Γιώργος Κοτζιούλας: Αληθινός και καυτός σαν τη φωτιά της αστραπής

Στην Πεντέλη, στα βορεινά κράσπεδα του Κουφού, εκεί που βρίσκεται ο τόπος της αιωνίας αναπαύσεως των πατέρων της Μονής, μεταξύ δύο υψηλών και αιχμηρών κυπαρισσιών και μιας αιωνοβίου εληάς, ετάφη στις 30 Αυγούστου (σ.σ. του έτους 1956), την Πέμπτη, κατά τις 6.45 το απόγευμα, ο ποιητής, ο κριτικός και ο συγγραφέας Γιώργος Κοτζιούλας. Εθεώρησα χρέος μου να τον ενταφιάσω στα χώματα της Πεντέλης, γιατί πιστεύω ότι εκεί έπρεπε να ταφή ο άνθρωπος που τόσο ελάτρευε τη φύση, μια και ήτανε δύσκολο να τον στείλουμε στα Τζουμέρκα και να ταφή εκεί που αναπαύονται οι πρόγονοί του, η «βάβω του» (σ.σ. γιαγιά του), ο αδελφός του ο Τριάντης κι’ ο πατέρας του Κώστας Κοτζιούλας, ο φτεροπόδαρος ταχυδρόμος των Τζουμέρκων. Ο ποιητής είχε συνδέσει γερά την ύπαρξί του με την Πεντέλη κι’ εκεί έγραψε και εδημιούργησε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του. Εκεί γράφτηκαν πολλά από τα ποιήματά του, τα κριτικά του μελετήματα, κι’ εκεί, τέλος, σε μια μικρή και άσημη παράγκα της Νέας Πεντέλης, που βρίσκεται ανατολικά του ηλεκτρικού υποσταθμού και βορειοδυτικά του οικίσκου του Στεφάνου Κασίμη, μεταφράστηκε στα Ελληνικά το έργο του Ουγκώ και του Ντίκενς, και μάλιστα σε μεταφράσεις δημιουργικές, ευσυνείδητες και παστρικές.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 21.10.1956, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η ζωή του Κοτζιούλα ήτανε τραγική και σκληρή, πικρή και ανελέητη. Ποτέ δεν ένοιωσε σαν άνθρωπος τη θωπεία του χαδιού, της χαράς και της ξενοιασιάς. Ήτανε ζωή διαρκούς πόνου και αδιάκοπου και σκληρού μόχθου, και ο πόνος αυτός, που δεν του χαρίστηκε ποτέ, είχε έντονα αποτυπώσει στο φεγγαροειδές πρόσωπό του την άχαρη σφραγίδα του. Τον ίδιον αυτόν πόνο τον είδα την πρώτην αυγή του θανάτου του, 29 Αυγούστου, να κρέμεται από τα χείλη του σαν πικρός σταλαχτίτης. Ο ποιητής αυτός είχε την κακή μοίρα ν’ ανήκη στην κατηγορία των αληθοφανών ποιητών, ν’ ανήκη στην ιερή φάλαγγα των αδελφών, που εξαγοράζουν τη φιλολογική τους οντότητα με το ολοκαύτωμα της ζωής τους. Δεν ήτανε επιτηδευμένος, ρητορικός και φιλολογικός, δυσνόητος και ψυχρός, αλλά αληθινός και καυτός σαν τη φωτιά της αστραπής. Γεννήθηκε το 1909 στην Πλατανούσα των Τζουμέρκων κι’ έμαθε στο σχολείο του χωριού του τα πρώτα γράμματα. Τα δεύτερα τα εδιδάχθη στην Άρτα. Και τα τρίτα, αυτά που τον έμπασαν στις στράτες της φιλολογικής επιστήμης, τα έμαθε στην Αθήνα. Η πρωτεύουσα όμως είναι πόλις, που δεν σήκωσε αυτό το τρυφερό και φοβισμένο χωριατόπουλο. Δοκίμασε τις ίδιες αποκαρδιώσεις που δοκίμασε παλαιότερα κι’ ο Κρυστάλλης. Έτσι, δεν μπόρεσαν, η Αθήνα κι’ αυτός, να αλληλοαφομοιωθούν, κι’ έμεινε ο ένας ξένος για τον άλλον. Καθώς δεν είχε πόρους για να σπουδάση άνετα, ρίχτηκε με τα μούτρα στη δουλειά των τυπογραφείων, κάνοντας τις διορθώσεις των τυπογραφικών δοκιμίων και δίνοντας μεταφράσεις στα λαϊκά περιοδικά εκείνης της εποχής.

