Σπύρος Ευαγγελάτος: Το τίμημα για την ευτυχία που έζησες

1969. Ο νεαρός —29άχρονος— Έλληνας σκηνοθέτης Σπύρος Ευαγγελάτος ανεβάζει στην Αυστρία, στο Κλάγκενφουρτ, το «Τάνγκο» του Πολωνού Σλάβομιρ Μρόζεκ, έργο που έχει εκτοξεύσει από το 1964 τον συγγραφέα του στο διεθνές θεατρικό στερέωμα.

1972. Μεσούσης της δικτατορίας, ο Σπύρος Ευαγγελάτος, που, ορμητικός, έχει επιστρέψει μόνιμα στην Ελλάδα και έχει ήδη κάνει τις πρώτες μεγάλες επιτυχίες του, ανεβάζει και πάλι το «Τάνγκο», σε μετάφραση του Παύλου Μάτεσι, στο θέατρο «Αλάμπρα» για τον θίασο του Νίκου Κούρκουλου, ο οποίος ερμηνεύει και τον ρόλο-άξονα του έργου, τον Άρθουρ. Τεράστια επιτυχία. Ένα έργο καθόλου «βατό» για τον μέσο θεατή παίζεται για δύο πλήρεις σεζόν με το θέατρο γεμάτο. Είναι το χιούμορ του που λειτουργεί; Είναι το καθαρά πολιτικό υπόστρωμά του που «εισπράττει» το ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένο τότε κοινό; Είναι το όνομα του πρωταγωνιστή; Είναι το όνομα του σκηνοθέτη που ανερχόταν κατακόρυφα; Ήταν ο καλός και με «ονόματα» θίασος; Ίσως και όλα μαζί.

2005. Ο Σπύρος Ευαγγελάτος, στην ωριμότητά του πια, επανέρχεται στο «Τάνγκο». Μόλις το ανέβασε στην —αναθεωρημένη— μετάφραση του Παύλου Μάτεσι στο «Αμφι-θέατρό» του. Τολμώντας αυτήν τη φορά να αναθέσει τον Άρθουρ σε έναν νέο ηθοποιό, τον Δημήτρη Παπανικολάου.

«ΤΑ ΝΕΑ», 14-15.1.2006, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Επιστρέφω στο έργο αυτό γιατί πιστεύω πως έχει καταστεί και πάλι συγκλονιστικά επίκαιρο. Κατά διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι ήταν προ τριάντα ετών. Η βία, η οποία απειλεί απροκάλυπτα πλέον τον πλανήτη σε όλα τα μήκη και τα πλάτη, είναι ένα στοιχείο που σχολιάζεται στο έργο. Το οποίο μπορεί να είναι μια σάτιρα με γκροτέσκ στοιχεία και σκληρό χιούμορ, αλλά από την άλλη έχει πολιτικό προβληματισμό, πολιτική θέση. Η οποία στρέφεται εναντίον της επιβολής βίας υπό οποιαδήποτε μορφή. Όταν αυτό μπλέκεται με μια αισθητική που έχει παραμείνει ανεπανάληπτη, εξηγείται πώς το έργο διατηρείται τόσο ζωντανό. Και γιατί μπορεί να ενδιαφέρει και τον σημερινό θεατή».

Το «Τάνγκο» είναι γραμμένο σε ένα καθεστώς καταπίεσης. Η πολιτική του θέση είναι όμως σαφής;

«Ο Άρθουρ είναι ο τελευταίος ιδεολόγος. Που χάνει όμως τον προσανατολισμό του, πελαγώνει μέσα στο Σύμπαν. Ο Στόμιλ, ο πατέρας του —η προηγούμενη γενιά—, είναι ο εκπρόσωπος των παραδιανοουμένων και των παρακαλλιτεχνών, οι οποίοι συμπλέουν με τις καταστάσεις, συχνά παριστάνοντας τους επαναστάτες αλλά ουσιαστικά δημιουργώντας μια νέα καθεστηκυία τάξη. Η μάνα του, ακόμα πιο ηλίθια, ακολουθεί φωνάζοντας συνθήματα από τα οποία δεν καταλαβαίνει τίποτα. Η γιαγιά, η οποία νεάζει χωρίς ίχνος σοβαρότητας, είναι η η παλαιότερη γενιά που έχει εκφυλιστεί εντελώς. Ο αδελφός της γιαγιάς, ο Ευγένιος, προσπαθεί, υποτίθεται, να βοηθήσει τον Άρθουρ να επαναφέρει τις παλιές αυστηρές αρχές με νέες κατευθύνσεις».

Ο Μρόζεκ όμως δεν φαίνεται να προτείνει κάτι…

«Κανένας σημαντικός συγγραφέας δεν προτείνει. Μόνο οι μέτριοι συγγραφείς προτείνουν. Τα σπουδαία έργα, όπως είναι το Τάνγκο, συνήθως με ένα ερωτηματικό τελειώνουν. Το Τάνγκο τελειώνει και με μια αίσθηση απειλής. Ο χορός, αυτό το τάνγκο, που χορεύουν στο τέλος ο Έντεκ, που είναι η βία, με τον Ευγένιο, τον εκπρόσωπο των συμβιβασμένων, πάνω από το πτώμα του Άρθουρ, του τελευταίου των ιδεολόγων, ένας χορός θανάτου είναι… Γελάς και σου σφίγγεται η καρδιά».

