Κόλαση, Παράδεισος, και το καλτ ντοκιμαντέρ της άθεης Νταϊάν Κίτον για τη μεταθανάτια ζωή επιστρέφει – «Ανόητο»

Η Νταϊάν Κίτον υπήρξε μια καλλιτέχνιδα με βαθιές, υπαρξιακές αναζητήσεις, οι οποίες κορυφώθηκαν το 1987 με την κυκλοφορία του avant-garde ντοκιμαντέρ της Heaven (Παράδεισος).

Σε αυτό, μέσα από συνεντεύξεις με άθεους, παιδιά, αλλά και τον διοργανωτή πυγμαχίας Ντον Κινγκ, η Κίτον δημιούργησε ένα οπτικό κολάζ που επιχειρούσε να ορίσει αυτό που δεν ορίζεται, δημιουργώντας ένα σουρεαλιστικό έργο που αμφισβητήθηκε πολύ.

Πάντως η Κίτον δεν μετάνιωσε στιγμή για την αναζήτηση της. Η ίδια παραδέχτηκε αργότερα ότι η δημιουργία του έργου «ξεκαθάρισε» για την ίδια την έννοια της αιώνιας τιμωρίας, οδηγώντας τη σε ένα σκληρό συμπέρασμα.

Το Heaven υπήρξε το μοναδικό ντοκιμαντέρ της Νταϊάν Κίτον και κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1987. Σε μία ώρα και είκοσι λεπτά το ντοκιμαντέρ θέλει να ανοίξει μια δημόσια συζήτηση για τις «πεποιθήσεις της μετά θάνατον ζωής» μέσα από κινηματογραφημένες συνεντεύξεις με άτομα «ασυνήθιστων καταβολών», αναμεμειγμένες με κλασικές σκηνές ταινιών και αρχειακό υλικό.

Το avant-garde αυτό εγχείρημα, αν και ήταν η μοναδική της δουλειά σε ντοκιμαντέρ (σκηνοθέτησε επίσης ταινίες, μουσικά βίντεο για τη Μπελίντα Καρλάιλ -το Heaven Is A Place On Earth είναι δικό της-, ακόμη και ένα επεισόδιο της τηλεοπτικής καλτ σειράς Twin Peaks του αείμνηστου Ντέιβιντ Λιντς), έδειξε το βάθος των ενδιαφερόντων της.

Για τις ανάγκες του, η Κίτον αναζήτησε συνεντευξιαζόμενους από ένα ευρύ φάσμα – περιλαμβάνοντας άθεους, θρησκευτικούς ηγέτες, παιδιά και ζευγάρια. Μάλιστα, εμφανίστηκαν και συγγενείς της ηθοποιού, όπως και ο εμβληματικός σταρ της πυγμαχίας, Ντον Κινγκ.

Η Νταϊάν Κίτον δημιούργησε ένα οπτικό κολάζ, χρησιμοποιώντας πλάνα από κλασικές ταινίες, όπως τα Metropolis (1927), Green Pastures (1936) και Stairway to Heaven (1946) σε ένα διάλογο με το δικό της πρωτότυπο υλικό, συνεισφέροντας στον «εναλλακτικό τόνο» του έργου.

Μιλώντας στο Vanity Fair το 1987, η ίδια παραδέχτηκε πόσο την ενθουσίασε η διαδικασία του μοντάζ. «Ίσως αυτό που θα ήθελα να κάνω στον Παράδεισο είναι να κοιτάζω εικόνες για πάντα και να τις επιλέγω», εξομολογήθηκε, αποκαλύπτοντας μια βαθιά, σχεδόν μεταφυσική, σύνδεση με την οπτική τέχνη.

«Βλακεία»

Οι κριτικές της εποχής για το ντοκιμαντέρ ήταν διχασμένες. Ο αείμνηστος κριτικός των New York Times, Βίνσεντ Κάνμπι, το βρήκε «εκπληκτικά ανόητο» και άκομψο ως προς τους συνεντευξιαζόμενους.

Ο αείμνηστος Ρότζερ Έμπερτ είπε ότι οι συνεντεύξεις «θα μπορούσαν να είχαν καλύτερη δομή» ενώ παρατήρησε ότι πολλές απαντήσεις ήταν απλώς απόψεις τυχαίων ατόμων χωρίς ιδιαίτερα «διαπιστευτήρια» – πέρα από το ότι, όπως όλοι μας, «κάποια μέρα είτε θα είναι, είτε όχι, στον Παράδεισο».

