Κωνσταντίνος Καραμανλής: «Ώχετο απιών!»

Στις 9 Δεκεμβρίου 1963, έναν περίπου μήνα μετά τις βουλευτικές εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1963 (σε αυτές είχε αναδειχθεί πρώτο κόμμα η Ένωσις Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου με 42,04% και σχετική κοινοβουλευτική πλειοψηφία 138 εδρών, ενώ η ΕΡΕ τού μέχρι τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή είχε περιοριστεί στο 39,37% των ψήφων και στις 132 έδρες), ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εγκατέλειψε αιφνιδίως τη χώρα και την πολιτική, αναχωρώντας αεροπορικώς για το Παρίσι.

Οι —εκ πολιτικής παραδόσεως— εχθρικά διακείμενες απέναντι στον Καραμανλή εφημερίδες του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη, «Το Βήμα» και «Τα Νέα», είχαν καλύψει τη δραματική αυτήν εξέλιξη με πηχυαία πρωτοσέλιδα και εκτενή ρεπορτάζ.

Στο «Βήμα» που είχε κυκλοφορήσει την επομένη της αναχώρησης του Καραμανλή, την Τρίτη 10 Δεκεμβρίου 1963, γινόταν λόγος για «φυγάδα ηγέτη», ο οποίος «έφυγεν ως δραπέτης με ψευδώνυμον, μη ειδοποιήσας παρά μόνον τρεις του περιβάλλοντός του».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 10.12.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στο κύριο άρθρο της εφημερίδας επισημαίνονταν τα εξής:

«Ανεξαρτήτως της ανθρωπίνης και συναισθηματικής πλευράς, η χθεσινή αναχώρησις του κ. Κ. Καραμανλή εξ Ελλάδος και η οριστική αποχώρησίς του εκ της ενεργού πολιτικής αποτελεί την δικαίαν κύρωσιν δι’ ένα αμαρτωλόν παρελθόν. Ο Ελληνικός Λαός, όταν απεδοκίμαζε την 3ην Νοεμβρίου τον Αρχηγόν της ΕΡΕ, δεν εστρέφετο τόσον κατά του προσώπου του όσον εναντίον των αντιδημοκρατικών και σχεδόν ολοκληρωτικών μεθόδων τας οποίας επί οκταετίαν ολόκληρον είχεν χρησιμοποιήσει διά να εξασφαλίση την παραμονήν του εις την εξουσίαν. Ο Λαός, τον οποίον ο αποχωρήσας χθες πολιτικός ηγέτης τόσον επεριφρόνησε και τον οποίον τόσον ολίγον εσεβάσθη, του ανταπέδωκε το νόμισμα».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 10.12.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στο δε σχετικό ρεπορτάζ του «Βήματος» αναφέρονταν, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα:

«Περί το μεσονύκτιον της Κυριακής προς την Δευτέραν (σ.σ. 8η προς 9η Δεκεμβρίου 1963) ο κ. Καραμανλής ανεκοίνωσε την απόφασίν του εις την σύζυγόν του και ενωρίς την πρωίαν χθες ειδοποίησε σχετικώς τον άλλοτε διευθυντήν του Γραφείου του Τύπου κ. Ιω. Ζαχαράκην.

Εις ουδένα άλλον ανεκοίνωσεν ενωρίς την αναχώρησίν του, και διά να διατηρηθή το μυστικόν πλήρως, τα εισιτήριά του εις το αεροπλάνον που θα τον μετέφερεν εις Παρισίους εξεδόθησαν επ’ ονόματι του κυρίου και της κυρίας Τριανταφύλλη (σ.σ. το ορθόν και αληθές ήταν Τριανταφυλλίδης και όχι Τριανταφύλλης). Εις βουλευτάς της ΕΡΕ που ετηλεφώνουν, εδίδετο η απάντησις ότι ο κ. Καραμανλής θα τους ωμίλει το απόγευμα, και ακόμη μετά την αναχώρησίν του διά το αεροδρόμιον εδίδετο εις το τηλέφωνον η απάντησις ότι ο αρχηγός της ΕΡΕ είχεν εξέλθει διά να γευματίση και θα επανήρχετο αργότερον.