[…]

Δεν είναι «εύκολο» έργο…

«Α, εκεί είναι θέμα παράστασης. Έχω κάνει και το ’72 και τώρα μια δραματουργική επεξεργασία του κειμένου — το έργο σίγουρα θέλει κόψιμο, ξάφρισμα. Τα νοήματα βγαίνουν κρυστάλλινα. Και μέσα από καταστάσεις. Ώστε να μη μεταβληθεί σε κατήχηση. Έτσι κι αλλιώς και ο Μρόζεκ, μόλις το έργο πάει να γίνει λόγιο, το ανατρέπει με στοιχεία φαρσικά. Αυτή είναι η δύναμή του».

Η παράσταση αυτή, για τον Σπύρο Ευαγγελάτο που μετράει δεκάδες πρεμιέρες ως τώρα, έχει κάτι το απολύτως διαφορετικό: η Λήδα Τασοπούλου, η Λήδα του, σύντροφός του στη ζωή για περισσότερο από τριάντα χρόνια, πρωταγωνίστρια του «Αμφι-Θεάτρου» για τριάντα ακριβώς χρόνια και ψυχή του, δεν υπάρχει πια. Έκλεισαν τρεις μήνες από την ημέρα που έφυγε από τη ζωή. Η ψυχή της όμως εκεί είναι. Και το «Τάνγκο» ανέβηκε στην κεντρική αίθουσα του θεάτρου, που φέρει πια το όνομά της —«Λήδα Τασοπούλου»—, ενώ στο φουαγιέ έχει στηθεί, με τη φροντίδα του Γιάννη Μετζικώφ, μια μικρή έκθεση αφιερωμένη στη μνήμη της —φωτογραφίες από τις παραστάσεις που έπαιξε και μερικά από τα έξοχα κοστούμια που φόρεσε. Δεν του «περισσεύουν» λόγια του Σπύρου Ευαγγελάτου…

Μαζί με τη Λήδα Τασοπούλου (1953-2005), τη γυναίκα της ζωής του

«Το Αμφι-Θέατρο είναι ορφανό. Κι εγώ ακόμα περισσότερο. Χωρίς τη Λήδα η ζωή μου έχει αλλάξει νόημα. Ή, μάλλον, το νόημά της για μένα έχει πια πολλά ερωτηματικά. Αισθάνομαι πως από δω και πέρα ό,τι κάνω είναι ένας επίλογος. Η διάρκειά του μπορεί να είναι μακρά. Μπορεί να είναι και πολύ σύντομη. Αλλά ό,τι και να συμβεί, όποια συγκυρία και να υπάρξει, ένας επίλογος είναι. Το τελευταίο κεφάλαιο της ζωής μου έκλεισε με την κοίμηση της Λήδας».

Έχετε όμως μια κόρη, η οποία μάλιστα έχει ακολουθήσει την τέχνη σας, και έναν γιο. Ο επίλογος μπορεί να είναι και ένας πρόλογος… Για μια καινούργια αρχή.

«Ίσως… Μακάρι. Σε σχέση με τα παιδιά μου, που είναι σπουδαία, είναι κοντά μου και μου συμπαρίστανται με τρόπο συγκινητικό. Και σε σχέση με τη δουλειά μου. Ίσως… Αλλά όταν έχεις την ευτυχία να ζήσεις τριάντα χρόνια τον απόλυτο έρωτα, το πλήγμα είναι πολύ μεγάλο. Αξεπέραστο… Πληρώνεις για την ευτυχία που έζησες… Το λιγότερο που μπορούσαμε να κάνουμε ήταν να δώσουμε το όνομά της στην αίθουσα του θεάτρου, να κάνουμε αυτήν την έκθεση και να της αφιερώσουμε μέρος του προγράμματος. Και ετοιμάζουμε μια έκδοση για τη Λήδα. Θέλαμε να βγάλουμε ένα λεύκωμα για τα τριάντα χρόνια του Αμφι-Θεάτρου, αλλά σταματήσαμε. Εξάλλου, η ιστορία της Λήδας είναι και η ιστορία του Αμφι-Θεάτρου. Κατά το 99%».

*Άρθρο με την υπογραφή του θεατρικού συντάκτη (δημοσιογράφου πολιτιστικού ρεπορτάζ) Γιώργου Δ. Κ. Σαρηγιάννη, που έφερε τον τίτλο «Μόνον οι μέτριοι συγγραφείς προτείνουν» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» το Σαββατοκύριακο 14-15 Ιανουαρίου 2006.

Ο κορυφαίος θεατρικός σκηνοθέτης, πανεπιστημιακός δάσκαλος και ακαδημαϊκός (διετέλεσε πρόεδρος του κορυφαίου πνευματικού ιδρύματος της χώρας το 2013) Σπύρος Ευαγγελάτος γεννήθηκε στις 20 Οκτωβρίου 1940 και απεβίωσε στις 24 Ιανουαρίου 2017.