Πώς το Facebook έγινε θερμοκήπιο για ακροδεξιές ιδεολογίες

Οι ακροδεξιές ιδέες κερδίζουν έδαφος. Ανθίζουν σε διαδικτυακούς κόσμους που δεν είναι εύκολα ορατοί στο ευρύ κοινό, αλλά οι οποίοι διασπείρουν παραπληροφόρηση που έχει επιπτώσεις στον πραγματικό κόσμο.

Μια έρευνα που διήρκεσε ένα χρόνο αποκάλυψε πώς λειτουργούν αυτές οι κοινότητες και γιατί έχουν σημασία.

Τα κρυφά δίκτυα πίσω από τη βία στον πραγματικό κόσμο

Το καλοκαίρι του 2024, ξέσπασαν ταραχές σε διάφορα μέρη του Ηνωμένου Βασιλείου, τροφοδοτούμενες εν μέρει από ψευδείς πληροφορίες που κυκλοφορούσαν στο διαδίκτυο.

Αυτές οι ταραχές στόχευαν κυρίως τους αιτούντες άσυλο και τους μουσουλμάνους, συμπεριλαμβανομένου ενός περιστατικού όπου έβαλαν φωτιά σε ένα ξενοδοχείο που φιλοξενούσε αιτούντες άσυλο.

Αυτό που συγκλόνισε πολλούς παρατηρητές ήταν το προφίλ των συμμετεχόντων: οι περισσότεροι δεν είχαν επίσημη σχέση με ακροδεξιές ομάδες.

Μερικοί μάλιστα απέρριψαν την ταμπέλα της ακροδεξιάς, φέρνοντας πανό με το σύνθημα

«Δεν είμαστε ακροδεξιοί, είμαστε απλά δεξιοί».

Η εφημερίδα The Guardian εντόπισε τη δραστηριότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχεδόν δύο δωδεκάδων ατόμων που κατηγορήθηκαν για διαδικτυακά αδικήματα συνδεόμενα με τις ταραχές.

Οι περισσότεροι διώχθηκαν για αναρτήσεις στο Facebook. Χαρτογραφώντας τις διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις τους, οι ερευνητές εντόπισαν τρεις βασικές δημόσιες ομάδες στο Facebook με συνολικό αριθμό μελών 267.000.

Αυτές οι ομάδες αποτελούσαν μέρος ενός ευρύτερου δικτύου τουλάχιστον 16 συνδεδεμένων ομάδων, που συγκέντρωναν συνολικά σχεδόν 600.000 μέλη και αυξάνονταν κάθε εβδομάδα.

Μια κοινότητα που χαρακτηρίζεται από δυσπιστία

Ένα κυρίαρχο θέμα σε όλα αυτά τα δίκτυα ήταν η βαθιά ριζωμένη δυσπιστία απέναντι στους κυρίαρχους θεσμούς.

Οι αναρτήσεις συχνά επικρίνουν κυβερνητικούς αξιωματούχους, πολιτικά κόμματα, τις αρχές επιβολής του νόμου και ακόμη και οργανισμούς όπως το RNLI, παρουσιάζοντάς τους ως διεφθαρμένους, μεροληπτικούς ή αναποτελεσματικούς.

Εμπειρογνώμονες όπως η Anki Deo του Hope Not Hate και ο καθηγητής Sander van der Linden του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ σημείωσαν ότι αυτό το μοτίβο αντικατοπτρίζει ιστορικές φασιστικές στρατηγικές: υπονόμευση των θεσμών της αλήθειας και καλλιέργεια απογοήτευσης μεταξύ των πολιτών.

Η Δρ Julia Ebner του Ινστιτούτου Στρατηγικού Διαλόγου πρόσθεσε ότι ακόμη και άτομα που δεν θεωρούν τον εαυτό τους ακροδεξιό μπορούν να επηρεαστούν από αυτή τη ρητορική λόγω της ψυχολογικής της ελκυστικότητας.

Exclusive: White supremacist music groups have a large presence on Facebook. @ajiunit found over 120 white supremacist band pages with more than 800,000 likes in total. Facebook has removed some pages, but the majority is still online. More: https://t.co/8FOtM7KItw pic.twitter.com/hw89QuwbBr

— Al Jazeera English (@AJEnglish) July 10, 2020

Η μετατροπή των μεταναστών σε εξιλαστήρια θύματα

Η μετανάστευση ήταν ένα κεντρικό θέμα σε αυτά τα δίκτυα.

