Οι ανειλημμένες «υποχρεώσεις» των ΗΠΑ για ξεκαθάρισμα με το Ιράν – Τα σενάρια και οι κίνδυνοι για το Ισραήλ

Ο Πόλεμος των Δώδεκα Ημερών μεταξύ Ισραήλ-ΗΠΑ και Ιράν τον Ιούνιο του 2025 και η πρόσφατη εκεχειρία μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς οδήγησαν σε νέα ερωτήματα για το αν είναι πλέον δυνατή μια συμφωνία με την Τεχεράνη. Ενώ η διεθνής προσοχή «πηγαινοέρχεται» από τη Γάζα στην Ουκρανία, το Ιράν παραμένει ακανθώδες ζήτημα.

Όπως αναφέρει όμως το Ατλαντικό Συμβούλιο, γνωστή αμερικανική δεξαμενή σκέψης, αν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις, η κατάσταση μπορεί να παρασυρθεί προς μια τοξική «ομοιόσταση» καθώς κάθε πλευρά επιδιώκει να επιβάλει τις κόκκινες γραμμές της, αυξάνοντας την πιθανότητα κλιμάκωσης με ευρείες επιπτώσεις.

Με άλλα λόγια οι εμπόλεμες πλευρές θα επιμείνουν στην εσωτερική τους ατζέντα ανεξάρτητα με το τι συμβαίνει γύρω τους.

Δεδομένου αυτής της επικίνδυνης κατάσταση, το Ατλαντικό Συμβούλιο εξηγεί τα δύο πιθανά σενάρια, καθώς και τα εμπόδια, τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που επιφυλάσσονται για το καθένα.

Σενάριο πρώτο: Μια «μεγάλη, όμορφη» συμφωνία

Για να επιτευχθεί μια συμφωνία, το Ατλαντικό Συμβούλιο εκτιμά ότι θα πρέπει οι ΗΠΑ να προσφέρουν στο Ιράν άρση κυρώσεων, ένταξη σε περιφερειακές ευκαιρίες οικονομικής ανάπτυξης, και προστασία από άλλη ισραηλινή επίθεση.

Το σενάριο αυτό θα απέφερε σημαντικά οφέλη για όλα τα μέρη. Σύμφωνα με τον πρώην σύμβουλο εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ Στίβεν Χάντλεϊ και τον ειδικό στο Ιράν Βάλι Νάσρ, μια τέτοια συμφωνία θα μπορούσε ενδεχομένως να επηρεάσει τη συζήτηση στο εσωτερικό του Ιράν για το πώς πρέπει να προχωρήσει, δεδομένων των νέων εκτεθειμένων ευπαθειών του, και ο ανώτατος ηγέτης θα μπορούσε να συμφωνήσει με αυτούς τους όρους.

Σε αντάλλαγμα, το Ιράν θα χρειαζόταν σχεδόν σίγουρα να δεσμευθεί για πολύ χαμηλότερο επίπεδο εμπλουτισμού (3,6% για πολιτική χρήση, αντί για το 60% στο οποίο εμπλούτιζε πριν από τα πλήγματα του Ιουνίου) και να υποβληθεί σε ένα εξαιρετικά παρεμβατικό καθεστώς επιθεωρήσεων της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (IAEA).

Αν και είναι απίθανο το Ιράν να αναστείλει τον εγχώριο εμπλουτισμό, αλλά σύμφωνα με το Ατλαντικό Συμβούλιο μια πιθανή λύση που «σώζει τα προσχήματα» θα μπορούσε να είναι μια κοινοπραξία εκτός χώρας με επενδύσεις από αραβικές χώρες του Κόλπου. Το εμπλουτισμένο υλικό θα μπορούσε να επιστρέφει από τον χώρο εμπλουτισμού -θα μπορούσε, για παράδειγμα, να δημιουργηθεί στο Ομάν- για παραγωγή πυρηνικής ενέργειας.

Το Ιράν είχε αφήσει να εννοηθεί μια εκδοχή αυτής της ιδέας πριν από τον πόλεμο του Ιουνίου αλλά ήθελε αυτή η κοινοπραξία να βρίσκεται εντός της χώρας.

Τι γίνεται με τους ιρανικούς πυραύλους

Στο πλαίσιο της συμφωνίας, το Ιράν ίσως απαιτηθεί να περιορίσει το πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων του και τη στήριξη στους περιφερειακούς πληρεξουσίους του, πχ Χεζμπολάχ.

