Γιάννης Μόραλης: Η ομορφιά της ζωής και η αλήθεια της γεωμετρίας

Δύσκολα παρουσιάζεται, αναλύεται και ερμηνεύεται η ζωή, η πορεία και το έργο ενός δημιουργού όπως αυτό του Γιάννη Μόραλη. Πορεία που συνεχίζεται και έργο που ανανεώνεται, διευρύνεται, πλουτίζεται και επιβάλλεται με την ειλικρίνεια, τον εκφραστικό πλούτο και την ποιότητα των διατυπώσεών του. Γιατί με τον Γιάννη Μόραλη, ζωγράφο, γλύπτη και χαράκτη, που έχει ασχοληθεί και με τη σκηνογραφία, έχουμε ένα δημιουργό – δάσκαλο όχι μόνο με το έργο του αλλά και με το παράδειγμα και τη ζωή του. Όπως έχουμε και μια από τις πιο σημαντικές, γόνιμες και ολοκληρωμένες φυσιογνωμίες όχι μόνο της ελληνικής αλλά της παγκόσμιας τέχνης. Δημιουργό και πνευματικό άνθρωπο με μόνιμη παρουσία, που δεν περιορίζεται σε μία μόνο περιοχή και έναν τομέα, αλλά ενδιαφέρεται, εργάζεται και εκφράζεται σε όλες με το ίδιο πάθος για τη ζωή και την τέχνη, την ομορφιά και την αλήθεια. Και είναι γνωστό σε όλους ότι η προσφορά του Μόραλη, πέρα από τις αναζητήσεις και τις οριακές του κατακτήσεις, τον πλούτο της μορφοπλαστικής του φαντασίας και την ποιότητα των διατυπώσεών του, διακρίνεται και για την πνευματικότητα και το ήθος του έργου του. Άνθρωπος με κάθε είδους διαφέροντα, ο πηγαίος και γνήσιος αυτός δημιουργός θα κατορθώσει γρήγορα να φτάσει σε μια προσωπική και γόνιμη σύνθεση τύπων της αρχαίας ελληνικής τέχνης και κατακτήσεων της σύγχρονης, για να δώσει έργα που διακρίνονται για το μέτρο, την ευγένεια, την αμεσότητα και την εκφραστική τους αλήθεια. Με ουσιαστική αφετηρία τον ελληνικό ανθρωποκεντρισμό του, χωρίς να περιοριστεί σε κανένα από τα σύγχρονα ρεύματα, θα περάσει από την προσάρτηση της οπτικής πραγματικότητας στην αξιοποίηση των τύπων της αρχαίας ελληνικής τέχνης, που θα τον οδηγήσει στο κλίμα των κονστρουκτιβιστικών τάσεων και των καθαρά προσωπικών διατυπώσεων. Έτσι θα μας δώσει έργα τα οποία σε όλες τις φάσεις της καλλιτεχνικής του δημιουργίας βασίζονται στις προσωπικές αναζητήσεις και το δικό του μορφοπλαστικό λεξιλόγιο, στο οποίο συνδυάζονται κλασική λιτότητα και συνοπτικοί τύποι, χρωματική ευγένεια και πλαστικές αξίες, ρόλος του φωτός και άρθρωση του χώρου.

Αλλά ο Γιάννης Μόραλης δεν είναι μόνο ο μεγάλος, γνήσιος και προσωπικός δημιουργός, είναι και ο δάσκαλος που όχι μόνο με τα μαθήματά του αλλά και με το ίδιο το παράδειγμά του έδωσε και δίνει δυνατότητες για την πορεία τους στους νέους ομοτέχνους του. Με περισσότερα από τριάντα χρόνια διδασκαλίας στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, ο Μόραλης δεν υπάρχει αμφιβολία ότι με τα μαθήματά του άνοιξε και νέους δρόμους για τους μαθητές του. Και ίσως χρειάζεται να τονιστεί ιδιαίτερα ότι όλη η νεότερη γενιά γενικά των δημιουργών μας είναι μαθητές του. Γιατί η διδασκαλία του δεν ήταν μια απλή εισαγωγή στην τεχνική, τις μορφές και τις αξίες της τέχνης. Ήταν πολύ περισσότερο ένα μάθημα ελευθερίας και μια αφετηρία για να αναπτύξουν τις δυνατότητές τους, να προχωρήσουν το δρόμο τους, να ζητήσουν να εκφράσουν με το δικό τους τρόπο τις συναντήσεις και τα βιώματά του. Χωρίς σε καμιά περίπτωση να επιδιώξει να τους δείξει ένα μόνο δρόμο, αυτόν που είχε ακολουθήσει ο ίδιος, τους βοήθησε να προχωρήσουν ανεμπόδιστα και αβίαστα σε όποια κατεύθυνση θα ήταν πιο γόνιμη για τους στόχους τους, την ιδιοσυγκρασία τους, την ολοκλήρωση της προσωπικής τους εκφραστικής γλώσσας. Τους δίδαξε πώς θα μπορούσαν να διδάσκονται όχι μόνο από τους άλλους αλλά και από τον ίδιο τον εαυτό τους και τη ζωή. Και αυτό το κατορθώνουν μόνο οι πραγματικοί δάσκαλοι, που δεν αποβλέπουν να έχουν επιγόνους αλλά νέους δημιουργούς, που θα πρέπει να αναζητήσουν και να βρουν μέσα τους τον τρόπο και τα μέσα με τα οποία θα μπορούν να εκφράσουν τις ανησυχίες τους, τους φόβους και τις ελπίδες τους. Και περισσότερο από οτιδήποτε άλλο τη σύνδεση του Μόραλη όχι μόνο με τους μαθητές του αλλά και με όλους τους νέους ομοτέχνους την καταλαβαίνει κανείς καλύτερα αν σημειώσει ότι δεν υπάρχει έκθεση νέου δημιουργού σε οποιαδήποτε γκαλερί της Αθήνας που να μην επισκέπτεται ο ακούραστος δάσκαλος, που έχει μάλιστα πάντα και καλό λόγο για τη δουλειά τους.