Ενώ υπήρχε κριτική για την πολιτική ή τα στατιστικά στοιχεία για τη μετανάστευση, περίπου μία στις δέκα αναρτήσεις ήταν ανοιχτά ρατσιστική, παρουσιάζοντας τους μετανάστες ως επικίνδυνους, δόλιους ή πολιτισμικά ασυμβίβαστους.

Οι αναρτήσεις συχνά αναφέρονταν σε «άνδρες σε ηλικία στράτευσης» ή «συμμορίες παιδόφιλων», κωδικοποιημένη γλώσσα που χρησιμοποιείται για να σηματοδοτήσει μια αντιληπτή απειλή από τους μετανάστες.

Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι αυτή η συνεχής δαιμονοποίηση και αποανθρωποποίηση των «ξένων» ομάδων μπορεί να οδηγήσει στην κανονικοποίηση των εξτρεμιστικών ιδεολογιών.

Ο Deo τονίζει ότι οι εύλογοι κοινωνικοί προβληματισμοί, όπως η κρίση του κόστους διαβίωσης, συχνά αναδιατυπώνονται για να κατηγορηθούν οι μετανάστες, δημιουργώντας μια τοξική δυναμική εξιλαστήριου θύματος.

Νατιβισμός και η «θυματοποιημένη ενδοομάδα»

Στενά συνδεδεμένο με το αντιμεταναστευτικό συναίσθημα ήταν ένα ισχυρό ρεύμα νατιβισμού.

Πολλές αναρτήσεις τόνιζαν την «ιθαγένεια», το «λευκό» και το «χριστιανικό» στοιχείο, παρουσιάζοντας αυτή την ομάδα ως απειλούμενη. Μία στις 25 αναρτήσεις είχε αυτό το θέμα, υποδηλώνοντας την αντίληψη μιας υπαρξιακής απειλής για την ομάδα.

Οι ψυχολόγοι σημειώνουν ότι η συχνή έκθεση σε τέτοια μηνύματα δημιουργεί ένα φαινόμενο «ψευδούς αλήθειας»: οι επαναλαμβανόμενες ισχυρισμοί, ακόμη και οι ψευδείς, αρχίζουν να φαίνονται αληθινοί.

Ο Δρ Ebner εξηγεί ότι όταν ένα ισχυρό αίσθημα ταυτότητας συνδυάζεται με αντιληπτές απειλές, τα άτομα μπορεί να υιοθετήσουν ακραία μέτρα για να προστατεύσουν την ομάδα τους.

You see the Guardian investigation in to Facebook groups promoting the far right – primarily run by the ‘retired’

Then you see this

What you have is a reawakening of the 80’s racists – who were re-energised through a fake Brexit pic.twitter.com/qS2LGmTOVV

— dave lawrence 🐟🐟🐠 (@dave43law) September 28, 2025

«Δεν είμαι ακροδεξιός, είμαι απλά δεξιός»

Ένα αξιοσημείωτο μοτίβο σε όλες αυτές τις ομάδες είναι η επιμονή ότι οι συμμετέχοντες δεν είναι ακροδεξιοί, ακόμη και όταν υποστηρίζουν εξτρεμιστικές αφηγήσεις.

Οι αναρτήσεις που υπερασπίζονται τους ταραξίες ή επικρίνουν τις συλλήψεις συχνά παρουσιάζουν τους συμμετέχοντες ως απλούς πολίτες που ασκούν το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου.

Πολλοί συμμετέχοντες ταλαντεύονται μεταξύ παθητικής παρατήρησης και ενεργού συμμετοχής, αντανακλώντας μια ασαφή γραμμή μεταξύ του κυρίαρχου πολιτικού λόγου και της ακροδεξιάς ιδεολογίας.

Οι διαδικτυακοί χώροι ενισχύουν αυτή τη δυναμική, επιταχύνοντας τη ριζοσπαστικοποίηση μέσω αλγοριθμικών συστημάτων προτάσεων, αυτοματοποιημένων bots και deepfake περιεχομένου.

Συνωμοσιολογικές θεωρίες ως σημεία εισόδου

Οι συνωμοσιολογικές θεωρίες και η παραπληροφόρηση ήταν επίσης διαδεδομένες, αποτελώντας περίπου το 5% των αναρτήσεων.