Για να ευοδωθεί αυτό το σενάριο, η Τεχεράνη θα πρέπει να θεωρήσει τη συμφωνία που προσφέρεται σαφώς καλύτερη από τις εναλλακτικές. Σε τελική ανάλυση, το καθεστώς έχει επενδύσει δισεκατομμύρια στο πυρηνικό του πρόγραμμα και το θεωρεί τόσο σημαντικό αποτρεπτικό για εξωτερικές επιθέσεις όσο και πηγή εθνικής υπερηφάνειας.

Ο πόλεμος του Ιουνίου άναψε ένα νέο κύμα εθνικισμού στο Ιράν, το οποίο το καθεστώς επιδιώκει να εκμεταλλευθεί προς όφελός του. Με τη Χεζμπολάχ και τη Χαμάς αποδυναμωμένες, τον εταίρο του στη Συρία να έχει εκλείψει και τον στρατό του αποδυναμωμένο, το πυρηνικό πρόγραμμα παραμένει το βασικό διαπραγματευτικό χαρτί του Ιράν.

Είναι απίθανο η Τεχεράνη να το τερματίσει χωρίς όρους που να μπορεί να παρουσιάσει ως νίκη, καθώς στο εσωτερικό υπάρχουν πιέσεις από τους σκληροπυρηνικούς και τους Φρουρούς της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) ‘ωστε να διατηρηθούν βασικές στρατιωτικές δυνατότητες για την προστασία του καθεστώτος.

Γι αυτό η ανάλυση του Ατλαντικού Συμβουλίου θεωρεί πως για να ανακτήσουν οι ΗΠΑ την εμπιστοσύνη της Τεχεράνης, πρέπει να διαβεβαιώσουν ότι δεν θα αποχωρήσουν από τη συμφωνία  και ότι αποτρέψουν περαιτέρω ισραηλινές επιθέσεις στο Ιράν, ίσως με αντάλλαγμα ιρανικές δεσμεύσεις να μην οικοδομήσουν ένα κρυφό πρόγραμμα πυρηνικών όπλων και να σταματήσουν τον εξοπλισμό περιφερειακών πληρεξουσίων.

Για να φέρουν το Ισραήλ στο ίδιο μήκος κύματος,  οι ΗΠΑ θα πρέπει να ασκήσουν μετρημένη πίεση και να προσφέρουν κίνητρα, όπως ενισχυμένες αμυντικές συμφωνίες και μια εκεχειρία με τους Χούθι ώστε να τερματιστούν όλες οι επιθέσεις στο Ισραήλ και σε πλοία συνδεδεμένα με το Ισραήλ.

Βέβαια αυτό το σενάριο θα βρει εμπόδια από το Ισραήλ, εκτιμούν οι ειδικοί του Ατλαντικού Συμβουλίου τονίζοντας ότι το αυτό θα αντιμετώπιζε με σκεπτικισμό τις διαπραγματεύσεις και θα μπορούσε να προβεί ξανά σε στρατιωτική δράση οποιαδήποτε στιγμή, κάτι που θα μπορούσε να τινάξει τις συνομιλίες στον αέρα.

Αν η εκεχειρία στη Γάζα κρατήσει, το Ισραήλ μπορεί επίσης να αναπροσαρμόσει τις προτεραιότητες ασφαλείας του για να αντιμετωπίσει τις υπόλοιπες περιφερειακές ανησυχίες του, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν.

Σενάριο δεύτερο: Σύγκρουση

Στο δεύτερο κακό σενάριο οι ανησυχίες των ΗΠΑ για την εθνική ασφάλεια σε σχέση με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν παραμένουν άλυτες και η απειλή νέας σύγκρουσης μεταξύ Ισραήλ και Ιράν παραμένει.

Μπορεί να συνεχιστούν οι διαπραγματεύσεις, αλλά σε κάθε περίπτωση δεν σημειώνεται πραγματική πρόοδος για την αντιμετώπιση της πιθανής απειλής ενός πυρηνικού Ιράν ή άλλων αποσταθεροποιητικών δραστηριοτήτων του στην περιοχή, όπως ο εξοπλισμός των Χούθι.

Επί του παρόντος, η κατάσταση φαίνεται να κατευθύνεται προς αυτό το σενάριο, σημειώνεται στην αμερικανική ανάλυση.

Το Ισραήλ και οι ΗΠΑ είναι πιθανό να προβούν ξανά σε άμεση στρατιωτική δράση εντός του Ιράν τους προσεχείς μήνες ή χρόνια, αν ξεπεραστούν ορισμένες κόκκινες γραμμές, συνεχίζουν οι αναλυτές.