Περί την 11ην πρωινήν εκλήθησαν εις την οικίαν του κ. Καραμανλή ο διευθυντής των γραφείων της ΕΡΕ κ. Βέρρος και ο διευθυντής του πολιτικού γραφείου τού άλλοτε πρωθυπουργού κ. Κόντας, εις τους οποίους και ανεκοινούτο η απόφασίς του. Μίαν περίπου ώραν αργότερον, δηλαδή ολίγον μετά την μεσημβρίαν, εκαλείτο τηλεφωνικώς να μεταβή αμέσως εις την οικίαν του κ. Καραμανλή ο κ. Παναγιώτης Κανελλόπουλος, εις τον οποίον ο κ. Καραμανλής ανεκοίνωσεν ότι ο ίδιος αναχωρεί από την Ελλάδα, ότι τον αφήνει διάδοχόν του, και του παρέδωσε και την επιστολήν εις την οποίαν εξήγει την απόφασίν του.

Την 1.30 μεσημβρινήν ο κ. Καραμανλής έφθασεν εις το αεροδρόμιον και κατηυθύνθη εις την αίθουσαν των επισήμων με την κυρίαν Αμαλίαν Καραμανλή και τον κ. Ζαχαράκην. Εκεί τον απεχαιρέτησαν ο κ. Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο κ. Βέρρος, ο κ. Κόντας, ο αδελφός του κ. Γραμμένος Καραμανλής και ο γαμβρός του. Ο κ. Καραμανλής ήτο καταφανώς συγκεκινημένος και δεν απέκρυπτε τα δάκρυά του, απεχαιρέτησε διά μακρών τους φίλους και συγγενείς του, οι οποίοι όλοι τον ησπάσθησαν, ενηγκαλίσθη και ησπάσθη τον κ. Κανελλόπουλον, ο οποίος, επίσης συγκεκινημένος, εδάκρυζε.

Ο κ. Καραμανλής με την κυρίαν Καραμανλή επεβιβάσθησαν αεροσκάφους της Ολυμπιακής Αεροπορίας, του οποίου επέβαινε και ο Τούρκος υπουργός των Εξωτερικών κ. Ερκίν και το οποίον απεγειώθη ολίγον προ της 2ας απογευματινής. Ανερχόμενος εις το αεροπλάνον, ο κ. Καραμανλής εστάθη εις την σκάλα, εκύτταξε γύρω του και εδάκρυσε».

Στα «Νέα» πάλι, στο φύλλο της ίδιας ημέρας (10 Δεκεμβρίου 1963) και μάλιστα στον πρωτοσέλιδο τίτλο, η αιφνιδιαστική αναχώρηση του Καραμανλή χαρακτηριζόταν ως λιποταξία και συντριπτικό πλήγμα για τη δεξιά παράταξη.

«ΤΑ ΝΕΑ», 10.12.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Λίγο πιο κάτω, στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας και πάλι, σημειωνόταν ότι ο Καραμανλής έφυγε «σαν κλέφτης και με ξένο όνομα», ενώ περιγράφονταν λεπτομερώς τα «γεγονότα που προηγήθησαν της πολιτικής αυτοκτονίας».