Το έργο του Κοτζιούλα είναι ποικίλης μορφής και σύνθεσης. Ήτανε αναντίρρητα ποιητής, τρυφερός και ευαίσθητος, με δική του χάρι και προσωπικότητα. Το ποιητικό του έργο, που βρίσκεται στις πέντε δημοσιευμένες συλλογές του, ξεχειλίζει από αίσθημα, τρυφερότητα, ανθρωπιά και πονεμένους ψυχικούς κραδασμούς. Όλες τους κλείνουν μέσα τους άρτιους στίχους, με έμπνευση και με ζηλευτή τεχνική αρτιότητα. Νομίζω πως η καλύτερη συλλογή του είναι ο «Γρίφος». Μέσα στο «Γρίφο» υπάρχουν τραγούδια, με αληθινή κλασσική λιτότητα, που παρόμοιά τους θα βρούμε μονάχα στους Λατίνους ποιητάς. Οι στίχοι της συλλογής αυτής έχουνε μέσα τους κάτι από την έμπνευση και το στιχουργικό μεγαλείο του Βιργιλίου. Δεν ήτανε όμως μονάχα ποιητής. Ήτανε και πεζογράφος με πλούσια λαογραφικά στοιχεία, ήτανε κριτικός με κοφτερή, θετική, διεισδυτική και φωτεινή κρίση. Οι κριτικές του μελέτες γύρω από τα πρόσωπα και τα θέματα της Νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι κατά τη γνώμη μου από τις καλύτερες που έχουν γραφτή ως σήμερα. Το τελευταίο του κριτικό δοκίμιο με τον τίτλο «Πού τραβάει η ποίηση» είναι ένα δοκίμιο μεστωμένο και εύρωστο, που φανερώνει ολοκάθαρα την κριτική σκοπευτική δεινότητα του Κατζιούλα. Δεν είχε άνεση. Ο άγγελος που τον σφράγισε με τη θεία σφραγίδα της «δωρεάς» φαίνεται πως τον σφράγισε ταυτόχρονα και με τη μαύρη σφραγίδα της οδύνης. Γι’ αυτό ίσως το δικό του ψωμί ήταν πάντα πικρό, ζυμωμένο με αίματα, με ιδρώτα και δάκρυα. Οι λόγιοι της Ελλάδος, που σκύβουν με πάθος πάνω στα χαρτιά και στα βιβλία, δεν έχουν περίθαλψη και προστασία, δεν έχουν χάδι και στοργή, μ’ όλο που δουλεύουν για την πνευματική προκοπή του έθνους. Κι’ έτσι πεθαίνουν κάθε τόσο εγκαταλελειμμένοι στα πεζοδρόμια. Παρ’ όλ’ αυτά ο Κοτζιούλας παρέμεινε αγνός κι’ ανεξάρτητος οδοιπόρος στο δρόμο των ελεύθερων και αδέσμευτων πνευμάτων, που από την εποχή του Ευριπίδη ως σήμερα είναι πάντοτε ίδια.

*Κείμενο με την υπογραφή του Κώστα Καλατζή, που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 21 Οκτωβρίου 1956. Έφερε τον τίτλο «Ένας ποιητής και το έργο του» και ήταν αφιερωμένο στη μνήμη του ηπειρώτη λογοτέχνη Γιώργου Κοτζιούλα, που είχε αποβιώσει πρόσφατα.

Ο Κοτζιούλας υπήρξε ένας αξιομνημόνευτος ποιητής, πεζογράφος, κριτικός και μεταφραστής (καταπιάστηκε και με τη θεατρική συγγραφή), με ενεργό συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις τάξεις του ΕΛΑΣ.

Ο μάλλον παραγνωρισμένος Γιώργος Κοτζιούλας απεβίωσε στις 29 Αυγούστου 1956, σε ηλικία μόλις 47 ετών.