Αυτές οι κόκκινες γραμμές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν το να μη δοθεί επαρκής πρόσβαση στους επιθεωρητές της IAEA, την επανεκκίνηση του εμπλουτισμού, τον επανεξοπλισμό πολιτοφυλακών στην περιοχή ή την προσπάθεια μετατροπής του εναπομείναντος υψηλά εμπλουτισμένου ουρανίου σε στρατιωτικό.

Γιατί ένας πόλεμος με το Ιράν δεν συμφέρει τις ΗΠΑ

Οι ειδικοί του Ατλανικου Συμβουλίου προειδοποιούν πως αν το Ιράν απαντήσει, τότε το Ισραήλ πιθανότατα θα καταναλώσει πολλά ακριβά αντιαεροπορικά/αντιπυραυλικά όπλα που οι ΗΠΑ δυσκολεύτηκαν να παράγουν στις απαιτούμενες ποσότητες τα τελευταία χρόνια.

Το Ισραήλ θα μπορούσε να αντιμετωπίσει έλλειψη αναχαιτιστών Arrow που χρειάζονται για την αντιμετώπιση βαλλιστικών πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς, όπως φάνηκε στον πρόσφατο πόλεμο.

Μια ανανεωμένη σύγκρουση θα μπορούσε να αποδυναμώσει υπερβολικά το αμερικανικό οπλοστάσιο αντιπυραυλικών όπλων. Αυτό είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο αν η Ουάσινγκτον πρέπει να υπερασπιστεί τα δικά της μέσα ή αν προκύψει αλλού άλλη κρίση ασφάλειας στον κόσμο. Κατά τον σύντομο πόλεμο Ισραήλ–Ιράν τον Ιούνιο, οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν το 25% των αναχαιτιστών πυραύλων THAAD, σύμφωνα με αναφορές σε αμερικανικά μέσα ενημέρωσης.

Επιλέον φαίνεται ότι το Ιράν άντλησε μαθήματα από τον Πόλεμο των Δώδεκα Ημερών τον Ιούνιο και να απαντήσει πιο έντονα με ένα ευρύτερο σύνολο στρατιωτικών εργαλείων, κάτι για το οποίο έχουν ήδη απειλήσει οι Ιρανοί. Έχοντας δει οι ηγέτες στην Τεχεράνη πόσο αποτελεσματικά εξουδετερώθηκαν οι άμυνες του, μπορούν να προετοιμαστούν να απαντήσουν πιο αποτελεσματικά σε παρόμοιο σενάριο.

Σχέδια πολέμου για αντίποινα θα μπορούσαν να έχουν προεγκριθεί ώστε να ξεκινήσουν μετά από μια επίθεση, χωρίς την άμεση εντολή των διοικητών των σωμάτων ή με ένα ευρύτερο σύνολο εξουσιοδοτήσεων.

Ήδη, τον Αύγουστο, το Ιράν ίδρυσε ένα Εθνικό Συμβούλιο Άμυνας που αποτελείται κυρίως από στρατιωτικούς και αξιωματούχους πληροφοριών με σκοπό την απλούστευση της λήψης αποφάσεων σε καιρό πολέμου, κάτι που υποδηλώνει ότι η ηγεσία της χώρας δεν θεωρεί ότι η σύγκρουση έχει τελειώσει.

Η τελευταία φορά που το Ιράν είχε Εθνικό Συμβούλιο Άμυνας ήταν κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν–Ιράκ τη δεκαετία του 1980. Επιπλέον, ο ανώτερος στρατιωτικός σύμβουλος του ανώτατου ηγέτη του Ιράν δήλωσε ότι «δεν βρισκόμαστε σε εκεχειρία· βρισκόμαστε σε φάση πολέμου», σηματοδοτώντας τις προετοιμασίες του Ιράν για σύγκρουση ανά πάσα στιγμή.

Το Ιράν, προκειμένου να επιβάλει μεγάλο κόστος σε έναν πόλεμο με Ισραήλ και ΗΠΑ θα μπορούσε να τροποποιήσει ή να διευρύνει τις ομοβροντίες πυραύλων του ώστε να παρακάμπτουν τις άμυνες, να επιλέγει λιγότερο προστατευμένους στόχους όπως την εμπορική ναυτιλία ή να επιχειρεί ασύμμετρες ενέργειες, δολοφονίες και κυβερνοεπιθέσεις.