«ΤΑ ΝΕΑ», 10.12.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στο φύλλο της επομένης, Τετάρτης 11 Δεκεμβρίου 1963, ο σπουδαίος Δημήτρης Ψαθάς έγραφε στη μόνιμη στήλη που διατηρούσε στα «Νέα» (τίτλος του άρθρου, «Η φυγή του»):

«Μας έφυγε, λοιπόν. Και μας έφυγε ξαφνικά, κρυφά, με ψεύτικο όνομα. […] Γιατί έφυγε; Και γιατί τόσο μυστικά; Και γιατί με ψευδώνυμο κι’ όχι με τ’ όνομά του;

Προσπαθώ με κάθε καλή προαίρεση να βρω κάποιο ίχνος μεγαλείου σ’ αυτή την φυγή του κ. Καραμανλή, αλλά είναι αδύνατο να βρω. Νομίζω, μάλιστα, ότι ακόμα και οι πιο φανατικοί του θαυμαστές θα δυσκολευθούν πολύ να πετύχουν φωτοστέφανο στα μέτρα του κεφαλιού του αρχηγού τους. Γιατί θα διαπιστώσουν, τώρα, ότι ο άνθρωπος που αγάπησαν και στις ικανότητες του οποίου πίστεψαν δεν αγάπησε ποτέ τον λαό και δεν πίστεψε ποτέ στις ικανότητές του. Αγάπησε μόνο τον εαυτό του και στηρίχτηκε μόνο στο παλάτι, απ’ την εύνοια του οποίου ξεκίνησε και γι’ αυτό μόλις την έχασε κατέρρευσε.

«ΤΑ ΝΕΑ», 11.12.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Δεν αγάπησε ποτέ τον λαό ο κ. Καραμανλής, γι’ αυτό και δεν σκέφτηκε ποτέ την αγωνία και τα προβλήματά του. Κυνήγησε με μανία εκείνους που χαρακτήριζε αριστερούς, βρέθηκε σκληρά αντιμέτωπος με τους δημοκρατικούς, κακομεταχειρίστηκε με αφαιμάξεις φορολογικές όλους μαζί —και φυσικά τους δικούς του οπαδούς— και φερνόταν, ως γνωστόν, σκαιότατα και τραχύτατα ακόμα και στους πιο στενούς του συνεργάτες. Παροιμιώδεις έμειναν οι εκρήξεις του θυμού του σε βάρος πολιτικών προσωπικοτήτων της παράταξής του, η μόρφωση και η πολιτική πείρα των οποίων θα έπρεπε να του εμπνέουν κάποια ιδέα σεβασμού.

[…]

Λένε μερικοί: Περίεργο σάς φαίνεται; Έτσι έκανε και ο… Ελευθέριος Βενιζέλος όπως και ο Χαρ. Τρικούπης! Παραμερίζοντας το αστείο του παραλληλισμού, σημειώνω ότι οι δυο μεγαλύτεροι πολιτικοί άνδρες της νεώτερης Ιστορίας του τόπου μας πικράθηκαν γιατί ύστερα απ’ το κολοσσιαίο έργο τους αποδοκιμάσθηκαν και προσωπικά, δεν βγήκαν ούτε βουλευτές. Ενώ ο κ. Καραμανλής όχι μονάχα ψηφίσθηκε τιμητικώτατα —μαζί με τον αδελφό του, μάλιστα, τον Αχιλλέα— αλλά και έφερε στρατιά ολόκληρη, 132 βουλευτές!

Και όμως θύμωσε διαπιστώνοντας ότι… «ο δημόσιος βίος εσημείωσε επικίνδυνον οπισθοδρόμησιν». Γιατί σημείωσε  επικίνδυνον οπισθοδρόμησιν; Διότι δεν εξασφάλισε άλλα τέσσαρα χρόνια πρόσθετης πρωθυπουργίας στον κ. Καραμανλή, εκτός απ’ τα προηγούμενα οχτώ, που, ωστόσο, δεν τα γνώρισε ποτέ κανένας άλλος πολιτικός άνδρας στην Ελλάδα, ούτε ο Ελ. Βενιζέλος, ούτε ο Χαρ. Τρικούπης! Μόνο ο κ. Καραμανλής είχε την τύχη και την τιμή να μείνη στην εξουσία τόσα χρόνια!