Τα θέματα κυμαίνονταν από την άρνηση της κλιματικής αλλαγής έως τη «θεωρία αντικατάστασης» και τον υποτιθέμενο έλεγχο της παγκόσμιας ελίτ. Αυτές οι αφηγήσεις ευδοκιμούν σε κοινότητες που είναι ήδη προδιατεθειμένες να μην εμπιστεύονται τις κυρίαρχες πηγές, παρέχοντας ένα σημείο εισόδου για πιο ριζοσπαστικές ιδεολογίες.

Οι ειδικοί υπογραμμίζουν το ρόλο της προκατάληψης επιβεβαίωσης: τα άτομα που αναζητούν επικύρωση για τις ανησυχίες τους.

Μόλις εδραιωθούν, αυτές οι θεωρίες συνωμοσίας μπορούν να εξελιχθούν σε βία εκτός διαδικτύου, όπως έχει φανεί σε πολλές περιπτώσεις.

Οι ψυχολογικοί μηχανισμοί που διαδραματίζονται

Αρκετοί ψυχολογικοί μηχανισμοί υπογραμμίζουν την εξάπλωση του ακροδεξιού περιεχομένου σε αυτά τα δίκτυα:

• Προκατάληψη επιβεβαίωσης: Οι χρήστες έλκονται από περιεχόμενο που ενισχύει προϋπάρχουσες πεποιθήσεις.
• Σύγχυση ταυτότητας: Μια ισχυρή αίσθηση ενότητας με μια ομάδα μπορεί να οδηγήσει σε ακραίες ενέργειες για την προστασία της.
• Ψευδής αλήθεια: Η επανάληψη της παραπληροφόρησης αυξάνει την αντιληπτή αξιοπιστία.
• Αλγοριθμική ενίσχυση: Οι πλατφόρμες κοινωνικών μέσων επιταχύνουν την έκθεση σε ριζοσπαστικό περιεχόμενο, δημιουργώντας «ηχητικές αίθουσες».

Ο Van der Linden σημειώνει ότι τα κοινωνικά μέσα επιτρέπουν στα άτομα να συνδεθούν αμέσως με χιλιάδες ομοϊδεάτες, δημιουργώντας μια ψευδή αντίληψη κοινωνικής συναίνεσης.

Αυτό ενισχύει τα εξτρεμιστικά μηνύματα και διευκολύνει τις offline ενέργειες.

Κανονικοποίσης της εξτρεμιστικής ρητορικής

Οι ειδικοί συμφωνούν ότι η ρητορική σε αυτά τα δίκτυα κανονικοποιείται. Δημοσιεύσεις που στο παρελθόν θα μπορούσαν να έχουν λογοκριθεί ή περιθωριοποιηθεί είναι πλέον ευρέως ορατές, ενίοτε ενισχυμένες από αλλαγές στις πολιτικές διαχειριστών των πλατφορμών.

Αν και δεν επιδεικνύουν όλοι οι συμμετέχοντες εξτρεμιστική συμπεριφορά, το περιβάλλον παρέχει γόνιμο έδαφος για ριζοσπαστικοποίηση.

Κατανόηση της απειλής

Η μελέτη αυτών των δικτύων στο Facebook αποκαλύπτει ένα πολύπλοκο οικοσύστημα όπου συγκλίνουν το αντικαθεστωτικό συναίσθημα, η αντιμεταναστευτική ρητορική και οι θεωρίες συνωμοσίας.

Αυτοί οι χώροι μπορεί να φαίνονται αβλαβείς, αλλά έχουν απτή επίδραση στις στάσεις, τις πεποιθήσεις και ακόμη και στις πράξεις στον πραγματικό κόσμο.

Οι ειδικοί τονίζουν ότι η κατανόηση αυτών των δυναμικών είναι ζωτικής σημασίας.

Η συνειδητοποίηση των ψυχολογικών μηχανισμών που διαδραματίζονται, του ρόλου των αλγορίθμων των κοινωνικών μέσων και της ασαφούς γραμμής μεταξύ του mainstream και του εξτρεμιστικού περιεχομένου μπορεί να βοηθήσει την κοινωνία να ανταποκριθεί στις προκλήσεις που θέτουν οι ακροδεξιές κοινότητες στο διαδίκτυο.

Ο ψηφιακός κόσμος, όπως γίνεται εμφανές, αναδιαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο εξαπλώνεται ο εξτρεμισμός, και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να αντιμετωπιστεί.