Νίκος Ξυλούρης: Η ζωή, το έργο και το ήθος του «ζωντανεύουν» μέσα από την παράσταση Ο Αρχάγγελος της Κρήτης

Το ημερολόγιο έγραψε 8 Φεβρουαρίου 1980 όταν ο κόσμος της μουσικής και όχι μόνο, βυθίστηκε στο πένθος. Ήταν η μέρα που ο Νίκος Ξυλούρης «έφευγε» από τη ζωή μετά από μια άνιση μάχη με τον καρκίνο, σε ηλικία μόλις 43 ετών.

Η Αρχάγγελος της Κρήτης, όπως τον φώναζαν, μπορεί να σώπασε εκείνη τη μέρα, ωστόσο η φωνή του συνεχίζει να συγκλονίζει τους πάντες έως σήμερα. Σε αυτά τα 45 χρόνια που έχουν περάσει από την ημέρα του θανάτου του, το έργο του συνεχίζει να τον κρατάει ζωντανό και να τραγουδιέται από γενιά σε γενιά.

Και τώρα, η Stages Network και τα Αθηναϊκά Θέατρα, φέρνουν στο θεατρικό σανίδι την πορεία και το έργο του, μέσα από την παράσταση Ο Αρχάγγελος της Κρήτης. Μια υψηλών αξιώσεων παραγωγή, η οποία φιλοξενείται στο Θέατρο ΗΒΗ, με τη σκηνοθετική υπογραφή του Νικορέστη Χανιωτάκη και το κείμενο της φιλολόγου και συγγραφέως Ζαχαρένιας Πετράκη, βασισμένη σε πολυετή έρευνα και αρχειακό υλικό.

Ο Ψαρόνικός παίρνει «σάρκα και οστά» για πρώτη φορά θεατρικά, μέσα από μια παράσταση που συνδυάζει ζωντανή μουσική, αδημοσίευτες φωτογραφίες, πολύτιμα ηχητικά ντοκουμέντα και αφήγηση. Μια βιωματική εμπειρία, που ενώνει τη μαρτυρία, την τέχνη και τη συγκίνηση.

Το έργο επιχειρεί να συστήσει τη μορφή του Ξυλούρη όχι μόνο ως φωνή-σύμβολο, αλλά ως εσωτερικό σύμπαν ενός ανθρώπου που τραγουδούσε με την ψυχή ενός λαού. Στο επίκεντρο της αφήγησης βρίσκονται η πορεία του από τα Ανώγεια και την Κρήτη της Κατοχής, μέχρι τις μπουάτ της Αθήνας και το αποκορύφωμα της δημόσιας παρουσίας του, που ταυτίστηκε με τον αγώνα, την αξιοπρέπεια και την ελπίδα μιας ολόκληρης εποχής.

Οι θεατές θα έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν τα εμβληματικά τραγούδια του Ξυλούρη, σε νέες ενορχηστρώσεις του Ανδρέα Κατσιγιάννη.

Η Ουρανία Ξυλούρη, σύντροφος ζωής του Νίκου και θεματοφύλακας της μνήμης του, έχει συνεισφέρει ουσιαστικά στην τελική διαμόρφωση του κειμένου.

Στη σκηνή του Θεάτρου ΗΒΗ, θα αναβιώσουν και προσωπικότητες-σταθμοί της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής ζωής της χώρας, όπως η Τζένη Καρέζη, ο Κώστας Καζάκος, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο Χρήστος Λεοντής κ.α. Φυσικά ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην σχέση του Νίκου με τον Σταύρο Ξαρχάκο που ξεκίνησε με τον σημαντικό δίσκο «Διόνυσε Καλοκαίρι μας» και εξελίχτηκε σε μια δυνατή φιλία.

Λίγα λόγια για το έργο

Η παράσταση ξεδιπλώνει τη ζωή και την πορεία του σπουδαίου Κρητικού τραγουδιστή και λυράρη Νίκου Ξυλούρη, μέσα από ένα καλλιτεχνικό αφήγημα που στηρίζεται σε εκτενή ιστορική και βιωματική έρευνα, προσωπικές μαρτυρίες και ανέκδοτο υλικό.

Ακολουθούμε τα βήματα του «Αηδονιού της Κρήτης» από τα παιδικά του χρόνια στα Ανώγεια, στη σκιά της Κατοχής, έως τη θριαμβευτική του παρουσία στις αθηναϊκές μπουάτ της δεκαετίας του ’70 και την πρόωρη αναχώρησή του από τη ζωή, σε ηλικία μόλις 44 ετών.

Με οδηγό τις αφηγήσεις της συντρόφου του, Ουρανίας Ξυλούρη, και άξονα τα τραγούδια που σημάδεψαν μια ολόκληρη εποχή, η παράσταση δεν αποτυπώνει μόνο το μεγαλείο της φωνής του, αλλά αποκαλύπτει – κυρίως – το ηθικό και πνευματικό βάρος μιας προσωπικότητας που σφράγισε το νεότερο ελληνικό πολιτισμό.