«ΤΑ ΝΕΑ», 11.12.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Βάναυσα κυβέρνησε, βάναυσα μας έφυγε. Αν πίστευε, στ’ αλήθεια, στο έργο του και στον λαό, αν είχε στ’ αλήθεια πεποίθηση στην αποστολή του, όπως μας είπε μελοδραματικά, θα καθόταν εδώ, κοντά μας, και με τους 132 βουλευτές του θ’ αγωνιζόταν για τις ιδέες του, για το έργο του, θα κρινόταν και θα έκρινε, σαν γνήσιος αγωνιστής, σαν άντρας πολιτικός αληθινός. Αλλά ο κ. Καραμανλής έφτασε, αλλοίμονο, στο επικίνδυνο σημείο να πιστεύη τον εαυτό του για… Μεσσία, κι’ επειδή ο λαός στην εποχή μας δεν πιστεύει σε Μεσσίες, μούντζωσε εκείνους που δεν τον ψήφισαν, όπως και εκείνους που τον ψήφισαν, και… ώχετο απιών! (σ.σ. έφυγε γρήγορα, εξαφανίστηκε).

Καλή του η ώρα εκεί που βρίσκεται, αλλά τέτοια απίθανα καμώματα πολιτικού ανδρός —τέτοιο ξεφούσκωμα— δεν είδε ποτέ ως τώρα η πολιτική μας Ιστορία. Ή όχι;»

Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, στην επιστολή που απέστειλε διά του Παναγιώτη Κανελλόπουλου στους βουλευτές της ΕΡΕ, προκειμένου να εξηγήσει τους λόγους της παραίτησής του από την ηγεσία του κόμματος και της αποχώρησής του από την πολιτική ζωή της χώρας, ανέφερε μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

«Η αποχώρησίς μου, συνεπώς, εκ της πολιτικής δεν είναι συνέπεια πολιτικής πικρίας. Απλώς, το αποτέλεσμα της τελευταίας εκλογής ενίσχυσε την πεποίθησίν μου ότι δεν υφίστανται εις την Χώραν αι συνθήκαι εκείναι, τας οποίας εθεώρησα πάντοτε απαραιτήτους, διά να εκπληρώσω την αποστολήν μου, όπως εγώ τουλάχιστον την αντιλαμβάνομαι. Τα προηγηθέντα, εξ άλλου, αλλά και τα επακολουθήσαντα των εκλογών γεγονότα, απέδειξαν ότι το πολίτευμα της Χώρας πλημμελώς λειτουργεί υπό το κράτος των εκβιάσεων. Η πολιτική, όπως γνωρίζετε, δεν είναι επάγγελμα, αλλά αποστολή, το περιεχόμενον της οποίας το προσδιορίζει ο φορεύς αυτής, εκτιμών τα αντικειμενικά δεδομένα εν συνδυασμώ με τας επιδιώξεις και τους οραματισμούς που έχει διά το Έθνος του. Όταν ένας πολιτικός γνωρίζει τι πρέπει να γίνη εις την Χώραν του και δεν δύναται να το πραγματοποιήση διότι του αρνούνται τας αναγκαίας προϋποθέσεις, οφείλει, αντί να συμβιβάζηται με την συνείδησίν του, να αποχωρή. Άλλως η παραμονή του εις την ενεργόν πολιτικήν όχι μόνον καθίσταται αμφιβόλου χρησιμότητος, αλλά είναι δυνατόν, εις ωρισμένας περιπτώσεις, να αποβαίνη και επιβλαβής. Όταν θα δύναμαι αζημίως διά την χώραν να εξηγήσω τας ανωτέρω απόψεις μου, είμαι βέβαιος ότι θα δικαιολογήσητε την απόφασίν μου. Υπηρέτησα την χώραν επί μακρόν χρόνον, προήγαγα με την πολύτιμον συμπαράστασίν σας την ζωήν του Έθνους εις όλους τους τομείς. Αλλά, προπαντός, προσεπάθησα, καθ’ όλον αυτό το διάστημα, να ικανοποιήσω μίαν βασικήν και μόνιμον φιλοδοξίαν: Να συμβάλω εις την περιστολήν της αθλιότητος από την οποίαν μαστίζεται η δημοσία μας ζωή. Πέραν της παραδόσεως την οποίαν προσεπάθησα να δημιουργήσω διά του τρόπου με τον οποίον ήσκησα την πολιτικήν, επεδίωξα και την οργανικήν βελτίωσιν του πολιτεύματος, με την έγκαιρον καθιέρωσιν του πλειοψηφικού συστήματος και την πρότασίν μου προς αναθεώρησιν του Συντάγματος. Τας απόψεις μου επί του χρονίου πολιτικού προβλήματος της Χώρας τας γνωρίζετε καλώς και δεν έχω ανάγκην να τας επαναλάβω ενταύθα.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 10.12.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Εκείνο το οποίον οφείλω να ομολογήσω είναι ότι εις την προσπάθειάν μου αυτήν απέτυχα. Και απέτυχα διότι όχι μόνον δεν εύρον μιμητάς, αλλά συνήντησα από πολλών πλευρών πείσμονας και ωργανωμένας αντιδράσεις.

