγκτον επέδειξε κοινή λογική, προτιμώντας τις διαπραγματεύσεις. Είναι κάτι που εκτίμησε η Τεχεράνη, αλλά βλέπουν πολύ αρνητικά οι φανατικοί που κυβερνούν σήμερα το Ισραήλ.