[…]

Ο Μόραλης κατορθώνει μια σύνδεση του εσωτερικού με το εξωτερικό, του θετικού με το αρνητικό, της ομορφιάς της ζωής με την αλήθεια της γεωμετρίας. Για να φτάσει στο στόχο του, χρησιμοποιεί τις σειρές, δηλαδή την απόδοση πολλές φορές του ίδιου θέματος, για να δείξει την πολλαπλότητα και τον πλούτο τους, τη δυνατότητά τους να εκφράζουν κάθε είδους εκφραστικές προεκτάσεις. Με τις διαφορές στο μορφοπλαστικό λεξιλόγιο, από τη ρεαλιστική περιγραφή στη σχηματοποίηση, και τελικά με την κυριαρχία της καμπύλης μάς δείχνει πόσα μπορεί να πει το ίδιο θέμα, με την αντιμετώπισή του από διαφορετικές θέσεις και με πολλούς τρόπους και μέσα. Με την εξωτερική πιστότητα καθώς και το γεωμετρικό λεξιλόγιο, το ρόλο του χρώματος και την ποιότητα του σχεδίου, τη θέση στο χώρο και την έμφαση στο φως, τη μελετημένη οργάνωση και την αντιθετική σύνθεση. Και είναι γνωστό ότι κάθε εικόνα μιλάει με χιλιάδες λέξεις, αλλά τα έργα του Μόραλη μιλούν με εκατομμύρια λέξεις. Έτσι, δημιουργός που έχει αφετηρία πάντα το ανθρώπινο σώμα, ο Μόραλης μάς έχει δώσει μερικές από τις πιο σημαντικές και ολοκληρωμένες προσπάθειες της παγκόσμιας τέχνης. Μια ζωγραφική που είναι περισσότερο από οτιδήποτε άλλο ερωτική και ποιητική, από τις πρώτες αναζητήσεις του ως τις τελευταίες οριακές διατυπώσεις. Με έργα στα οποία συνδυάζεται εσωτερική μνημειακότητα και εκφραστική δύναμη, πληρότητα των μορφών και χρωματική ευγένεια, πλούτος και ποιότητα, γνησιότητα και αλήθεια των διατυπώσεών του. Μας δίνει έργα που αναμφίβολα είναι μερικές από τις πιο ευτυχισμένες φωνές της παγκόσμιας τέχνης. Και πριν τελειώσω, πιστεύω ότι πρέπει όλοι να ευχαριστήσουμε τον Μόραλη, τον δημιουργό, δάσκαλο και φίλο μας, για ό,τι μας έχει δώσει και ό,τι εξακολουθεί να μας δίνει, έργα που πλουτίζουν τη ζωή μας. Ακόμη πρέπει να τονίσω ότι το έργο του, όπως κάθε έργο τέχνης, έχει την ανάγκη και της αγάπης μας. Γιατί, όπως θαυμάσια μας διδάσκει ο Παλαμάς, «όσο αγαπάς και πιο πολύ και πιο πολύ γνωρίζεις».

*Αποσπάσματα (για την ακρίβεια, η αρχή και το τέλος) ομιλίας που είχε εκφωνήσει ο διαπρεπής ιστορικός της τέχνης Χρύσανθος Χρήστου (1922-2016) τη Δευτέρα 29 Απριλίου 1996, με αφορμή τα εγκαίνια της έκθεσης έργων ζωγραφικής του Γιάννη Μόραλη στο μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών (επιμελητές της έκθεσης ήταν οι ακαδημαϊκοί Χρύσανθος Χρήστου και Παναγιώτης Τέτσης).

Ο Χρύσανθος Χρήστου

Ο επιφανής ζωγράφος και χαράκτης Γιάννης Μόραλης, μια από τις κορυφαίες φυσιογνωμίες της ελληνικής τέχνης του 20ού αιώνα, γεννήθηκε στην Άρτα στις 23 Απριλίου 1916 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 20 Δεκεμβρίου 2009.

Καλλιτέχνης που επηρέασε καθοριστικά το τοπίο της μεταπολεμικής τέχνης στην Ελλάδα, τόσο με το εικαστικό έργο του όσο και με τη διδασκαλία του, ο Μόραλης πέτυχε στη ζωγραφική του τη σύζευξη του κλασικού με το μοντέρνο.

Αν και ενδιαφέρθηκε για ποικίλες θεματικές κατηγορίες, όπως το τοπίο ή η νεκρή φύση, η δημιουργία του, τόσο στη ρεαλιστική όσο και στη γεωμετρική φάση της, είναι ουσιαστικά ανθρωποκεντρική, με άξονα τον έρωτα και το θάνατο.

Αγαπημένος τόπος έμπνευσης, δημιουργίας και περισυλλογής ήταν για τον Μόραλη το σπίτι του στην Αίγινα.