Ο Έμπερτ έκρινε επίσης ότι η «υπερβολική προσοχή στις οπτικές λεπτομέρειες» από την Κίτον έκανε την ταινία λιγότερο αποτελεσματική, σημειώνοντας ότι «ίσως μια πιο πρόχειρη ταινία θα ήταν προτιμότερη», αν και παραδέχτηκε πως υπήρχαν στιγμές στο ντοκιμαντέρ που τις απόλαυσε αν και θα ήταν καλύτερο ως ένα πρότζεκτ πολύ μικρότρερης διάρκειας -«30 με 40 λεπτά» σημείωσε.

«Δεν πιστεύω»

Μιλώντας για τη μετά θάνατον ζωή το 2001 στα πλαίσια προώθησης της ταινίας Sister Mary Explains It All, στην οποία υποδύθηκε μια Καθολική καλόγρια, η Κίτον ξεκαθάρισε πώς «η θρησκεία δεν υπήρξε ποτέ μεγάλο κομμάτι της ζωής της».

Η ηθοποιός διευκρίνισε ότι η θρησκευτική της ανατροφή ήταν σύντομη και συγκρουσιακή. «Ο πατέρας μου ήταν Ιρλανδός Καθολικός και η μητέρα μου Μεθοδίστρια, όταν ήμουν μικρό κορίτσι στη δεκαετία του ’50», θυμήθηκε. Ωστόσο, η κατάσταση άλλαξε άρδην με την έλευση της επόμενης δεκαετίας:

H Nταϊάν Κίτον και η οικογένεια της, στα τέλη των 40s

«Όταν έφτασε η δεκαετία του ’60, είχαν εγκαταλείψει τη θρησκεία και είχαν προχωρήσει παρακάτω. Ήταν μια διαφορετική εποχή και σταμάτησαν να πηγαίνουν στην εκκλησία. Νομίζω ότι είχαν δίκιο». Αυτή η «αποστασία» των γονιών της διαμόρφωσε βαθιά την κοσμοθεωρία της και, όπως σημείωσε, «διαμόρφωσε την άποψή της για τον παράδεισο και την κόλαση».

«Δεν πιστεύω στην κόλαση, δεν μπορώ πραγματικά να αποδεχτώ καθόλου την έννοια της κόλασης, αυτό το είδος τιμωρίας είναι παράλογο» είπε η Κίτον. «Και εκεί κατέληξα μετά από το ντοκιμαντέρ που έκανα το 1987».

«Είναι πολύ απλό: Για ποιόν αναθεματισμένο λόγο οι άνθρωποι θα έπρεπε να καίγονται για όλη την αιωνιότητα; Γιατί να υπάρχει η κόλαση, για οποιονδήποτε από εμάς; Καταρχάς, δεν μπορώ καν να το οπτικοποιήσω, η έννοια είναι τόσο αφηρημένη, και επίσης, κανείς δεν αξίζει κάτι τέτοιο. Ποτέ. Απλά δεν πιστεύω στην ύπαρξη της Κόλασης!»

Νέες προβολές

Τώρα, και με αφορμή την απώλεια της από πνευμονία στις 11 Οκτωβρίου, το ντοκιμαντέρ επιστρέφει στις σκοτεινές αίθουσες ξεκινώντας τις νέες προβολές του από τις 14 Νοεμβρίου -αν και είναι διαθέσιμο ήδη στο YouTube:

Η δημιουργία του ήταν και ένα ακόμη κομμάτι στο ιδιοσυγκρασιακό παζλ της Κίτον ως καλλιτέχνιδα. Η Κίτον, πέρα από την υποκριτική της δεινότητα που απέδειξε στη μεγάλη οθόνη συμμετέχοντας στο Νονό, τις ταινίες του Γούντι Άλεν, το σκληρό Ψάχνοντας τον Κύριο Γκούντμπαρ ή το πολιτικοποιημένο Κόκκινους, είχε βλέμμα.

Είτε ως φωτογράφος είτε ως κινηματογραφίστρια, η Κίτον αναζητούσε συνεχώς απαντήσεις. Στο ντοκιμαντέρ της Heaven ζητάει να ερμηνεύσει το μεταφυσικό με τη συμμετοχή τηλε-ευαγγελιστών, περιθωριακών, μελών της οικογένειας της και εκκεντρικούς περιπατητές που καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήματα που όλοι έχουμε αναρωτηθεί.

Στα χρόνια, και παρά τη σκληρή και μάλλον αρνητική κριτική του, το ντοκιμαντέρ είναι πλέον μια ακόμη απόδειξη ότι η Νταϊάν Κίτον ήταν πολλά περισσότερα από μια απολαυστική σταρ που η Κόλαση δεν την αφορά -στο ελάχιστο.