Ο Νίκος Ξυλούρης όλης της Ελλάδας

Ο Νίκος Ξυλούρης δεν ήταν απλώς ένας τραγουδιστής· ήταν η φωνή ενός λαού που αναζητούσε δικαιοσύνη, φως και ελευθερία. Ένας λυράρης με ψυχή ανοιχτή σαν ορίζοντας, που μέσα από τις νότες του ξυπνούσε αισθήσεις, μνήμες και ελπίδες. Η μουσική του έμοιαζε με μυρωμένο λιβάδι· ένας τόπος όπου οι αισθήσεις στήνουν χορό κι η ψυχή ανασαίνει ελεύθερη.

Χωρίς σπουδές και πτυχία, αλλά με όπλα την απλότητα, την ακεραιότητα και το σπάνιο ήθος του, στάθηκε απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας που καταπίεζε τον άνθρωπο. Όπου κι αν τραγουδούσε, γεννιόταν μια άτυπη εξέγερση· γιατί η φωνή του δεν υπάκουε, αλλά υψωνόταν. Με πάθος, λεβεντιά και παρρησία.

Ήταν εκείνος που επανέφερε τη λησμονημένη λύρα στο Ηράκλειο, αναστήλωσε την παράδοση και έδωσε φωνή στα ριζίτικα· τραγούδια που, μέσα από τη δική του ερμηνεία, απέκτησαν κύρος, καθολικότητα και μια νέα δυναμική. Ολόκληρη η Κρήτη τραγούδησε ξανά· και μαζί της, όλη η Ελλάδα.

Ο Ψαρονίκος, λιγομίλητος και περήφανος, χάρισε στον λαό του στιγμές που άγγιξαν τα όρια του μύθου. Ήταν η ζωντανή ενσάρκωση του κρητικού πνεύματος· γνήσιος, ευθύς, γενναίος. Πίστευε ακράδαντα πως, αν η Ελλάδα αποτινάξει τη μιζέρια και τη φθορά, θα αναδυθεί το φως των αληθινών της θησαυρών.

Αναδείχθηκε σε σύμβολο αντίστασης απέναντι στη χούντα και τον φασισμό. Δεν χώρεσε ποτέ σε καλούπια· πήρε το φως του νησιού και το πάντρεψε με την ποίηση, τις έντεχνες αναζητήσεις και τις παραδόσεις άλλων πολιτισμών, δημιουργώντας κάτι αυθεντικό, καινούργιο, βαθιά ελληνικό και παγκόσμιο μαζί.

Ο Ξυλούρης δεν τραγουδούσε για να εντυπωσιάσει. Δημιουργούσε ιερές στιγμές, μια βαθιά επικοινωνία με το κοινό του. Μετέτρεπε τον ήχο σε μνήμη και την ερμηνεία σε προσευχή. Ήταν εκείνος που μετουσίωνε τον πόνο σε δύναμη, τη σιωπή σε πάθος, τη ζωή σε τέχνη.

Ήταν ο άνθρωπος που, παρά την αναγνώριση, ποθούσε πάντα την επιστροφή στις κορφές του Ψηλορείτη· ένας καλλιτέχνης που απέστρεφε το βλέμμα από τον θόρυβο και τη ματαιότητα του κόσμου. Όπως έλεγε κι ο ίδιος:

«Δακρύζω με παράπονο, με πόνο συλλογούμαι,
γιατί ‘ναι όλα μάταια στον ψεύτη κόσμο απού ‘μαι…».

Συντελεστές

Κείμενο: Ζαχαρένια Πετράκη
Σκηνοθεσία/επιμέλεια κειμένου: Νικορέστης Χανιωτάκης
Σύμβουλος Δραματουργίας: Ουρανία Ξυλούρη
Ενορχηστρώσεις/Μουσική διδασκαλία: Ανδρέας Κατσιγιάννης
Μουσική επιμέλεια κρητικού προγράμματος: Ross Daly
Σκηνικά: Μανόλης Παντελιδάκης
Κοστούμια: Ιωάννα Καλαβρού
Χορογραφίες/Επιμέλεια κίνησης: Έλενα Γεροδήμου
Φωνητική διδασκαλία: Γιάννης Μαθές
Φωτισμοί: Κατερίνα Μαραγκουδάκη
Επιμέλεια ήχου: Ζαχαρίας Σταμούλος
Α’ Βοηθός σκηνοθέτη: Θεοδώρα Κοκκινίδου
Β’ Βοηθός Σκηνοθέτη: Ελισάβετ Κανέλλη
Video Artist / Στατικά-Γραφικά Παράστασης: Βικτώρια Βελλοπούλου
Διεύθυνση καλλιτεχνικού προγραμματισμού και επικοινωνίας: Ελίνα Λαζαρίδου, lazaridou@a-th.gr

Αφήγηση και τραγούδι: Άλκηστις Πρωτοψάλτη
Στον ρόλο του Νίκου Ξυλούρη: Αιμιλιανός Σταματάκης
Στον ρόλο του Ψαρογιώργη: Μιχάλης Αεράκης
Στον ρόλο του Τάκη Λαμπρόπουλου: Μέμος Μπεγνής

Παίζουν (αλφαβητικά):

Γιάννης Ασκάρογλου, Ξανθή Γεωργίου, Νίκος Γκέλια, Γιάννης Καλαντζόπουλος, Γιάννης Μαθές,Λίζυ Ξανθοπούλου, Ελευθερία Πάλλα, Γιάννης Πέτρου, Αναστασία Τσιλιμπίου, Γιώργος Φλωράτος

Προπώληση εισιτηρίων στο inTickets.