Το οικονομικό κόστος για Ισραήλ

Πέραν του στρατιωτικού κόστους για το Ισραήλ, οι παρατεταμένες ή διακεκομμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Ιράν θα μπορούσαν να επιφέρουν κόστος στον στρατό, την οικονομία και την πολιτική του Ισραήλ, προσθέτουν οι αναλυτές τους Ατλαντικού Συμβουλίου.

Η στρατηγική του Ισραήλ στο παρελθόν ήταν να διεξάγει σύντομους, έντονους πολέμους για να διαφυλάξει το περιορισμένο ανθρώπινο δυναμικό του και να αποφύγει εμπλοκές που θέτουν σε κίνδυνο τον πληθυσμό και επιβαρύνουν πόρους.

Πολλοί έφεδροι έχουν υπηρετήσει πολλαπλές θητείες στη Γάζα, κάτι που επηρεάζει την ικανότητά τους να εργάζονται στις πολιτικές τους δουλειές. Σύμφωνα με έκθεση του Απριλίου 2025, πάνω από 100.000 Ισραηλινοί έφεδροι έχουν σταματήσει να παρουσιάζονται για υπηρεσία και το συνολικό ποσοστό παρουσιών στην εκπαίδευση εφέδρων εκείνη την περίοδο ήταν στο 60%, σημαντικά χαμηλότερο από αμέσως μετά τις επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου που πυροδότησαν τον πόλεμο στη Γάζα.

Έτσι, το Ισραήλ είναι πιθανό να αντιμετωπίσει πραγματικό οικονομικό και κοινωνικό κόστος αν εμπλέκεται τακτικά σε πόλεμο με το Ιράν.

Η Τεχεράνη θα γίνει πιο αδιάλλακτη

Μια αναζωπυρωμένη σύγκρουση θα μπορούσε να φέρει στην εξουσία μια ακόμα πιο σκληροπυρηνική κυβέρνηση, ενώ παρόλα αυτά, το Ισραήλ πιστεύει ότι μια αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν θα αποφέρει μια κυβέρνηση πιο ανοιχτή σε διαπραγματεύσεις και μπορεί να στοχεύσει βασικά μέλη της κυβέρνησης.

Στο παρελθόν, το Ιράν συχνά επέδειξε στρατηγική υπομονή ακόμη και μετά από άμεση συμβατική απάντηση σε αμερικανική επίθεση. Αν η σύγκρουση ξαναρχίσει, η Τεχεράνη μπορεί να θεωρήσει εν μέρει υπεύθυνη την Ουάσινγκτον για τη στρατιωτική στήριξη προς το Ισραήλ, και έτσι να επιδιώξει επιχειρήσεις εναντίον «μαλακών» στόχων, συμπεριλαμβανομένων αμερικανικών εταιρειών, εγκαταστάσεων και προσωπικού στην περιοχή.

Αυτή η έλλειψη λύσης και το σταμάτα-ξεκίνα του πολέμου βλέπτουν και τα επιχειρηματικά συμφέροντα στη περιοχή καταλήγει η ανάλυση. Συχνοί πόλεμοι -ή ανησυχίες ότι οποιαδήποτε στιγμή μπορεί να ξεσπάσει νέος- θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις αμερικανικές επιχειρηματικές συμφωνίες και τη συνεργασία στην τεχνολογία με τα κράτη του Κόλπου, την ελευθερία ναυσιπλοΐας και πιθανώς τις τιμές της ενέργειας.

Τα αραβικά κράτη θα ανησυχούν ότι οποιαδήποτε νέα σύγκρουση θα απειλήσει τη δική τους ασφάλεια και τα συμφέροντά τους.

Όπως φάνηκε στη σύγκρουση του Ιουνίου, όταν το Ιράν εκτόξευσε πυραύλους στο Κατάρ, τα κράτη του Κόλπου μπορεί να γίνουν στόχοι αν το Ιράν επιδιώξει να πιέσει τις ΗΠΑ να πιέσουν το Ισραήλ να σταματήσει τη σύγκρουση. Τα κράτη του Κόλπου θα ανησυχούν επίσης για την ικανότητά τους να μεταφέρουν πετρέλαιο αν απειληθεί το Στενό του Ορμούζ ή αν η ναυτιλία τους στοχοποιηθεί από απειλές που υποστηρίζονται από το Ιράν, συμπεριλαμβανομένων εκείνων από την Υεμένη.