Ήδη, αι εξελίξεις της τελευταίας διετίας, και ιδίως το αποτέλεσμα της προσφάτου εκλογής, απέδειξαν ότι ο δημόσιος βίος της Χώρας, αντί της αναμενομένης προόδου, εσημείωσεν επικίνδυνον οπισθοδρόμησιν. Αποχωρών, εξ άλλου, της πολιτικής κατά την παρούσαν στιγμήν, διευκολύνω ίσως τον ρόλον του Ρυθμιστού του Πολιτεύματος, τον οποίον κατέστησε ιδιαζόντως δυσχερή η συνεχιζομένη υπό των αντιπάλων μου τακτική των εκβιάσεων. Επιθυμώ να βεβαιωθήτε, αγαπητοί φίλοι, ότι δεν έλαβον την απόφασιν αυτήν χωρίς ψυχικήν οδύνην. Η σκέψις μου και η ευγνωμοσύνη μου στρέφονται, κατά την στιγμήν αυτήν, προς την πλειοψηφίαν του Ελληνικού Λαού, ο οποίος επί μίαν οκταετίαν με περιέβαλε διά της εμπιστοσύνης και της αγάπης του. Άνευ αυτής και άνευ της πολυτίμου συνεργασίας όλων υμών, δεν θα είχον επιτελέσει όσα επετέλεσα και τα οποία με ήρεμον την συνείδησιν παραδίδω εις την κρίσιν της ιστορίας. Υπήρξα αυστηρός εις την εκτέλεσιν των καθηκόντων μου και πιθανόν να επίκρανα ή και να ηδίκησα ακουσίως τινάς εξ υμών. Ουδέποτε όμως έλειψεν από την ψυχήν μου η αγάπη και η εκτίμησις προς όλους σας και η αναγνώρισις της συμβολής σας εις το δύσκολον έργον μου».

Τα συμπεράσματα που είναι δυνατόν να εξαχθούν από όλα τα προαναφερθέντα είναι ασφαλώς μια καθαρά προσωπική υπόθεση. Τούτου δοθέντος, το μόνο που θα ήθελα να προσθέσω είναι ένα ερώτημα: εάν δεν είχε φύγει ο Καραμανλής τότε, με αυτόν τον τρόπο και κάτω από αυτές τις συνθήκες, ποια θα ήταν η εξέλιξη των πραγμάτων όσον αφορά και τον πολιτικό βίο της χώρας και το Κυπριακό (αναφέρομαι προφανώς στη χούντα του 1967 και στην επακολουθήσασα εθνική τραγωδία του 1974);